Vier uur voor de meeting stroomden duizenden jonge mensen, in de verstikkende hitte van de Braziliaanse zomer, naar het stadion “Gigantinho” (“De kleine reus”). De rij reikte verder dan het oog kon zien, kronkelend, op een zodanige manier dat elke schaduwplek benut wordt; in de schaduw van bomen, zonneschermen en gebouwen. En hoe dichter we bij de toespraak kwamen, hoe gespannener de verwachtingen werden. Duizenden aanwezigen waren gekomen om Hugo Chavez, president van Venezuela, te horen spreken over de strijd tegen het neoliberalisme en het imperialisme van de Verenigde Staten. In tegenstelling tot de meeting met Lula eerder deze week, waar de aanhangers van de PT met bussen werden aangevoerd, kwamen de toehoorders – vooral jeugdige militanten en arbeiders – uit volle eigen overtuiging.
Kevin Simpson
En als je de wachtenden aanspreekt, merk je dat de meerderheid hier komt om te luisteren naar de stem van de revolutie, als radicaal alternatief (maar zonder echte duidelijkheid over hoe dit moet worden bereikt) in de strijd tegen de wreedheid, die het kapitalisme voor Latijns-Amerika voortbrengt.
Een nieuwe generatie
Veel van deze jonge mensen zijn een ontluikende generatie van strijdbare jongeren, uit Brazilië (en uit heel Latijns-Amerika). Zij hebben met alle illusies in de regering Lula en in het kapitalisme gebroken; zij zijn anti-kapitalistisch en anti-imperialistisch zoals veel van hun generatiegenoten in andere continenten – maar er is een belangrijk verschil: zij zijn in de laatste jaren geconfronteerd met een continentale opstand tegen het neoliberalisme. In sommige landen heeft dit de privatisering van de spoorwegen voorkomen en heeft het ook een gestegen onzekerheid bij de arbeidersklasse en de arme boeren kunnen stoppen.
En zo worden zij in de strijd geworpen, niet alleen blakend van vertrouwen, energie en vitaliteit maar en deel van hen heeft ook een grote dorst naar revolutionaire en socialistische ideeën en ontwikkelde een hoog politiek niveau.
De meeting met Hugo Chavez aanwezig op 30 januari, was misschien de meest toonaangevende van het Wereld Sociaal Forum. Ze werd mee georganiseerd door de leiding van de CUT (de grootste vakbondsfederatie in het land) en door “O Movimento Dos Trabalhadores Sem Terra” (MST – de grootste Braziliaanse organisatie voor landloze boeren die over het algemeen de regering Lula steunt, maar toch kritiek heeft op haar economisch beleid).
Bittere vijandigheid
Deze vergadering volgde op de toespraak van Lula die een verdere polarisatie bij de deelnemers van het WSF veroorzaakte. De leiding van de CUT wilde de verschijning van Chavez gebruiken in een poging om de bittere vijandigheid om te keren waarmee ze geconfronteerd worden onder heel wat vakbondsactivisten en jongeren. Dit was waarom gepland werd om de leider van de CUT te laten spreken naast Chavez in de hoop dat de vakbond zelf van het gezag van de Venezolaanse president zou kunnen gebruik maken. De goeverneur van de deelstaat Paranaeen aanhanger Lula, Roberto Região, was ook uitgenodigd als spreker.
Leden van de MST animeerden de bijeenkomst, maar het was duidelijk dat ze rekening hielden met de samenstelling van de aanwezigen op de meeting en zich bewust waren van het feit dat een aantal sprekers minder goed zouden onthaald worden. Terwijl de toehoorders aankwamen, werden door MST-leden revolutionaire en socialistische slogans geroepen.
De meeting in het Gigantinho stadion vormde een uitdrukking van de Braziliaanse politiek vandaag en de polarisatie tussen diegenen die nog illusies hebben in Lula (die enthousiast gesteund wordt door een deel van de vakbondsleiding, de PT-bureaucratie en de BGO’s) en anderzijds de bredere lagen van de bevolking die zich verraden voelen door Lula en geradicaliseerd werden door recente gebeurtenissen op het continent.
Toen het stadion vol zat, waren er overal grote rode vlaggen. Er was een sterke delegatie van de PSOL die het voortouw nam in het roepen van slogans tegen Lula en tegen het imperialisme. Vanuit de officiële animatie op de meeting werd de slogan "Brazilië, Venezuela, Centraal-Amerika, de socialistische strijd is internationaal" geroepen gevolgd door "Weg met het imperialisme – leve het socialisme". De aanwezigen juichten deze slogans toe en er was een enorm stevig gevoel dat er politieke elektriciteit in de lucht hing… Deze reacties tonen aan hoe in delen van de wereld de gevolgen van de val van het stalinisme op het bewustzijn op de achtergrond verdwijnen ten gevolge van massale strijd tegen het neo-liberalisme.
