Het kapitalisme faalt niet alleen in het beschermen van de gezondheid van de bevolking, het systeem zelf staat meteen onder druk bij deze crisis. De effecten van de lockdown op de economie zijn bijzonder verregaand met dalingen van het Bruto Binnenlands Product in dubbele cijfers in heel wat landen. De economische groei stond al onder druk, de lockdowns versterkten de neergaande tendens tot dramatische proporties.
Zowel in de VS als in Europa is de achteruitgang spectaculair. De Britse nationale bank verwacht dit jaar de zwaarste recessie sinds 1706. Met negatieve cijfers van -18,5% in Spanje, – 14,1% in Portugal, -13,8% in Frankrijk, -12,4% in Italië maar ook -10,1% in Duitsland, worden records opgetekend. Dit heeft meteen gevolgen op vlak van het aantal werklozen. In de VS zijn er momenteel 17 miljoen werklozen. In de Europese Unie kwamen er een miljoen werklozen bij, waardoor het er nu 15 miljoen zijn. De stijging is minder groot dan in de VS, onder meer door een grotere bescherming en stelsels als tijdelijke werkloosheid. Er wordt echter gevreesd dat een groot aantal tijdelijk werklozen straks volledig werkloos zullen worden. Momenteel zijn er in Duitsland alleen 7 miljoen tijdelijk werklozen. In ons land waren bijna 15% van de werknemers uit de private sector in juni nog één of meerdere dagen tijdelijk werkloos. Ondertussen beginnen de eerste sociale bloedbaden zich af te tekenen: bij FNG (overkoepeling van onder meer Brantano) zijn duizenden jobs bedreigd en in het tweede kwartaal waren bij 29 collectieve ontslagrondes 3604 jobs bedreigd.
Bij het begin van de tweede golf van besmettingen worden vooral maatregelen genomen rond vrijetijdsbesteding. Er wordt gehoopt om de economische gevolgen zoveel mogelijk te beperken, maar naarmate het virus opgang kent zullen die gevolgen er sowieso zijn. In mei bleek uit een studie dat een groot aantal besmettingen op de werkplaats gebeurt. Er zijn in veel bedrijven maatregelen afgedwongen door het personeel, maar de kwestie van veiligheid op de werkvloer zal onvermijdelijk gevolgen hebben op de economische activiteiten. Zelfs indien daar geen rekening mee wordt gehouden, gaan de grootbanken in ons land uit van een economische krimp in 2020 van 7 tot 11%.
Momenteel worden enkele van de ergste gevolgen voor de werkenden nog opgevangen door de sociale zekerheid en grotere overheidsuitgaven. We horen echter, zeker uit liberale hoek, de eerste oproepen om die uitgaven aan banden te leggen. Op Europees vlak lijken alle voorheen opgestelde dictaten rond begrotingstekorten en overheidsschulden vergeten te zijn, maar dit dreigt de tegenstellingen binnen de Europese Unie te vergroten. Nu meteen hard snoeien, onder meer in de zorgsector, ligt politiek moeilijk en dreigt economisch herstel te beknotten nog voor het gestart is. Dat neemt niet weg dat de kapitalisten een beleid zullen proberen uit te werken waarmee ze de kost van de crisis naar de werkenden en hun gezinnen doorschuiven, om hun eigen winsten te herstellen.
Niet dat alle winsten onder druk staan. Enkele grote bedrijven doen het uitstekend: de vier grote technologie-bedrijven in de VS maakten in het tweede kwartaal een recordwinst van 28,6 miljard dollar. Het is niet verwonderlijk dat de roep groeit om deze bedrijven te laten bijdragen aan de gemeenschap. Een parlementair debat over de machtspositie van deze bedrijven zal daartoe niet volstaan. De New York Times omschreef dat debat in de VS reeds als “meer achtergrondgeluid dan een reële bedreiging” voor die bedrijven. Er zijn gelukkig ook andere voorbeeld: in Seattle werd door druk van onderaf en een socialistische beweging met een verkozen positie en reële impact op de strijd een eerste Amazon-taks afgedwongen. Het is door strijd van onderuit dat verworvenheden bekomen worden.
Het kapitalisme krijgt een zware slag door de gezondheidscrisis. Het antwoord op het virus wordt in alle ontwikkelde kapitalistische landen gekenmerkt door hulpeloosheid en gebrek aan planmatige aanpak. Uitzicht op een echte oplossing is er niet zolang er geen vaccin is dat op massale schaal toegankelijk is voor de bevolking. Een beleid van grootschalige testen en tracing zou ergere maatregelen zoals een lockdown kunnen vermijden, maar zelfs na vijf maanden is er geen sprake van dergelijk beleid. In ons land komen we amper aan 20.000 tests per dag: zo duurt het bijna twee jaar om iedereen één keer te testen! In zo’n context dreigen de economische gevolgen van het virus erger uit te vallen dan wat tot hiertoe wordt aangenomen.
Een systeem dat bij een ernstige test zo hard faalt, verdient zelfs geen tweede zit. Het moet afgevoerd worden zodat we onze gezondheid en onze levensstandaard kunnen verdedigen. Het kapitalisme faalt, hoog tijd voor een socialistisch alternatief.
Waarom dat nodig is? Een verpleger die lid is van LSP omschreef het in een discussie op sociale media als volgt: “Een socialistische maatschappij zou om te beginnen vooral inzetten op preventie en ook massaal investeren in wetenschappelijk onderzoek (zonder het bestaan van patenten!). De komst van zoiets als Covid-19 is al langer dan een decennium door wetenschappers aangekondigd maar ja … Toen was er de financiële crisis van 2008 en werd overal ter wereld gezondheidszorg gezien als een grote spaarpot waaruit de neoliberale regeringen naar hartelust konden grabbelen om begrotingen in evenwicht te brengen. Een ander punt is radicale arbeidsduurvermindering. Onder het kapitalisme zorgt technologische innovatie vaak (niet altijd) voor werkloosheid. Technologie wordt ook afgeremd door het kapitalisme. Niet enkel door het bestaan van patenten en monopolies maar ook door de kapitalistische kosten-baten analyse. Repetitief en ‘hersenloos’ werk dat perfect door machines kan gedaan worden, zal onder het kapitalisme nog steeds door mensen uitgevoerd worden als het gebruik van machines duurder uitvalt. Met andere woorden: in een socialistische maatschappij wordt er volop ingezet in automatisatie om repetitief werk te vermijden en zal de arbeidsduur gereduceerd worden tot een strikt minimum. De enorme hoeveelheid vrijgekomen tijd zouden mensen kunnen gebruiken om op een geïnformeerde wijze deel te nemen aan de politieke besluitvorming en eigenlijk aan alles waarmee men zich als mens op een humanistische wijze kan ontplooien. De economie staat ten dienste van de mens en niet omgekeerd.”
