Analyse door Vincent Kolo van chinaworker.info
Als reactie op een golf van antiregeringsprotesten eind november heeft de Chinese dictatuur van de CCP (Chinese ‘Communistische’ Partij) abrupt afstand genomen van het bijzonder onpopulaire zero-covidbeleid. Voor de Chinese massa’s gaat het om een tweesnijdend zwaard. Ook zonder betrouwbare gegevens en tekenen van opzettelijke onderrapportage van sterfgevallen is het duidelijk dat er in grote steden als Beijing, Shanghai en Guangzhou een explosieve verspreiding van de Omicron-variatn is, terwijl andere delen van het land de komende weken hetzelfde lot wacht.
Volgens officiële gegevens zijn er in het hele land ongeveer 2.000 nieuwe besmettingen per dag, een belachelijk laag cijfer. Volgens onofficiële schattingen is de helft van de 22 miljoen inwoners van Peking al besmet met Omicron. Zelfs Hu Xijin, voormalig redacteur van de Global Times, plaatste een berisping op sociale media: “Rapporteer de echte cijfers of stop met het publiceren ervan.”
China beleeft nu mogelijk de snelste covid-golf in de geschiedenis van de pandemie. Chinese deskundigen voorspellen dat er in de komende maanden 840 miljoen mensen besmet kunnen raken. De angstaanjagende snelheid en omvang van deze uitbraak zijn enerzijds te wijten aan de zeer besmettelijke Omicron-varianten die zich nu in het land verspreiden, en anderzijds aan een grotendeels “immunologisch naïeve” bevolking die drie jaar lang niet aan het virus is blootgesteld door een streng zero-covidbeleid, gebaseerd op lockdowns, reisbeperkingen en massale tests – die in veel delen van het land plotseling zijn opgeheven.
Omicron is relatief mild voor de meeste mensen, maar zeer besmettelijk. De BF.7-variant die momenteel in China heerst, heeft een reproductiegetal van 16, vergeleken met 10 of 11 tijdens de Omicron-uitbraak afgelopen winter in de VS. Dit cijfer geeft het gemiddelde aantal mensen aan dat door elk positief geval wordt besmet. China’s topepidemioloog Zhong Nanshan vertelde op 11 december aan de staatsmedia dat dit aantal in China nog hoger ligt, waarbij één persoon 22 anderen besmet. Terwijl in de VS afgelopen winter het aantal gevallen elke twee tot drie dagen verdubbelde, “is de verdubbelingstijd in China nu uren,” aldus epidemioloog Ben Cowling van de Universiteit van Hongkong (NPR 15 december). Gezien de lage vaccinatiegraad onder de Chinese ouderen (slechts 40 procent van de 80-plussers is volledig gevaccineerd) wordt verwacht dat in de komende golven tussen een half miljoen en 2 miljoen covid-doden zullen vallen.
Politieke crisis
Eind november braken in een twintigtal steden en meer dan 80 universiteiten protesten uit tegen de eindeloze lockdowns en testen van het zero-covidbeleid. Deze protesten waren historisch en doorbraken de vorm van de protesten van de afgelopen drie decennia omdat ze nationaal waren en omdat ze expliciet politieke eisen stelden voor democratische rechten en zelfs voor het “aftreden” van Xi Jinping.
De CCP heeft enorme bedragen geïnvesteerd in de oprichting van ’s werelds grootste en technologisch meest geavanceerde politiestaat. Ze heeft dit juist gedaan om een dergelijke uitbarsting van protest onmogelijk te maken. Natuurlijk was dit project gedoemd te mislukken, zoals we hadden voorspeld. Hoewel de protesten relatief bescheiden van omvang waren, heeft alleen al het feit dat ze plaatsvonden het regime van Xi in een crisis gestort.