De radicale aard van de meeste aanwezigen werd bijzonder duidelijk toen een kleine groep van de ‘Socialistische Jeugd’ (de jongerenafdeling van de Partido Comunista do Brazil – PCdoB – dat deel uitmaakt van de PT-regering) probeerden slogans te roepen ter verdediging van Lula en daarbij hun partijvlaggen bovenhaalden. Binnen de paar seconden werd door zowat alle aanwezigen geroepen tegen deze kleine groep. Duizenden aanwezigen riepen dat de aanhangers van Lula moesten buiten gezet worden. Ze riepen "Pelego, pelego, pelego". "Pelego" is een deken dat onder het zadel op een paard wordt gelegd om het paard te kunnen controleren, die term wordt in de Braziliaanse arbeidersbeweging ook gebruikt om "gele" vakbonden aan te duiden: vakbonden die gebruikt worden door het patronaat om de arbeiders te controleren.
Toen Chavez aankwam, werd hij bijzonder luid toegejuicht. Er was echter een enorme woede aanwezig toen de voorzitter van de CUT, Luis Marinho, begon te spreken. Die vakbond wordt gezien als medeplichtig aan het beleid van Lula om aanvallen uit te voeren op het onderwijs en de arbeidersrechten door te voeren met de hervorming van de wetgeving over de vakbondsrechten en over het onderwijs.
Toen Marinho de aanwezigen opriep dat ze niet mogen overgaan tot het aanvallen van diegenen die tegen privatiseringen zijn en vrienden van de arbeidersbeweging in de strijd tegen de patroons, werd hij overstemd door boegeroep van zowat alle 15.000 aanwezigen. Hij kreeg geen volgende kans ondanks het feit dat hij diegenen die hem nog konden horen, vertelde dat de CUT zowat de enige vakbondsfederatie was die zich uitsprak tegen de poging tot staatsgreep in Venezuela in 2002. Voor de aanwezigen die van buiten Latijns Amerika kwamen, was het erg opvallend om te zien hoe een leidinggevende vakbondsbureaucraat zo’n vijandige reactie kreeg. De enige andere keer dat de aanwezigen zowat allemaal samen dezelfde slogans riepen, was toen de PSOL slogans lanceerde tegen de besparingen in het onderwijs en tegen de hervorming van de vakbondswetgeving zoals voorgesteld door de regering-Lula.
Het leek erop dat Marinho zijn toespraak vroeger dan voorzien moest stopzetten en daarna veilig kon gaan neerzitten naast Chavez. Olivio Dutra, de voormalige goeverneur van de provincie Rio Grande Do Sul en tegenwoordig minister in de regering-Lula, kreeg amper een betere ontvangst. Als hij een iets betere reactie kreeg, was het enkel omdat hij constant nadruk legde op de steun aan Chavez. Hierdoor kon hij een iets linkser imago creëren en werd hij minder sterk uitgejouwd. De goeverneur van de deelstaat Parana deed zelfs geen poging om de aanwezigen toe te spreken.
De sfeer veranderde compleet toen Chavez het woord nam. De aanwezigen waren gekomen om hem te horen spreken en hadden veel verwachtingen over de boodschap van strijd die hij zou brengen.
Ongetwijfeld heeft Chavez een zeker charisma en spreekt hij met de autoriteit van een massale steun onder delen van de arbeiders, de armen in de steden en de arme boeren in Venezuela. Tijdens z’n toespraak zei hij: "Ik ben hier niet als de president van Venezuela. Ik voel me geen president. Ik ben enkel president omwille van bijzondere omstandigheden. Ik ben Hugo Chavez en ik ben een activist en een revolutionair. De enige manier om de overheersing van het kapitalisme en van de oligarchen te breken, is door revolutie." Hierop werd Chavez luid toegejuicht. Chavez spreekt de taal van de arbeidersklasse en is niet bang om het VS-imperialisme hard aan te vallen voor een publiek als dit.
Maar Chavez vertegenwoordigt echter een populistische stroming waarbij hij erg goed de sfeer kan inschatten onder zijn publiek en daar elementen van opneemt zodat hij elementen van verschillende politieke ideologiën vermengt.
Tijdens het eerste deel van zijn toespraak vernoemde hij zowat alle leiders van de anti-koloniale en anti-imperialistische bewegingen in Latijns-Amerika, zowel leiders van de indianenbevolking in de 16e eeuw als Fidel Castro. Chavez stelde zelfs dat Jezus Christus de grootste revolutionair was die ooit geleefd heeft.
