Na het relatief korte en krachtige boek ‘De beschavingsmachine’ – een boek dat wij erg wisten te smaken – was het even schrikken toen we ‘N-VA. Analyse van een politieke ideologie’ in handen kregen. Dit is immers een klepper van 600 pagina’s. Bovendien hanteert Ico Maly in zijn doctoraatsthesis een eerder academische toon. Het verschil met zijn vorige boek is groot, maar ook dit gaat Maly goed af.
Eigenlijk is het opvallend dat er relatief weinig boeken over de N-VA zijn verschenen. Er zijn natuurlijk wel de boeken van De Wever zelf – tot zelfs een dieetboek toe, maar kritische analyses over de partij, haar programma en haar snelle ontwikkeling zijn vreemd genoeg zeldzaam. Ico Maly legt met dit boek meteen een hoge standaard voor kritische werken. Zoals Maly zelf bij aanvang van het boek stelt, dekt de titel de (uitgebreide) lading van het boek.
In dit boek brengt Maly een pak informatie en analyses over het denken van de N-VA en de wijze waarop de partij en De Wever in het bijzonder deze ideeën naar buiten brengen. Daarbij wordt al snel duidelijk dat de ideologie van de N-VA een samenraapsel van verschillende ideeën is, van het conservatieve anti-verlichtingsdenken over een mystiek nationalisme tot een economisch neoliberalisme. Vooral het conservatieve aspect wordt sterk uitgewerkt in dit boek waarbij de beperkingen en de tegenstrijdigheden ervan uit de doeken worden gedaan. De filosofische voorbeelden worden aan een kritisch onderzoek onderworpen.
De basis van het N-VA-nationalisme is bijzonder vaag, ondanks zijn opleiding als historicus heeft De Wever het steevast over de “lotsgemeenschap” die in Vlaanderen zou gevormd zijn omdat zes miljoen Vlamingen ‘nu eenmaal’ decennialang hebben samengeleefd en daarbij gezamenlijke waarden en ideeën zouden ontwikkeld hebben. En laat dit volgens de N-VA nu toch wel net de ideeën zijn die ze zelf verdedigen: een cocktail van conservatisme, nationalisme en neoliberalisme. De ‘gedeelde waarden’ worden als een evidentie en zelfs als een objectief gegeven neergezet.
Ico Maly geeft tal van voorbeelden van hoe de N-VA haar eigen standpunten als objectieve waarheden probeert neer te zetten. En ook hoe de partij daar met een uitgekiende mediastrategie erg goed in lukt. Zoals het idee van N-VA dat er in België “twee democratieën” zouden zijn die haaks op elkaar staan. Dat concept is door De Wever ontwikkeld en wordt vandaag vrij algemeen overgenomen in de media en de politieke wereld.
Er is in feite een grote tegenstelling tussen de conservatieve roep naar de oude waarden en gedachten en het concept van een ‘lotsgemeenschap’ waar de huidige waarden en normen toch net het resultaat van de ontwikkeling van het lot van deze gemeenschap zouden moeten zijn. Er is dan ook een externe vijand nodig om uit te leggen waarom het fout gelopen is. De ‘linkse kerk’ waartoe zelfs collega-liberalen zouden behoren, is een van de favoriete vijanden. Die ‘linkse kerk’ is alles gaan kapot relativeren waardoor de samenhang van de ‘goede oude tijden’ verdwijnt, uiteraard tegen de wil van de Vlaamse ‘lotgemeenschap’ in. Dat er in de ‘andere democratie’ van dit land – de Franstaligen – linkser wordt gestemd, draagt bij tot dat verval en tot de ondermijning van de traditionele waarden. Het roept meteen de vraag op: zou N-VA afstand nemen van haar nationalisme indien zich langs Franstalige kant een gelijkaardig electoraal resultaat zou aftekenen? Of is ook dit slechts een argument dat wordt gebruikt omdat het de nationalisten goed uitkomt. Dat de PS al 25 jaar deel uitmaakt van de federale regering en daarbij een neoliberaal beleid heeft gevoerd, weegt voor de N-VA niet op tegen de linkse uitspraken die sommige PS-kopstukken soms doen om hun rechtse beleid te verdoezelen.
Het ‘culturele’ en ‘morele’ element van het ‘civiele nationalisme’ van N-VA lijkt vooral een argument te zijn dat wordt gebruikt om het nationalisme niet puur op de etnische kant ervan te moeten baseren. Dat element van het nationalisme is onder meer door extreemrechts aangebrand, maar het vormt wel degelijk ook de basis van het N-VA-nationalisme.
In zijn boek legt Ico Maly tal van tegenstrijdigheden in de N-VA-retoriek bloot. De ‘ideologie’ van N-VA bestaat uit een samenraapsel van standpunten die bijzonder conformistisch zijn en allemaal hun failliet hebben aangetoond. De cocktail van gefaalde ideeën vereist een uitgekiende strategie om verkocht te geraken. Het feit dat wat de andere partijen aanbieden zo verguisd wordt, is de grootste troef daarbij. De grote nadruk op de filosofische en ideologische voorbeelden van N-VA in dit boek kan de verkeerde indruk wekken dat daar de basis voor haar succes ligt, wat niet het geval is. Maly stelt vast hoe zwak die ideologische basis wel is – een vaststelling die overigens ook bij de andere gevestigde partijen kan gemaakt worden.