De timing en de manier waarop de dictatuur haar zero-covidbeleid opgaf, tarten elke logica tenzij we het begrijpen als een paniekreactie op deze protesten en de angst voor nog meer protesten als het regime niets doet. Niet alleen is het winter, met het Chinese Nieuwjaar – ’s werelds grootste jaarlijkse volksverhuizing – nauwelijks een maand verwijderd, maar China beleefde reeds zijn grootste toename van infecties toen de bocht van de regering er kwam.
In geen van de andere landen die een zero-covidstrategie volgden, eindigde deze op zo’n lukrake, abrupte en slecht getimede manier. In China worden de belangrijkste elementen van een alternatieve pandemiestrategie, zoals een vaccinatiecampagne en versterking van de openbare gezondheidszorg, met name de capaciteit op intensieve zorgen, nu pas in allerijl geïmproviseerd, in plaats van vooraf te zijn voorbereid.
In plaats van een overgang is het alsof het oude pandemiebestrijdingsregime uit elkaar is gevallen. De regering had geen ander ‘plan B’ dan van dag tot dag te improviseren. De staatspropaganda van de afgelopen drie jaar, die de zero-coviddoctrine nauw met Xi persoonlijk verbond (hij is de ‘opperbevelhebber’ van de ‘volksoorlog’ tegen het virus), benadrukte dat dit de beste pandemiestrategie ter wereld was en het bewijs van China’s “superieure systeem” in vergelijking met chaotische westerse democratieën. Het desastreuze pandemiebeleid van de westerse regeringen, geworteld in decennia van neoliberale afbouw van de welvaartstaat, gaf krediet aan Xi’s tegendraadse maar evenzeer tegen de arbeidersklasse gerichte aanpak.
Nu wordt de strategie van het Chinese regime “geoptimaliseerd”, aldus het nieuwe modewoord. Zero-covid is officieel niet dood, maar het wordt niet meer vernoemd in officiële verklaringen. Dit is niet de eerste keer in de geschiedenis dat een politieke campagne in naam wordt voortgezet nadat ze in de praktijk is gestopt. Dit gebeurt om de leider niet te vernederen. Zo eindigde de ‘culturele revolutie’ van Mao officieel pas met zijn dood in 1976, terwijl die campagne in werkelijkheid al in 1969 eindigde.
Waarom dit? Waarom nu?
Xi is uit het beeld verdwenen, ook al heeft hij deze beleidsverandering duidelijk gesteund. De verantwoordelijkheid voor de ontmanteling van zero-covid is overgedragen aan de lokale overheden, deels om de keizer te beschermen tegen de gevolgen. De angst van de dictatuur voor wijdverspreide massale woede is duidelijk de belangrijkste reden voor deze plotselinge draai van 180 graden. Maar er is ook een element van wraak: de massa’s straffen omdat ze Xi durven uit te dagen.
De dictatuur heeft begrepen dat het virus een bondgenoot kan zijn om de bevolking te kalmeren en nieuwe protesten te beteugelen. Het speelde een belangrijke rol in de strijd van de CCP om de controle over Hongkong te herstellen in 2020, toen de massale antiautoritaire strijd al in een neerwaartse fase was beland. Dit was maanden voordat de nationale veiligheidswet aan de stad werd opgelegd. In veel westerse landen ging de beginfase van de pandemie, waarbij de gevallen sterk toenamen en de samenleving in chaos werd gestort, ook gepaard met een stopzetting of sterke terugval van strijdbewegingen.
In plaats van de straten te vullen om van hun nieuw gevonden mobiliteit te genieten, heeft de bevolking van China’s grootste steden grotendeels vermeden zich buiten te wagen uit angst voor besmetting of omdat ze besmet zijn. Beijing werd vorige week beschreven als een ‘virtuele spookstad’. Het aantal reizigers in de metro is in Beijing en verschillende andere grote steden nu lager dan vóór de opheffing van de zero-covidbeperkingen, toen een bewijs van een negatieve PCR-test vereist was om gebruik te maken van het openbaar vervoer.
