Het boek ‘Nieuw Rechts’ sluit naadloos aan bij het vorige boek van Ico Maly waarin hij de ideologische basis van N-VA onderzocht (zie onze bespreking). In dit boek bestudeert Maly de ontwikkeling van nieuw rechts, van de meme-oorlog in de verkiezingscampagne voor Trump tot de pogingen om ook in het reële leven – blijkbaar ‘meat life’ genoemd – een kracht uit te bouwen.
Door Geert Cool
De beschrijving van de campagnes voor en door Trump op sociale media is verhelderend. De opmars van nieuwe technologie heeft geleid tot een groot aantal algoritmes die bepalen wat we te zien krijgen als we ‘googelen’ maar ook wat we wel of niet te zien krijgen als we pakweg Facebook openen. De campagnes voor Trump hebben daar als geen ander op ingespeeld met een uitgekiende campagne om de eigen aanhangers, tot de meest extreme elementen, online betrokken te houden terwijl het andere kamp aan het twijfelen gebracht werd. “Algoritmisch populisme” is de omschrijving die Maly in dit boek aanbrengt. Er wordt een uitgebreide analyse gemaakt van de memes die een belangrijke rol spelen in het online activisme. Ook al blijft het een vreemd gegeven: conservatieven die over grote waarden en normen spreken, maar tegelijk te pas en te onpas de kikker ‘pepe the frog’ bovenhalen en ondertussen aan de ‘rode pillen’ zitten.
Natuurlijk volstaat het gebruik van algoritmes niet als verklaring waarom Trump gewonnen heeft: ook Clinton investeerde fors in het bespelen van sociale media. Maar het is wel indrukwekkend om de mechanismen en mogelijkheden te zien. Wat indien de algoritmes niet langer bepaald zouden worden door bedrijven die uit zijn op winst, maar als er democratische controle op wordt uitgeoefend in een systeem gericht op de behoeften van de meerderheid van de bevolking? Dit biedt enorme mogelijkheden voor een erg efficiënte democratische planning.
De auteur heeft uitstekend onderzoek gedaan naar de ontwikkeling van de ideologie van nieuw rechts: van de ‘nouvelle droite’ van De Benoist tot de hedendaagse online kopstukken als Bannon, Yiannopoulis, Spencer, … en de uitlopers in ons land bij zowel N-VA als de nevengroeperingen zoals KVHV en ‘Schild en Vriend.’ Hij vat hun ideologische positie samen als ‘antiverlichting.’ Een nadeel van die term is dat het laat uitschijnen dat het alternatief op nieuw rechts kan beperkt worden tot de ‘verlichtingsidealen,’ wat de discussie op een wel erg filosofisch terrein brengt dat ver af staat van het dagelijkse leven van de overgrote meerderheid van de bevolking die er de afgelopen decennia op achteruit ging. Waar Maly in zijn boek ‘De beschavingsoorlog’ (zie: onze bespreking) scherp antwoordt op diegenen die de discussie over diversiteit ‘culturaliseren’ en ontdoen van de sociaaleconomische context, lijkt de sociaaleconomische context hier in te grote mate te ontbreken. Het leidt tot een meer filosofische insteek die zeker interessant en belangrijk is, al was het maar om de achterliggende redeneringen en argumenten ten volle te begrijpen, maar het volstaat niet om de omvang van fenomenen als Trump te verklaren.
Terecht merkt Maly in zijn inleiding op dat er een crisis is van het “model van neoliberale globalisering” waarbij het idee van het einde van de geschiedenis failliet is. Hij zegt ook terecht dat de euforie van de jaren 1990 voorbij is. Voor alle duidelijkheid: dat was de euforie van het neoliberalisme na de val van de stalinistische dictaturen in het Oostblok, waarbij de kapitalisten van die val gebruik maakten om de nieuwe markten aan hun bewind te onderwerpen en om hun ideologische dominantie te versterken en op te voeren tegen de achtergrond van een grotere verwarring in de arbeidersbeweging met bijhorende stappen achteruit op vlak van organisatie en alternatieven. Met de economische recessie van 2007-08, het daaropvolgende opgedreven besparingsbeleid terwijl de ongelijkheid steeds grotere vormen aanneemt, raakt de autoriteit van het volledige establishment ondermijnd. Reactionair rechts kan daarop inspelen met snelle successen die niet gebaseerd zijn op reële bewegingen op straat, maar op een vacuüm dat ontstaat door de afwezigheid van sterke politieke alternatieven vanuit de arbeidersbeweging die organisatorisch en ideologisch nog niet hersteld is van de jaren 1990.
