De ernstige neergang in 2008-09 heeft van de wereldeconomie een experimentele werkgroep gemaakt. Maar noch de extreme besparingsmaatregelen noch de biljoenen voor de banken hebben geleid tot een herstel. Dat leidt tot groeiende bezorgdheid onder politici en economen. Europa staat in het middelpunt van de crisis. Begin 2012 stonden zowel Italië als Spanje dicht bij een bankroet, wat de hele euro zou neergehaald hebben. De Europese leiders en instellingen moesten wel tot extreme maatregelen overgaan.
De Europese Centrale Bank (ECB) beloofde ‘onbeperkte toegang’ tot kapitaal voor zowel staten als banken. Sindsdien werd door de ECB 360 miljard euro aan Spaanse banken uitgeleend en 260 miljard aan Italiaanse. Een groot deel daarvan werd gebruikt om overheidsobligaties te kopen. De kloof tussen de rentevoeten van Spanje of Italië tegenover die van Duitsland vielen terug van 6-7% tot 2-3%.
De generositeit van de ECB wordt gevolgd door andere centrale banken. De Amerikaanse Federal Reserve is bezig met de vierde ronde van Quantitative Easing waarbij de Fed maandelijks voor 85 miljard dollar aan schuldpapieren van de regering opkoopt.
De nieuwe rechtse regering van Japan voert een ‘kwantitatief en kwalitatief’ monetair beleid dat dubbel zo snel gaat als dat van de Fed. In de komende twee jaar wil de centrale bank het equivalent van een kwart van het Japanse BBP – Japan is nog steeds de derde grootste economie gebruiken om overheidsobligaties, fondsen en vastgoed in te kopen.
Centrale Banken
Er is nu een groeiende bezorgdheid dat de tussenkomsten van de centrale banken geen oplossing zullen brengen, maar de crisis net zullen verdiepen. “Een aantal leidinggevende figuren in de centrale banken geven toe dat ze blind vliegen als ze de economie aansturen”, stelde de Financial Times (18 april) bij een verslag van de lentebijeenkomst van het IMF.
Lorenzo Samgh van de ECB verklaarde: “We begrijpen niet volledig wat er gebeurt in de ontwikkelde economieën”. Mervyn King van de Bank of England stelde dat niemand kan weten het huidige monetaire beleid correct is en vroeg zich of er het “niet leidt tot een risico van de versterking van de problemen die aan de basis lagen van de financiële crisis.”
De tussenkomsten van de centrale banken hebben de onmiddellijke situatie in de meest kwetsbare banken en landen wat verzacht. Maar het heeft niet geleid tot een nieuwe start voor de economieën. De investeringen in de ontwikkelde kapitalistische landen zitten nog steeds op een historisch dieptepunt.
Het nieuwe beleid heeft wel geleid tot scherpere tegenstellingen tussen verschillende staten. De waarde van de Japanse munt, de yen, is sinds vorig jaar met 25% gedaald. Dat heeft de Japanse export gestimuleerd, ten koste van bijvoorbeeld de Duitse en Zuid-Koreaanse industrie.
Het bijna jaarlijkse verslag van het IMF in april (Global Financial Stability Report and World Economic Outlook) stelt dat het optreden van de centrale banken heeft geleid tot een hernieuwde activiteit van de markten, maar tegelijk nieuwe risico’s inhoudt. Het kapitaal vloeit nu terug van de rijkere landen naar de ontwikkelende landen, wat tot onstabiliteit kan leiden. Fed-topman Ben Bernanke waarschuwde voor het groeiende gevaar van speculatie door de banken.
IMF
Het IMF is vooral bezorgd voor wat zal gebeuren als de kwantitatieve versoepeling zal stoppen. Er is geen historisch voorbeeld waar lessen uit getrokken kunnen worden. “Om tot verbetering te kunnen komen, zal het evenwicht van de financiële sector moeten hersteld worden en moet er een snelle afbouw van de publieke en private schulden komen. Als er geen vooruitgang wordt geboekt rond deze uitdagingen op medium-termijn, kunnen de risico’s opnieuw toenemen. De globale financiële crisis kan zich omvormen tot een meer chronische fase die wordt gekenmerkt door een verslechtering van de financiële omstandigheden en terugkerende opstoten van financiële onstabiliteit”, stelde het IMF. De voorwaarden die naar voor werden gebracht – het herstellen van het evenwicht in de financiële sector en de afbouw van de schulden – hebben zich nog niet gerealiseerd.
Het tweede been van het crisisbeleid – de extreme besparingsmaatregelen – hebben directe gevolgen. Er zijn nu 19,2 miljoen werklozen in de eurozone, waarvan zes miljoen in Spanje alleen. De Griekse jongerenwerkloosheidsgraad bedraagt 59,1%. De media brengen berichten over Griekse schoolkinderen die flauw vallen of in vuilbakken naar voedsel zoeken.
De Portugese premier Pedo Passos Caolho – een sterke voorstander van het beleid van de beruchte trojka (EU, ECB en IMF) – beloofde in 2011 dat ‘twee verschrikkelijke jaren’ zouden gevolgd worden door herstel. Als gevolg van het extreme besparingsbeleid kent Portugal nu een “veel diepere en langere recessie dan de regering of de internationale instellingen hadden voorzien”. (Financial Times)
Het IMF schatte in april nog dat het risico op een recessie in de eurozone 50% bedroeg. Sindsdien moest ECB-voorzitter Draghi waarschuwen dat zelfs Frankrijk dieper in de crisis wordt meegesleurd. De EU heeft Spanje en Frankrijk twee jaar extra gegeven om te voldoen aan de regel dat de begrotingstekorten niet meer dan 3% van het BBP mogen bedragen. Onder de nieuwe regels zouden ze anders een boete oplopen.