De ziekenhuizen in de hoofdstad zijn naar verluidt overstelpt, met taferelen die doen denken aan Hongkong eerder dit jaar, waar patiënten gedwongen werden buiten op parkeerplaatsen van ziekenhuizen te wachten. Alarmerend veel medisch personeel is besmet, met berichten dat artsen en verpleegkundigen in Beijing opdracht krijgen om te werken ondanks dat ze positief zijn getest. Gangbare koortsmedicijnen zoals paracetamol en Ibuprofen en zelftestkits zijn in veel steden uitverkocht, nog een teken dat de bocht van het regime volledig ongepland en ondoordacht was. Naar verluidt is er ook een tekort aan bloed.
De crematoria in Beijing werken de klok rond, waardoor de speculaties toenemen dat de regering gegevens over covid-doden achterhoudt. In Wuhan, tijdens de oorspronkelijke uitbraak begin 2020, werd algemeen aangenomen dat het officiële aantal doden te laag werd opgegeven. Officieel zijn sinds 3 december in Beijing twee mensen overleden aan covid. Een hashtag over de twee sterfgevallen werd de top trending item op sociale media, waarbij velen hun ongeloof uitten.
Het officiële aantal doden in China strookt niet alleen niet met de ervaringen van andere landen na het opheffen van de beperkingen, maar wordt ook in twijfel getrokken door ooggetuigenverslagen. “Reuters-journalisten waren getuige van lijkwagens die in de rij stonden voor een aangewezen covid-crematorium in Beijing en van arbeiders in beschermende pakken die de doden naar binnen droegen,” meldde Reuters op 19 december. Het aantal zoekopdrachten op internet naar ‘begrafenisondernemingen’ door inwoners van Beijing is het hoogst sinds het begin van de pandemie.
Interne machtsstrijd van de CCP
Het regime van Xi staat onder toenemende druk om uit zero-covid te stappen om een steeds diepere economische malaise aan te pakken en de versnellende trend van ontkoppeling door westerse bedrijven een halt toe te roepen. Veel lokale overheden zijn aan de rand van het faillissement gebracht door de enorme kosten voor het onderhoud van de zero-covidinfrastructuur, met name de vraag naar massale tests. Soochow Securities schatte dat een jaar lang massale tests de lokale overheden van China samen 1,7 biljoen yuan (257 miljard dollar) kosten, ongeveer 1,5 procent van het BBP.
Deze economische druk heeft de machtsstrijd binnen de CCP en de conflicten tussen het centrum en de regio’s verscherpt. Voor Xi was een belangrijk voordeel van het zero-covidbeleid de rol ervan in de interne machtsstrijd binnen de CCP als instrument om critici uit te roeien en degenen die slaafse loyaliteit vertonen te belonen.
De recordwerkloosheid onder jongeren (officieel bijna 20%), de dalende reële lonen en de implosie van de huizenmarkt zijn allemaal belangrijke factoren achter de protesten van november. De media en propaganda van de dictatuur hebben de protesten natuurlijk niet gemeld. Officieel hebben ze niet plaatsgevonden. Het zou uiterst gevaarlijk zijn voor dit regime om te erkennen dat het door massale druk tot iets werd gedwongen.
Tijdens het 20e congres van de CCP, slechts zes weken voor deze explosie van strijd, herhaalde Xi Jinping nogmaals de noodzaak om het zero-covidbeleid te handhaven. Tijdens het congres werd aangekondigd dat China’s testcapaciteit het niveau van een ongelooflijke 1 miljard PCR-tests per dag had bereikt. Waar deze enorme investering eigenlijk voor diende, is vandaag een legitieme vraag, aangezien de massale tests op korte termijn worden geschrapt.
