Zaterdag woonden aanhangers en Afrikaanse leiders de begrafenis bij van de Zimbabwaanse dictator Robert Mugabe die op 95-jarige leeftijd overleed. Hij laat zijn familie en vrienden na, alsook een spoor van ellende onder het brutale autoritaire Zanu-PF-regime waaronder de massa’s van het land gebukt gingen. De nalatenschap van Mugabe wordt door sommigen als controversieel ervaren. Alom wordt het echter als rampzalig gezien. Het Zanu-PF-regime is ondanks de afwijzing ervan door de Zimbabwaanse massa’s nog steeds aan de macht. De onpopulariteit van het regime werd bevestigd door beelden van een halfleeg stadion tijdens de begrafenis van de leider.
Door Leonard Chiwoniso Mhute – CWI Zimbabwe
Mugabe was 37 jaar aan de macht, maar brak nooit met het kader van het kapitalisme en voerde zelfs neoliberale maatregelen door. Onmiddellijk na de onafhankelijkheid in 1980 voerde Mugabe een aantal radicale hervormingen door in het onderwijs en de gezondheidszorg. Het was evenwel niet mogelijk om deze hervormingen te consolideren zonder de macht van het kapitalisme en het imperialisme te bestrijden.
Mugabe’s regime werd al snel een wrede dictatuur die gebruik maakte van de commandostructuur van de partij ZANU-PF. Onder Mugabe nam Zimbabwe geleidelijk een cocktail van neoliberale economische beleidsmaatregelen aan die bekend staan als ESAP (Economisch Structureel Aanpassingsprogramma), waardoor de verworvenheden van de onafhankelijkheid van het land van het Britse koloniale bewind bijna van de ene op de andere dag teniet werden gedaan.
Mugabe zou de rest van zijn ambtstermijn besteden aan het onderdrukken van de protesten en stakingen van arbeiders en van elke opstand tegen de verwoestende gevolgen van zijn beleid op het leven van werkenden en armen. Mugabe, die na de onafhankelijkheid op grote schaal werd aangeprezen als een bevrijdingsstrijder, werd een meedogenloze dictator. Zelfs voordat Mugabe het land op neoliberale koers plaatste, was hij onder de massa’s van Matebeleland al bekend als een massamoordenaar. Begin jaren 1980 was hij daar verantwoordelijk voor een slachtpartij door het leger waarbij 20.000 doden vielen.
Mugabe regeerde met meer dan een ijzeren vuist over Zimbabwe. Hij bouwde een persoonlijkheidscultus op die zijn heerschappij moest ondersteunen nadat hij door zijn leeftijd fysiek aftakelde.
Het was de studentenbeweging en de georganiseerde arbeidersbeweging die vanaf de jaren negentig van de vorige eeuw de oppositie tegen het bewind van Mugabe in gang zette. Er was toen een reeks stakingen tegen besparingen op basisvoorzieningen als gevolg van ESAP. Mugabe nam natuurlijk zijn toevlucht tot geweld in plaats van in te gaan op de eisen van de stakers. Het gebruik van opsluiting, marteling, ontvoering, moord en verkrachting werd een handelsmerk van Mugabe’s reactie op massaal verzet en algemene stakingen.
Toen de Zimbabwaanse economie eind jaren negentig onvermijdelijk instortte, begon het verzet tegen zijn bewind nieuwe vormen aan te nemen. De imperialistische militaire interventies van Zimbabwe in Congo en de eisen voor koloniale herstelbetalingen teisterden de bijna failliete staat.
Het falen van de herverdeling door de overheid, maakte dat de eis van grond onder de armen op het platteland aan steun won. Een herverdeling van de grond kwam er na de onafhankelijkheid niet, omdat de overheid de grond weigerde in publieke handen te nemen. Het verraderlijke opportunisme van Mugabe was compleet toen hij snel populistische maatregelen nam om de eis van grond de kop in te drukken, maar daarbij helemaal de mist inging. De rampzalige landhervorming had geen effect voor duizenden landarbeiders en het zorgde voor een desindustrialisering van een groot deel van het land.