In een uitgebreid onderzoek onder kapitalisten en financiële investeerders in Europa, een onderzoek door kredietratingbureau Fitch, stelt een grote meerderheid dat de relatieve rust in Europa niet lang zal duren. “Fitch waarschuwt in een verklaring dat 2013 opnieuw een zomer kan hebben die gekenmerkt wordt door de eurocrisis, net zoals dit in 2011 en 2012 het geval was. Er is immers een grote tegenstelling tussen de recente vooruitgang op de beurzen aan de ene kant en de recessie en toenemende werkloosheid aan de andere kant.” (Dagens Industri)
Geen kapitalistische oplossing
Geen enkele kapitalistische instelling heeft een oplossing. Velen waarschuwen dat het besparingsbeleid te ver is gegaan, maar benadrukken tegelijk dat er op middellange termijn een begroting in evenwicht moet zijn.
De snelheid waarmee de crisis in Cyprus uitbreiding dreigde te nemen, toont volgens het IMF aan dat er nood is aan een Europese bankenunie. Voor de ECB de geldkraan onbeperkt open draaide om de crisis te verzachten, pleitten Europese politici als Angela Merkel en de voorzitter van de Europese Commissie, Barrosso, ervoor dat de EU een strikter begrotingsbeleid moet voeren waarbij de begrotingen sterker op elkaar afgestemd zijn.
De nationale belangen en conflicten leiden vooral bij de Duitse politici tot twijfel. Zij denken dat er een risico is dat Duitsland dan zeker de garanties voor de banken doorheen Europa voor zijn rekening zou nemen.
Tegelijk met de groeiende tegenstellingen tussen de Europese lidstaten, is er ook een sterke toename van het wantrouwen in de EU zelf. In Spanje staat vandaag 72% van de bevolking kritisch tegenover de EU, voor de crisis was dat 23%. In Duitsland was er een toename van 36 tot 59%.
De crisis werd aangegrepen om heel wat tegenhervormingen door te voeren, maatregelen waar de kapitalisten al lang van droomden. In Italië werden de pensioenen naar beneden gehaald, in Spanje werd het gemakkelijker om personeel af te danken, de lonen in Griekenland namen met tot 50% af,… De kapitalisten voeren nu de druk op de Franse president Hollande op om dezelfde weg op te gaan. Hij heeft al de zogenaamde rijkentaks afgezwakt en beloofde om te besparen in de werkloosheidsuitkeringen, pensioenen en gemeentelijke overheden.
Tegelijk groeit de politieke druk van onderuit. Een Franse opiniepeiling geeft aan dat 70% denkt dat er de komende maanden een ‘sociale explosie’ mogelijk is.
Het IMF moest in april de vooruitzichten voor de wereldeconomie opnieuw naar beneden herzien tot 3,3% (tegenover 3,5% in oktober). De wereldwijde handel zou dit jaar met slechts 3,6% toenemen nadat het vorig jaar ook maar met 2,5% aangroeide.
China
De Chinese economie – momenteel de tweede grootste ter wereld en er wordt verwacht dat het voor 2020 de VS zal voorbijsteken – vertraagt momenteel. Het grote stimuluspakket van 2009 zorgde ervoor dat de groei in stand bleef door enorme investeringen. Maar nu komt de keerzijde van de medaille steeds meer op de voorgrond. De schulden van de gemeenten en de provincies bedragen tussen 20 en 40% van het BBP van China. In het eerste kwartaal van dit jaar namen deze schulden dubbel zo snel toe als in dezelfde periode van 2012.
Het IMF en de Westerse politici stellen dat de consumptie in China moet toenemen en de overheidsinvesteringen afnemen. Een afname van de investeringen van ongeveer 50% van het huidige BBP tot ongeveer 30% op een ogenblik dat de economische groei 6% bedraagt in plaats van meer dan 10% zoals voorheen “zou op zich een depressie veroorzaken”, stelde Martin Wolf van de Financial Times. De vraag zou sterk afnemen met aanzienlijke gevolgen voor de wereldeconomie.
Regeringen en kapitalisten voeren de druk op andere staten op. De VS wil een grotere vraag in Duitsland en Europa, terwijl de Europese politici de tekorten in de VS en Japan beperkt willen zien. Het begrotingstekort in Japan zal dit jaar ongeveer 10% van het BBP bedragen en dat voor het vijfde opeenvolgende jaar. De overheidsschulden zullen er naar verwachting oplopen tot 255% van het BBP in 2018.
Het Amerikaanse tekort bedraagt 5% van het BBP en de overheidsschuld staat er op 110% van het BBP. De groei in de VS zou dit jaar het hoogste zijn van de ontwikkelde kapitalistische landen, 1,2%. Dat vooruitzicht is echter verre van zeker aangezien de besparingen die later zullen volgen onvermijdelijk gevolgen zullen hebben.
Met het falen van de ‘onorthodoxe methoden’ zal steeds duidelijker worden dat er binnen het kader van het kapitalistische systeem geen oplossing is. Het verzet van de arbeiders en armen zal toenemen, zo zagen we al massabetogingen in Portugal in maart waarbij het om de grootste betogingen sinds de revolutie van 1974 ging. De taak voor socialisten is om nieuwe arbeiderspartijen op te bouwen met een duidelijk socialistisch antwoord op de crisis.