Tijdens het congres zuiverde Xi het Permanent Comité van het Politbureau van oppositie-elementen en bevorderde hij acolieten als Li Qiang en Cai Qi, die beiden sterk betrokken waren bij het afdwingen van zero-covid in hun steden. Als CCP-baas van Shanghai was Li Qiang eerder dit jaar verantwoordelijk voor de brutale twee maanden durende lockdown van China’s grootste stad, waardoor de ontevredenheid onder de bevolking enorm toenam. Het is geen toeval dat tijdens de protesten in november enkele van de meest radicale antiregeringsleuzen in Shanghai opdoken, slogans als ‘Weg met de CCP’ en ‘Xi Jinping treed af’.
Li’s tegenhanger in Beijing, Cai Qi, die tijdens het 20e congres ook tot het Permanent Comité is gepromoveerd, kondigde in juni aan dat zero-covid “de komende vijf jaar gehandhaafd blijft.” Deze verklaring ging viraal, maar niet op de door Cai bedoelde manier, en binnen enkele uren was de verwijzing naar ‘vijf jaar’ uit de nieuwsberichten geschrapt.
Zero-covid is nu verdwenen uit officiële verklaringen. Xi’s laatste publieke opmerkingen over het beleid waren tijdens de Politburo-vergadering van 10 november, toen hij de vergadering opdroeg “resoluut” vast te houden aan zero-covid. In het nieuwe 10-puntenplan dat op 7 december door de Nationale Gezondheidscommissie (NHC) en het gezamenlijke preventie- en controlemechanisme van de Staatsraad (de Chinese regering) werd aangekondigd, werd het niet één keer genoemd. Dit is een “verbluffende ommekeer,” zoals de Financial Times opmerkte. Maar het is ook belangrijk op te merken dat er geen officiële aankondiging is gedaan dat het beleid is beëindigd. In typisch CCP-jargon is het beleid ‘geoptimaliseerd’.
“Platliggen”
Het regime van Xi heeft het ene rampzalig beleid vervangen door een ander. Het lijkt opvallend veel op het ‘platliggen’-beleid dat de CCP-propaganda eerder voorstelde als een mislukte westerse strategie. Deze term is gebruikt om de wetenschappelijke deskundigen die durfden op te roepen tot een andere aanpak, zwart te maken. In officiële verklaringen wordt de plotselinge chaotische koerswijziging van het regime afgeschilderd als een verfijning op basis van vermeende ‘successen’. De staatsmedia benadrukken nu de verminderde ernst van Omicron – wat nauwelijks nieuws is – terwijl zij voorheen het tegenovergestelde meldden. Zij prijzen de vaccinatiegraad van 90%, maar deze werd meer dan een jaar geleden bereikt en sluit tientallen miljoenen van de meest kwetsbaren uit.
Alle factoren die nu worden aangehaald om de plotselinge beleidswijziging te rechtvaardigen, zijn al lange tijd aanwezig, maar Xi’s regime hield hoe dan ook vast aan zero-covid. Het deed dat deels om politieke redenen, waaronder het streven naar een extreme vorm van sociale controle en als wapen in de agenda van Xi’s machtsstrijd in de aanloop naar het 20e congres (om zijn levenslange regeerproject vast te leggen).
Wat er nu gebeurt is een enorme beleidsfout. Socialisten hebben het zero-covidbeleid van Xi consequent bekritiseerd vanwege het ontbreken van een wetenschappelijke basis, de wreedheid en de bureaucratische hardhandigheid. De lockdowns werden niet gebruikt om tijd te winnen om China’s te lage vaccinatiegraad aan te pakken. Volgens het IMF moeten 375 miljoen mensen boven de 15 jaar in China nog drie doses krijgen, waaronder meer dan 90 miljoen 60-plussers. In plaats van de crisis in de openbare gezondheidszorg op te lossen, zijn de middelen verkeerd besteed aan de gigantische machinerie van testen, quarantaine en handhaving van de lockdowns. De meest effectieve – buitenlandse – vaccins zijn in China verboden (behalve voor buitenlanders!), als onderdeel van Xi’s anti-westerse nationalistische propaganda.