Chavez legde nadruk op de strijd van het zuiden tegen het rijke noorden. Hij bracht dit jammer genoeg niet vanuit een perspectief van internationale klassenstrijd. Hij stelde dat het werk van de ‘niet gebonden landen’ in de jaren 1960 en 1970 (een aantal landen verenigde zich toen in een neutrale positie tegenover zowel de VS als de Sovjetunie) een voorbeeld vormde voor hoe de Latijns-Amerikaanse landen zich vandaag zouden kunnen organiseren.
Tijdens zijn toespraak citeerde Chavez Mao: "Het is in strijd belangrijk om te weten wie je vrienden en wie je vijanden zijn." Leden van Socialismo Revolucionario stelden achteraf dat dit wellicht een impliciete kritiek was op de aanwezigen in het stadion omwille van hun reactie op de leider van de CUT. Het is echter opvallend dat zelfs Chavez die kritiek niet expliciet durfde naar voor brengen.
Het tweede deel van de toespraak van Chavez was wellicht zijn meest radicale publieke toespraak ooit. Maar iedere activist die de elementen van de toespraak van Chavez samen bekijkt, zal opmerken dat er heel veel goede punten gemaakt werden, maar dat er ook een aantal meer dubieuze elementen in de toespraak zaten.
Zijn commentaren over de gevolgen van de val van het stalinisme weerspiegelden de standpunten van marxisten en hij maakte ook een indrukwekkende kritiek op de globale opwarming.
Hierop citeerde hij Trotski als hij inging op de poging tot staatsgreep tegen hem. Hij haalde deze leider van de Russische Revolutie aan toen hij stelde dat "iedere revolutie de zweep van de contra-revolutie nodig". Maar de kwestie is niet daartoe beperkt. Er waren al minstens drie ernstige pogingen om Chavez omver te werpen. Die pogingen werden telkens tegengehouden door de massa’s. Maar de revolutie moet vooruit gestuwd worden met een revolutionair socialistisch programma, zoniet zal de contra-revolutie terugslaan. Er moet volledig gebroken worden met het kapitalisme.
Chavez sprak ook in positieve zin over zijn nauwe banden met het Chinese regime en kolonel Kadaffi. Hij stelde zelfs dat Poetin goed werk levert in het verzet tegen het VS-imperialisme.
Chavez legde in een belangrijk deel van zijn toespraak uit: "Er zijn maar twee alternatieven: kapitalisme en socialisme. Het kapitalisme kan enkel omgevormd worden met een echt socialisme – een rechtvaardige en gelijke samenleving kan enkel bereikt worden met democratie. We moeten echter uitleggen wat we met democratie bedoelen en duidelijk maken dat dit niet hetzelfde soort democratie is als het type democratie toegepast door Bush."
Chavez’s commentaren waren een uitdrukking van het feit dat hij een meer radicale retoriek nodig had om hierna een positieve opmerking te kunnen maken over Lula. Hij zei over Lula: "Er zijn mensen in mijn land. Goede mensen, maar mensen die zeggen dat ik niet snel genoeg ga of niet radicaal genoeg ben. Maar die kameraden moeten beseffen dat het proces is, een proces met verschillende fasen en ritmes. We mogen niet vergeten dat we een wereldsysteem aanpakken, wat een grote opdracht is. Ik weet dat ik het risico loop om uitgejouwd te worden, maar Lula is een goede man en een vriend van ons."
En Chavez werd inderdaad uitgejouwd toen hij die opmerking maakte, maar het effect daarvan verdween in het enorme applaus op het einde van zijn toespraak. De meest bewuste politieke activisten merkten op dat er meer dan anders radicale elementen waren in de toespraak van Chavez. Ze merkten echter ook op dat er geen echt socialistische en revolutionaire uitleg was van hoe het kapitalisme en het imperialisme in Venezuela of elders op het continent kunnen omver geworpen worden.
Voor de CWI-leden op het WSF was het duidelijk dat de meeting met Chavez groot zou worden – iedereen op het WSF die op zoek ging naar radicale ideeën zou er aanwezig zijn. Hierdoor legden we met onze interventie nadruk op deze meeting en waren we al vier uur voor de aanvang van de meeting aanwezig om stands op te zetten, pamfletten te verspreiden, kranten en brochures te verkopen. We hoopten doorheen de discussies zoveel mogelijk in te gaan op de taken van de Venezolaanse revolutie opdat deze tot haar conclusies zou doorgetrokken worden.
Er waren ook andere linkse organisaties aanwezig, maar de interventie van het CWI was de meest zichtbare van alle linkse groepen. We hadden groepen leden die de lange rij wachtenden afgingen om er materiaal te verkopen en te discussiëren. We gingen ook naar verschillende cafés in de buurt. We verkochten zo’n 200 Spaanstalige brochures over Venezuela, jammer genoeg hadden we er niet meer bij. In een aantal gevallen kwamen jongeren die de brochure kochten terug om er extra te kopen voor hun vrienden. We verdeelden ook zo’n 6.000 pamfletten.