Die elementen komen in het boek van Maly slechts zijdelings aan bod. Hij merkt op dat het succes van nieuw rechts toe te schrijven is aan enerzijds een “samenspel tussen de politiek-economische en technologische dynamiek” en anderzijds de “nieuwe rechtse metapolitieke strijd van de laatste decennia.” (p.155) Verder in het boek stelt Maly: “Als we na vijftig jaar Nieuw Rechtse metapolitiek de balans opmaken, dan kunnen we er niet omheen dat hun ideeënstrijd voor een alternatieve moderniteit succesvol is geweest.” (p 241) Dat is als verklaring voor het succes van reactionair rechts te beperkt: er wordt immers niet zozeer vertrokken van de sociaaleconomische context en de krachtsverhoudingen tussen de sociale klassen, maar vooral van een ‘ideeënstrijd.’ Ideeën komen echter niet uit de lucht gevallen: ze zijn het resultaat van een specifieke maatschappelijke context.
Terecht ziet Maly in de betoging van alt-right en co in Charlottesville in augustus 2017 (zie: ons artikel hierover) een keerpunt. Na de verkiezing van Trump was er een toename van extreemrechts geweld en van pogingen om alt-right ook op straat te organiseren. De betoging in Charlottesville onder de slogan ‘Unite the Right’ moest daar het orgelpunt van worden. Er was een angstaanjagende betoging met 6.000 aanwezigen waarbij er dodelijk geweld was tegen antifascisten. Het leidde tot een golf van verontwaardiging en grote antifascistische betogingen in de dagen erna, zo waren er in Boston bijvoorbeeld 40.000 betogers. De ‘zweep van de contrarevolutie’ leidde tot een belangrijke beweging. De actieve mobilisatie tegen de poging van reactionair rechts om zich op straat te manifesteren, stopte niet alleen die poging maar bracht alt-right ook online in de problemen en zorgde voor verdeeldheid onder reactionair rechts. Dat is een belangrijke vaststelling voor elke discussie over antifascistische tactieken en methoden.
De nadruk in het boek ‘Nieuw Rechts’ ligt op de VS, maar het bekijkt het fenomeen terecht in een internationale context. Er hadden tal van voorbeelden ontwikkeld kunnen worden – denk maar aan het trollenleger van de hindoenationalistische BJP in India (zie dit artikel hierover) – maar dat zou wellicht te ver geleid hebben. De pagina’s over België zijn uiteraard bijzonder interessant. Ook hier probeert reactionair rechts zich te organiseren op het internet en ook hier spelen memes een rol. Het is vanuit een Facebookpagina dat de groep ‘Schild en Vriend’ ontstond, een poging om reactionair rechts in het reële leven te organiseren en tegelijk de online campagnes – waaronder haatcampagnes – te coördineren. Het brengt leden van N-VA en VB bijeen en de groep ontstond uit de universiteitsmeetings die Theo Francken (N-VA) hield. De Trumpiaanse methoden op sociale media zijn overigens sterk aanwezig bij Francken en enkele andere partijgenoten van hem. Ook ideologisch haalt De Wever de mosterd regelmatig bij nieuw rechtse filosofen. De gelijkenissen zijn frappant.
Het gevaar van groepen als ‘Schild en Vriend’ is dat ze zich in het reële leven gaan organiseren, naar het model van Génération Identitaire in Frankrijk. Stappen in die richting moeten we meteen beantwoorden met verzet. Acties tegen de haatboodschap van reactionair rechts tegen migranten of nog tegen transgenders (zoals de uitspraken van KVHV’er en S&V’er Van Langenhove naar aanleiding van Bo Van Spilbeeck) kunnen daaraan bijdragen. Ook het antifeminisme van Nieuw Rechts (p140-141) is aanwezig in deze kringen. De column van N-VA’er Joachim Pohlmann in De Morgen brengt regelmatig voorbeelden van typisch nieuw-rechtse redeneringen en standpunten. Verdeeldheid is de core business van reactionair rechts en we beantwoorden dat best met eengemaakt verzet tegen zowel verdeeldheid als het asociaal beleid.
‘Nieuw Rechts’ van Ico Maly is een belangrijk boek om een beter zicht te hebben op zowel de ideeën als de methoden van ‘nieuw’ rechts (dat helemaal niet zo nieuw is, vandaar dat wij eerder spreken over reactionair rechts). Het is nuttige lectuur om de strijd tegen extreemrechts en tegen alle vormen van verdeeldheid en bijhorende haatcampagnes te voeren en te versterken. Kortom, een aanrader voor alle antifascisten!