Volgens officiële gegevens waren er op 19 november slechts 1,9 miljoen Chinezen besmet met covid op een bevolking van 1,4 miljard. Feng Zijian, voormalig adjunct-directeur van het Center for Disease Control and Prevention, zei dat hij verwachtte dat 60% van de Chinese bevolking in een eerste besmettingsgolf besmet zou raken – wat neerkomt op 840 miljoen nieuwe gevallen. Uiteindelijk zal maar liefst 90% van de Chinese bevolking besmet raken, aldus Feng.
De komende weken zien er bijzonder onzeker uit. Zelfs nu veel steden het oude beleid hebben losgelaten, zijn er nog steeds lockdowns. Shanghai kondigde aan alle scholen en kleuterscholen vanaf 19 december te sluiten. Chinaworker.info sprak met studenten in verschillende steden. Zij melden dat er nog steeds veel beperkingen gelden.
Het pandemiebeleid van de CCP zal waarschijnlijk grillig blijven, met bochten en crisissen. Het nieuwe beleid legt de grootste druk op de werkende klasse en in het bijzonder de werkenden met de meest onzekere positie, waaronder 300 miljoen interne migranten. Het legt druk op het personeel van de gezondheidszorg en op de bevolking van het platteland waar de openbare gezondheidszorg compleet ontoereikend is. Volgens de South China Morning Post (12 december 2022) zijn er 1,48 artsen en 2,1 verpleegkundigen per 1.000 mensen op het platteland, tegenover 3,96 artsen en 5,4 verpleegkundigen per 1.000 stedelingen.
Het valt niet uit te sluiten dat het regime in de volgende periode nieuwe bochten van 180 graden maakt. Politieke bochten maken immers deel uit van het DNA van de CCP. Als de ergste scenario’s inzake covid-doden uitkomen, zouden we een nieuwe draai naar grootschalige lockdowns kunnen zien, hoewel dit op steeds grotere moeilijkheden zal stuiten. Xi heeft tot dusver volledig gezwegen over het stoppen van zero-covid, wat hem in staat kan stellen het huidige beleid terug te draaien en andere CCP-leiders en lokale overheden tot zondebok te maken voor de mislukking ervan.
Andere politieke salto’s zijn mogelijk, zoals de invoering van een vaccinatieverplichting voor ouderen – een stap die het regime heeft vermeden uit vrees voor aanzienlijke oppositie als gevolg van China’s ontstellende staat van dienst op het gebied van gebrekkige vaccins lang vóór covid. Het is niet helemaal uitgesloten dat het verbod op buitenlandse mRNA-vaccins wordt opgeheven, afhankelijk van de ernst van de situatie.
Wat is de ruimte voor toegevingen?
Het regime van Xi is door massale druk gedwongen een andere koers te varen, maar de nieuwe koers is in veel opzichten slechter dan zijn voorganger. Het is geen echte toegeving en nog veel minder een hervorming, in de zin van een tastbare verbetering. Het toont wel aan die aanzienlijke minderheid van de bevolking die weet heeft van de massaprotesten (de meeste mensen weten het niet) dat strijd de dictatuur kan dwingen zich terug te trekken, althans gedeeltelijk. Marxisten leggen het belang hiervan uit als een cruciale les voor toekomstige strijd. Maar we leggen ook uit dat er meer nodig is.
ISA en chinaworker.info hebben uitgelegd dat de kapitalistische dictatuur in China in de regel minder politieke flexibiliteit bezit dan een burgerlijk democratisch systeem met zijn parlement en afwisselende (kapitalistische) regeringen. Sommige uitdagingen die een ‘democratisch’ regime naar westers model niet automatisch in gevaar brengen, zoals de ineenstorting van het gezag van een regering, kunnen voor een dictatuur een existentiële crisis betekenen.
