De opkomst van rechts populisme de laatste jaren doet heel wat wenkbrauwen fronsen. De Trumps, Orbans en Salvini’s hebben van haat en racisme hun handelsmerk gemaakt en gooien hoge ogen in verkiezingen. Ondertussen trekken fascistische groepen als Génération Identitaire, Casa Pound en de Nordic Defence Movement de straat op. Wat is de voedingsbodem voor rechts populisme en extreemrechts? Hoe kunnen we de strijd ertegen voeren?
Verslag door Koerian van een commissie op de CWI-zomerschool
Rechts teert op ongenoegen
Sinds de crisis van 2008 en de besparingsgolf die erop volgde, is de levensstandaard van de meerderheid van de bevolking in vrije val. Armoedecijfers stijgen, werkloosheid neemt toe, de sociale zekerheid werd uitgehold. Ongenoegen hierover vertaalde zich in tal van bewegingen en protesten, van Occupy tot Jeremy Corbyn.
Rechts populisten zoeken sindsdien verschillende manieren om dit ongenoegen te vertalen in racisme, seksisme en xenofobie. Ze zoeken een zondebok voor de verslechterende levens- en arbeidsvoorwaarden van de arbeidersklasse en leiden de aandacht af van het neoliberale beleid dat aan de grondslag ervan ligt. Waar de traditionele partijen na hun golf van besparingen electoraal ineen klapten, stonden rechts populisten klaar om het neoliberale beleid verder te zetten. In Spanje gebeurde dit van oudsher binnen de Partido Popular, door een rechtervleugel met heimwee naar het fascisme van Franco. In Oostenrijk ontpopten de conservatieven zich onder Kürz tot een FPÖ light. Ze vormden een regering met het origineel en voerden meteen een 12-uren werkdag in. De separatisten van de Lega Nord vormden zich om tot Lega om zich volop in vreemdelingenhaat te gooien. In Duitsland gooide het verwarde Alternative Für Deutschland zich zonder reserves in het racisme.
Vluchtelingencrisis
Sinds de imperialistische oorlog in Syrië een migratiegolf op gang bracht, is haat tegenover vluchtelingen en zogenaamde transmigranten het favoriete wingewest van populistisch rechts. De combinatie van xenofobie en een neoliberaal beleid lijkt een succesrecept, dat spreekt echter niet vanzelf en is niet altijd zo geweest. In 2015 was er een enorme solidariteit met de vluchtelingen onder brede lagen van de bevolking. In Duitsland alleen al waren 9 miljoen mensen actief betrokken bij steun aan vluchtelingen. In Oostenrijk werden treinen met vluchtelingen opgewacht door mensen die zich solidair toonden met hen. Er is een groot sociaal bewustzijn onder de arbeidersklasse.
Ondanks de vooruitgang die links de laatste jaren boekte, faalde het dat sociaal bewustzijn te vertalen in een programma en beweging die de opvang van vluchtelingen koppelt aan een sociaal programma, niet alleen voor vluchtelingen, maar voor de hele bevolking. Podemos, Corbyn, het Links Blok en anderen slaagden er niet of onvoldoende in te wijzen op de miljarden die verdwijnen in de vorm van belastingcadeaus om de opvang en integratie van vluchtelingen te financieren. Ze lieten na om offensief te wijzen op de miljarden die kapitalistische regeringen wapenhandelaars toestopten om precies de oorlog in Syrië verder te voeren. Zo werd ruimte gelaten voor rechts om de vluchtelingenproblematiek op hun manier te koppelen aan de economische malaise: door vluchtelingen als zondebok op te voeren. Door vluchtelingenopvang in een context van crisis voor te stellen als het probleem te veel en migranten te ontmenselijken, werd de aandacht afgeleid van de echte schuldigen voor de besparingen: de kapitalisten en hun besparingsregeringen. Zoals Bart De Wever het stelde: ‘links heeft de keuze: sociale zekerheid veiligstellen of grenzen openstellen’. Daarbij vergat hij dat zijn belastingcadeaus aan grote bedrijven en de aankoop van gevechtsvliegtuigen beiden vele malen meer kosten dan de opvang van vluchtelingen.
Van rechts populisme naar fascisme
Die opgang van racisme en xenofobie gaf op haar beurt vertrouwen aan fascistische groepjes om hun activiteit op te voeren. Gouden Dageraad, Jobbik, Casa Pound, The Nordic Resistance Movement en anderen teren op de crisis en een antivluchtelingenklimaat, versterkt door rechts populisten, om te groeien. Dergelijke groepen vormen vandaag een reëel gevaar voor minderheden en delen van de arbeidersbeweging. Velen hebben knokploegen en paramilitaire groepen die worden ingezet in geweld tegen links, Roma, vluchtelingencentra etc. In Hongarije, Polen en Griekenland is er bovendien een grote grijze zone tussen dergelijke fascistische paramilitaire eenheden en de staatspolitie.
Het fascisme van de jaren ’30 trok groepen uit de middenstand om de georganiseerde arbeidersklasse manu militari te breken. Grote groepen verpauperde boeren, winkeliers, … en geïsoleerde delen van de arbeidersklasse waren na de nederlagen van de vakbewegingen van de jaren ’20 hun vertrouwen in de vakbonden en links kwijt. Ze geloofden niet meer dat deze hun levenssituatie fundamenteel konden verbeteren en werden aangetrokken tot extreemrechts. Hoewel we het gevaar van de groei van extreemrechts niet mogen onderschatten, staat er nergens een fascistische machtsovername voor de deur. De arbeidersbeweging is vele malen sterker dan vlak voor de Tweede Wereldoorlog en is niet fundamenteel verslagen.
Hoe het te bestrijden
Geconfronteerd met concrete dreiging van extreemrechts kan links niet anders dan brede mobilisaties op touw zetten. Mensen aanspreken en mobiliseren in verschillende wijken, om op straat te komen met een veelvoud van het aantal extreemrechtse betogers, ontneemt hen het vertrouwen en het platform verder te gaan met hun acties. Op die manier werd een betoging van de Swedish Resistance Movement in Göteborg onlangs geblokkeerd door 20.000 tegenbetogers. Het was de massale reactie en tegenbetoging in Boston vorig jaar die het vertrouwen van de Amerikaanse alt-right om op straat te komen brak.
Hoewel grote mobilisaties extreemrechts tijdelijk terug in hun kelders kan duwen, maken ze er geen komaf mee. Zolang een neoliberaal beleid zorgt voor tekorten, zal er een opening zijn voor zowel rechts populisme als fascisme om mensen te verdelen. Enkel een programma dat duidelijk maakt dat de noden van vluchtelingen en andere minderheidsgroepen dezelfde zijn als die van de overgrote meerderheid van de bevolking kan zoden aan de dijk zetten. De eisen van de Engelse Refugee Rights campagne: afschaffen van gesloten centra, gratis gezondheidszorg, recht op werk, een minimumloon van tien pond, … slagen erin brede solidariteit te verkrijgen en verschillende vakbonden te impliceren in campagnes. Het geld voor de realisatie van deze eisen is er. Grote bedrijven maken nog steeds miljarden euro’s winst zonder belastingen te betalen. Met de sommen die door verschillende landen wordt besteed aan oorlogsmaterieel kunnen miljoenen vluchtelingen worden opgevangen. Het is aan links om de strijd tegen racisme en xenofobie te politiseren en te verbinden aan een strijd voor een degelijk leven voor iedereen.