Mugabe krijgt nog steeds lof voor zijn landhervormingsprogramma en het wordt gezien als een kenmerk van zijn bewind, maar dit gaat voorbij aan het feit dat het in werkelijkheid slechts een poging was om het groeiende protest tegen het regime in de kiem te smoren. Dat protest nam toe omdat het regime er niet in slaagde om de grond eerlijk te verdelen na de onafhankelijkheid. Mugabe en zijn trawanten maakten overigens ten volle gebruik van het chaotische programma om een groot deel van de productieve grond onder zichzelf te verdelen.
Mugabe en zijn trawanten plunderden en plunderden ook de Zimbabwaanse staatseigendommen en decimeerden de arbeidersklasse van Zimbabwe door een ongebreideld wanbeheer van de economie. Mugabe en zijn regime gebruikten de imperialistische economische sancties van het westen steeds als excuus hiervoor, maar het blijft een feit dat het plunderen begon met de invoering van neoliberale en pro-kapitalistische maatregelen door het regime zelf. Deze ‘hervormingen’ genoten de goedkeuring en steun van het Internationaal Monetair Fonds en het imperialisme. Mugabe ging voor het imperialisme echter een stap te ver met de landinvasies die een inbreuk vormden op het kapitalistische heiligdom bij uitstek: het privaat bezit.
De westerse sancties als reactie op het landhervormingsprogramma versnelden de economische neergang, maar het lot van Zimbabwe was al bezegeld omdat het streven van het regime naar een kapitalistische ontwikkeling de economie in een impasse had gebracht. Destructieve manoeuvres waren de enige optie voor zijn regime.
Het regime van Mugabe had al een wending richting afgrond genomen. De propaganda van Mugabe maakte gebruik van de misplaatste oproep van de oppositie, de MDC, om externe economische sancties op te leggen. Mugabe probeerde zich voor te stellen als verdediger van de Zimbabwaanse soevereiniteit.
Naarmate de crisis in Zimbabwe zich verdiepte, speelde Mugabe steeds meer de rol van machtsbemiddelaar tussen elkaar bekampende fracties binnen de ZANU-PF-partij en het regime. Het machtsmonopolie van Mugabe werd soms met succes ter discussie gesteld, met name door de MDC onder Morgan Tsvangirai, die hem verkiezingsnederlagen opleverde. Natuurlijk zou Mugabe de volledige macht van het staatsbestel gebruiken om verkiezingsresultaten te stelen en de macht te behouden. Uiteindelijk was het een militaire staatsgreep in november 2017 die een einde maakte aan zijn ambities om te regeren voor het leven. Het leger handelde om het regime te redden van een groeiende massale opstand
De erfenis van Mugabe hangt als een donkere wolk boven Zimbabwe. Het spoor van vernieling is voor iedereen zichtbaar. Mugabe’s opvolger Emmerson Mnangagwa wordt vaak omschreven als erger dan Mugabe. Dit komt omdat de crisis in Zimbabwe is verergerd sinds hij zijn voormalige mentor heeft afgezet.
Mnangagwa lijkt met de dag hopelozer te worden en niet in staat om de crises op te lossen na drie decennia onder Mugabe. De opvolgers van Mugabe bewijzen wel dat ze aandachtige studenten waren tijdens zijn bewind. Ze zijn bijna ononderbroken doorgegaan op de repressieve weg van Mugabe. Het neoliberale beleid van het Mugabe-tijdperk heeft een andere naam gekregen, maar is niet wezenlijk veranderd. De slogan “Zimbabwe is open voor zaken” van het regime lijkt bijzonder hard op het ESAP, waarbij besparingen aan de orde van de dag zijn. De oppositiepartij MDC biedt geen echt alternatief, maar streeft alleen naar een coalitie met het huidige regime.
Het is aan de arbeiders, armen en jongeren om de crisis op te lossen. Er is dringend behoefte aan een massale organisatie om het regime en het kapitalistische systeem omver te werpen en om te strijden voor een socialistisch Zimbabwe, een socialistisch Afrika en een socialistische wereld.