Het is niet omdat er met ‘N-VA. Analyse van een politieke ideologie’ zo’n goed uitgewerkte turf verschijnt dat er geen ruimte meer zou zijn om een aantal aspecten dieper uit te werken. Wat in dit boek niet sterk aan bod komt, is de politieke en socio-economische achtergrond waartegen een partij als N-VA zo snel groot kon worden. De ondermijning van alle gevestigde partijen en de roep naar verandering die tot uiting komt in politieke volatiliteit in Europa waarbij allerhande nieuwe formaties een opmars kunnen kennen, omvat meteen ook een groot probleem voor de N-VA.
Bij de opkomst van het Vlaams Belang wezen wij er steeds op dat de electorale steun voor deze partij niet noodzakelijk betekende dat brede lagen van de bevolking overtuigd waren van een neofascistisch ‘alternatief’ op het huidige systeem. De electorale steun was steeds gebaseerd op een vage roep naar verandering, waarbij racistische vooroordelen ongetwijfeld een rol speelden. Vandaag kan ook de N-VA inspelen op die afkeer tegenover de gevestigde partijen. Het feit dat ‘afkeer’ een vaag gegeven is, vormt een belangrijke beperking voor de N-VA. De Wever lijkt zich als historicus bewust te zijn van het feit dat zijn partij in een electorale zeepbel zit, maar er is geen plan B voor het geval de zeepbel barst.
Waar het Vlaams Belang zich doorheen een jarenlange groei enigszins had kunnen consolideren, ligt dat met de bijzonder snelle groei van N-VA anders. De basis voor die electorale groei is in beide gevallen niet toe te schrijven aan een brede steun voor de opvattingen van deze partijen. De objectieve achtergrond van de politieke volatiliteit waar N-VA vandaag op kan teren, is in niet onbelangrijke mate bepaald door de gevolgen van het neoliberale economische beleid waarbij een kleine minderheid zich enorm kan verrijken terwijl de meerderheid van de bevolking zijn levensstandaard ziet afnemen. In deze tegenstelling tussen de 1% rijksten en de 99% anderen kiest de N-VA overigens steeds de kant van de 1% rijksten. Dat is voor die partij immers de normale gang van de zaken, onderdeel van onze ‘gedeelde waarden’. De heersende ideologie is nog steeds die van de heersende klasse, de N-VA gaat daar niet tegenin. Aan de ‘hangmatkapitalisten’ – in nieuw vlaams jargon ‘de hardwerkende Vlaamse ondernemers’ – wil De Wever niet raken, integendeel.
Door zich steevast als underdog op te werpen, ook al is N-VA de grootste partij bij de verkiezingen en ook al is de partij op verschillende niveau’s mee aan de macht, kan de partij van De Wever de consequenties van haar sociaal-economische standpunten op de achtergrond houden. Het feit dat de partij op dat vlak niet bepaald anders is dan de andere gevestigde partijen, zorgt er bovendien voor dat er weinig steekhoudende kritiek vanuit die hoek te verwachten valt. Het sociaal-economische programma van N-VA komt in het boek van Ico Maly maar beperkt aan bod. Het zou nochtans de moeite zijn om ook dat aspect aan een grondig onderzoek te onderwerpen.
Het zal voor auteurs niet evident zijn om in de voetsporen van Ico Maly te treden. We hopen alvast dat de gedegen kritiek van Maly een standaard zet voor andere boeken die mee leiden tot een beter begrip van het fenomeen N-VA, het beleid waar die partij voor staat en de wijze waarop we daarop kunnen antwoorden.
Tenslotte vroegen we ons, kritisch al we zijn, af hoe N-VA zelf omgaat met de kritieken in het boek van Ico Maly. Een zoektocht op het internet leverde ons niets op. De partij beperkte zich tot een opmerking vóór de verschijning van het boek waarbij vooral de auteur werd geviseerd. De partijkrant schreef in oktober 2012: “De slachter van dienst is coördinator van Kif Kif, een onderdeel van Marokkaanse organisaties in België, dat onder de krakkemikkige slogan ‘Open je wereld, voor racisme ze sluit’ mensen van een interculturele maatschappij overtuigt. Maly bereidt een doctoraat voor aan de universiteit van Tilburg en het onderwerp laat zich makkelijk raden: ‘N-VA. Analyse van een politieke ideologie’. Als de inhoud van hetzelfde niveau is als ’s mans columns die op internet circuleren, wordt het lachen geblazen.” Terwijl in de boekskes in alle geuren en kleuren wordt bericht over de beruchte humor van Bart De Wever, heeft hijzelf noch zijn partij ons al laten meegenieten van dat beloofde gelach naar aanleiding van het boek van Maly.