In Groot-Brittannië bijvoorbeeld is het afgelopen jaar een reeks regeringen op spectaculaire wijze uiteengevallen, wat een historische crisis weerspiegelt van de belangrijkste kapitalistische partij, de Tories. Maar dit heeft de ineenstorting van het Britse kapitalistische systeem nog niet op de agenda gezet.
Er zijn andere voorbeelden waar ‘democratische’ kapitalistische regeringen manoeuvreren met een mate van vrijheid die niet in dezelfde mate mogelijk is in een rigide autoritair systeem als in China of het huidige Iran. Daarom geeft de kapitalistische klasse in de regel, behalve in specifieke omstandigheden zoals in het China van historisch late en uiterst instabiele kapitalistische verhoudingen, de voorkeur aan burgerlijke democratie boven burgerlijke dictatuur. Maar zelfs de meest ‘democratische’ kapitalisten kunnen zich verzoenen met een dictatuur als het voortbestaan van hun systeem dat vereist.
Democratische eisen, bijvoorbeeld de eis van onafhankelijke vakbonden, of vrijheid van meningsuiting en de afschaffing van draconische censuurmaatregelen, worden door het CCP-regime met hand en tand bestreden omdat deze zaken zijn heerschappij in gevaar zouden brengen en een kettingreactie van verloren controle op weg naar ontbinding en ineenstorting dreigen te ontketenen. Daarom zal elke toegeving als gevolg van een boch worden gevolgd door hernieuwde repressie.
De CCP is geen partij, het is de staat. De val van de CCP betekent daarom het uiteenvallen van de staat. Dit is de belangrijkste reden waarom Xi besloot dat hij geen ander alternatief had dan de democratische strijd in Hongkong de kop in te drukken, uit vrees dat deze uiteindelijk een punt zou bereiken waarop zij zou overslaan naar het Chinese vasteland.
Dit betekent niet dat de dictatuur geen toegevingen kan doen wanneer zij onder druk staat van massale strijd. In 2010 dwong Beijing de Japanse autobedrijven tot loonsverhogingen van 30% voor de auto-arbeiders in Guangdong, om een einde te maken aan een golf van stakingen waarbij ook eisen werden gesteld voor een onafhankelijke vakbond. In 2003, in het licht van wat toen het grootste massaprotest ooit in Hongkong was, beval Beijing de regering van Hongkong een vernederende aftocht te maken en de geplande veiligheidswet te schrappen. De regering van Hongkong viel – ze was vervangbaar. In Guangdong heeft de provinciale CCP zich in 2011 ook gedeeltelijk teruggetrokken uit het protestdorp Wukan. CCP-onderhandelaars stemden ermee in verkiezingen in het dorp toe te staan en gearresteerde demonstranten vrij te laten.
Wat hadden deze toegevingen met elkaar gemeen? Ten eerste, en dat is het belangrijkste, vormden ze geen fundamentele bedreiging voor de macht en controle van de dictatuur. Ten tweede was de toegevende partij in deze voorbeelden niet de centrale regering, maar een ondergeschikte instantie of externe partij – een toekomstige zondebok. Ten derde konden al deze toegevingen worden teruggedraaid door nieuwe contrarevolutionaire aanvallen, en dat gebeurde ook.
Historisch gezien is de heerschappij van de CCP dus niet geheel zonder politieke flexibiliteit. Maar ze is veel beperkter dan in de meeste ‘democratische’ kapitalistische regimes. En deze flexibiliteit is onder het bewind van Xi Jinping dramatisch afgenomen. De stok van repressie is groter geworden, terwijl de wortel van toegevingen kleiner is geworden. Onder druk van een potentieel revolutionaire beweging of crisis kan het CCP-regime beloften doen en hervormingen aanbieden, maar die zijn nooit te vertrouwen. Wat ze niet zullen doen, is de dictatuur en het kapitalisme opheffen. Deze taak vereist een massale arbeidersbeweging met een revolutionair democratisch en socialistisch programma.
