Net als de vorige jaren is 2022 met een knal begonnen. Ditmaal hebben massamobilisaties het olierijke Kazachstan opgeschrikt, één van de meest autoritaire regimes in Centraal-Azië en een belangrijke regionale en internationale speler. Meer dan 225 mensen zijn gedood en nog veel meer verwond na de brutale repressie door huidig president Kassym-Jomart Takajev. Hij werd daarbij geholpen door de militaire interventie van de door Rusland geleide CVVO-‘vredestroepen’. Terwijl de toestand op straat tot bedaren komt, staat het regime van de jarenlang aan de macht zijnde Nursultan Nazarbajev voor de diepste politieke en sociale crisis in de onafhankelijke geschiedenis van het land.
door Eugenio (Brussel) uit maandblad De Linkse Socialist
Achtergrond van de protesten
De protesten begonnen op 1 januari in de olieproducerende regio Mangystau. Het zwaartepunt ervan lag in de stad Zhanaozen, een belangrijk middelpunt van arbeidsorganisatie in het post-Sovjettijdperk. De protesten verspreidden zich daarna snel over het hele land. Ze werden aangewakkerd door de plotselinge verdubbeling van de prijs van vloeibaar petroleumgas, een belangrijke energiebron voor werkende en arme mensen in het land.
Er is een groeiende tendens van arbeidersactivisme en een algemene ontevredenheid met de heersende elites in Kazachstan en in de hele regio. President Takajev werd al snel gedwongen tot toegevingen, onder meer door het aftreden van de regering op te leggen, maar dit was niet voldoende om de protesten in te tomen. De protesten bleven groeien en begonnen al snel politieke eisen te omvatten. Hieruit blijkt in welke mate de geloofwaardigheid van de heersende klasse is ondermijnd door de verslechterende sociale en economische omstandigheden waarmee arbeiders en arme plattelandsgemeenschappen te kampen hebben, nog verergerd door het wanbeheer van de Covid-19-pandemie. Zakenmensen en politici feesten samen in de blinkende glazen torens van hun pas gebouwde hoofdstad, terwijl de meerderheid van de bevolking in ellende leeft en met moeite het hoofd boven water kan houden met hun dalende lonen en inkomsten uit informele handel. De situatie is des te dramatischer voor de jongeren, die massaal naar de steden trekken op zoek naar economische kansen, of naar het buitenland om de laagstbetaalde rangen van de Russische en Chinese arbeidersklasse te vervoegen. Het zijn deze jonge, van hun rechten beroofde arbeiders die een sleutelrol hebben gespeeld in de protesten. Dat blijkt uit één van de belangrijkste slogan: ‘Shal Ket!’ wat betekent ‘Opa, ga weg!’, een verwijzing naar de ouder wordende leiders van het land en hun trawanten.
Kapitalistisch parasitisme en imperialistische interventie
De heersende elite in Kazachstan is de perfecte illustratie van het parasitaire karakter van de kapitalistische economie. Ze is als heersende klasse gegroeid uit het bureaucratische apparaat van Sovjet-Kazachstan en heeft haar macht te danken aan de plundering van de natuurlijke rijkdommen van het land, met name de overvloedige gas- en oliereserves.
Anders dan andere elites die in de Baltische staten of Georgië aan de macht kwamen na de val van de Sovjet-Unie, konden zij zich niet beroepen op een sterk nationalistisch sentiment om het herstel van privé-eigendom en de uitholling van sociaal-economische rechten te rechtvaardigen. In plaats daarvan waren ze gedwongen te vertrouwen op een bonapartistische figuur, Nursultan Nazarbajev, de toenmalige president van de Kazachse Sovjet-Republiek, om zich boven de institutionele beperkingen van de staat te plaatsen en een gunstig klimaat te scheppen voor de belangen van binnenlands en buitenlands kapitaal.
Door dit model is Kazachstan uitgegroeid tot een belangrijke regionale speler, die investeringen aantrekt van alle grote Euraziatische economische blokken, terwijl de rijkdom van de heersende oligarchie, met name de familie en de naaste medewerkers van Nazarbajev, exponentieel is toegenomen.
Achter deze façade van stabiliteit is echter altijd een onloochenbare waarheid verborgen gebleven: dat de heersende klasse zwak is. Zij kan niet rekenen op de structuren van de burgerlijke democratie of de steun van een verrijkte middenklasse om haar macht te rechtvaardigen. Ze is daarom gedwongen volledig te rusten op de pure macht van het staatsapparaat en de steun van haar imperialistische beschermheren.
Dat is waarom Takajev, zodra hij voelde dat hij de steun van zowel lage als hoge leden van zijn veiligheidsdiensten aan het verliezen was, gedwongen was een “antiterroristische” campagne te verzinnen om de beweging in diskrediet te brengen en de betrokkenheid van het Russische leger te rechtvaardigen.
“Ze kunnen alle bloemen snoeien, maar de lente kunnen ze niet tegenhouden”
Nu het stof gaat liggen in de straten van Kazachstan, lijkt de toekomst van het land onzekerder dan ooit. De kloof tussen de verschillende lagen van de elite, geconcentreerd rond de figuren Nazarbajev en Takajev, verdiept zich en het politieke systeem van het land ondergaat een ongekende zuivering.
Takajev heeft alles in het werk gesteld om zijn greep op de macht te consolideren ten koste van de voormalige president, iets wat onvermijdelijk zal bijdragen aan verdere instabiliteit in het land. Die spanning uitte zich ook in de groeiende aanwezigheid van georganiseerde provocateurs in de latere stadia van de beweging. Dat opent de mogelijkheid van een gewelddadige machtsstrijd zoals in buurland Kirgizië.
Tegelijkertijd is het regime politiek nog nooit zo afhankelijk geweest van buitenlandse mogendheden, met name Rusland en China. Daardoor is het nog kwetsbaarder voor de spanningen die in heel Eurazië de kop opsteken. Zijn twee voornaamste beschermheren zullen alles in het werk stellen om de situatie in het land te stabiliseren, uit vrees dat de onrust overslaat naar de buurlanden van Kazachstan, met name Xinjiang in China en de gasrijke Siberische bezittingen van Moskou.
De omstandigheden die de arbeiders en jongeren ertoe hebben aangezet zich te mobiliseren, zullen alleen maar voortduren en verergeren naarmate het mondiale kapitalisme een nieuw tijdperk van wanorde ingaat. Zelfs de volledige macht van het Russische en Chinese imperialisme kan de lawine van de geschiedenis niet tegenhouden. Net zoals de onderdrukking van de Russische arbeidersklasse door de tsaristische militie in 1905 de weg vrijmaakte voor de revolutie van 1917, zo zullen de lessen van de massabeweging in januari 2022 belangrijk zijn voor deze nieuwe generatie strijders tegen de kapitalistische dictatuur en uitbuiting. Het is van cruciaal belang dat de arbeiders en de jongeren van de hele wereld zich solidair verklaren met deze strijd en hen steunen om verregaande conclusies te trekken over de noodzaak van een revolutionaire transformatie van de samenleving.
