[Column] Gratis is een keuze

Roland Duchâtelet wilt de NMBS kopen voor één euro. Hij zou het allemaal “veel efficiënter” maken, er zou niet meer gestaakt mogen worden, en “iedereen betaalt wat hij of zij moet betalen”.

Momenteel krijgt de NMBS 3 miljard euro subsidies per jaar en haalt ze 1 miljard uit eigen inkomsten. Roland Duchâtelet zou er een winstgevend privébedrijf van maken, waardoor de overheid (en dus de belastingbetaler) “flink wat geld zou besparen”. Ik durf dat te betwijfelen. De tickets zouden een pak duurder worden: zonder subsidies zou alles minstens 4 keer zo duur moeten worden. Een retourbiljet Leuven-Gent zou dan geen 24,20 euro kosten, maar zo’n 100 euro. Vermoedelijk zou het treingebruik daardoor dalen. Ook zou het aanbod verder dalen: enkel de drukste, meest rendabele lijnen zouden behouden blijven. Uiteindelijk gevolg? Meer autogebruik, nog meer files, en al de ecologische, economische en psychosociale schade die dat met zich meebrengt.

Ik heb een ander voorstel. Laat ons de subsidies voor de NMBS verhogen van 3 naar 4 miljard, zodat ze geen eigen inkomsten meer nodig hebben. Maak alle treinen gratis!

De notionele intrestaftrek alleen al kost de belastingbetaler meer dan 6 miljard euro per jaar. Bij de invoering van de maatregel in 2006 werd de kostprijs begroot op 500 miljoen euro, maar dat bleek dus een enorme onderschatting. Weggesmeten geld, want tewerkstelling levert het niet op. Het kan dus niet zo moeilijk zijn om een miljardje te vinden voor de NMBS, als er de politieke wil voor is.

Gratis treinen, het zou veel geld en zinloos werk besparen. Geen ticketautomaten meer nodig. Een groot deel van het loketpersoneel zou andere, nuttigere dingen kunnen doen (mogelijk bij een andere overheidsdienst). De treinbegeleiders zouden zich kunnen concentreren op het nuttige deel van hun werk: de reizigers begeleiden naar hun bestemming. Ze zouden wellicht veel minder te maken krijgen met agressie. De Ticket Control Teams (TICO) kunnen worden afgeschaft. Zwartrijden zou niet meer bestaan, dus ook geen boetes en alle administratie daarrond. Enzovoort. Al dat uitgespaard overbodig werk kan omgezet worden in betere dienstverlening en een uitgebreider aanbod.

Het onderscheid tussen eerste en tweede klasse zou kunnen verdwijnen, want iedereen betaalt toch hetzelfde tarief van nul euro. Uit hoffelijkheid zouden we natuurlijk wel kunnen afspreken dat we bij de eerste klasse plaatsen voorrang geven aan zwangere vrouwen, bejaarden, enz.

“Gratis bestaat niet”, zegt de huidige regering. “Gratis is een keuze”, zeg ik. We kunnen zeker een aantal dingen “gratis” maken, en het is een politieke keuze wélke dingen we “gratis” maken. Momenteel wordt er de keuze gemaakt om grote bedragen aan belastingen op bedrijfswinsten “gratis” te maken. Waarom zouden we geen andere keuze kunnen maken, en bijvoorbeeld heel het openbaar vervoer “gratis” maken? Waarom niet?