Een bijzonder interessante commissie op onze zomerschool was deze over Zuid-Afrika. Daar heeft de arbeidersbeweging een lange en strijdbare traditie. De afgelopen jaren voerde het ANC een neoliberaal beleid wat leidde tot de zoektocht naar alternatieven en tot grote strijdbewegingen. Onze Zuid-Afrikaanse afdeling, de Workers and Socialist Party (WASP), speelt daar een actieve rol in.
Verslag door Tina (Brussel)
Het leven in Zuid-Afrika is hard voor de arbeidersklasse: de officiële werkloosheidsgraad bedraagt 26%, in werkelijkheid is het wellicht eerder 35-40%. De armoede neemt toe. Er is desindustrialisering en in de mijnen zorgt de mechanisatie en automatisering voor jobverlies. De syndicalisatiegraad onder de werkenden bedraagt 26%.
Het heropbouwen van de arbeidersbeweging gebeurt door deze te politiseren. De vakbond is de coördinator van de arbeidersbeweging in de brede zin: niet alleen op de werkvloer, maar ook mensen in de townships of de strijd van de studenten.
De vakbondsbeweging ontstond in Zuid-Afrika in de politieke strijd van 1985 na een proces van ondergronds bouwen tijdens de Apartheid. Onder de apartheid gingen de beste posities en bijhorende lonen steeds naar de blanken. De laagste lonen waren voorde zwarten. De strijd voor hogere lonen en de strijd voor een ander regime, voor democratie, gingen hand in hand.
Een belangrijke beperking van de vakbondsbeweging was de dominantie door communistische/stalinistische elementen. Die verdedigden het idee van een tweestadiatheorie: er zou eerst een periode van kapitalisme nodig zijn om de arbeidersbeweging op te bouwen waarna kan gevochten worden voor socialisme. In 1994 verdween de apartheid en kwam er formele democratie. Maar 23 jaar later gelooft niemand nog dat de vroegere communistische leiding nog naar het tweede stadium van socialisme streeft.
De breuk tussen delen van de arbeidersbeweging en de zwarte regering van onder meer ANC ondersteund door de vakbondsfederatie COSATU en de Communistische Partij (SACP) kwam op verschillende manieren tot uiting. Zo was er het bloedbad in Marikana in 2012: een opstand van mijnwerkers voor hogere lonen en betere arbeidsvoorwaarden. Wij speelden een grote rol in deze beweging, de leiding van de vakbonden liet het afweten. De leden van de NUM (National Union of Miners) vormden de ruggengraat van COSATU en dus ook van het ANC. De strijd van mijnwerkers tegen jobverlies en lage lonen botste op harde repressie vanwege de regering, wellicht op bevel van ANC-politici. Er werden 34 mijnwerkers doodgeschoten. De kleine vakbond AMCU (Association of Mineworkers and Construction Union) nam de verdediging van de mijnwerkers op en kende een grote toevloed van leden. Alleen was AMCU verre van democratisch – op vijf jaar tijd is er nog geen enkel congres geweest – en waren er geen structuren. De vakbondsleiding van AMCU voerde al gauw een heksenjacht tegen de activisten.
Eind 2013 beslisten de metaalarbeiders om geen campagne te voeren voor het ANC. De metaalarbeiders zaten met NUMSA (National Union of Metalworkers of South Africa) in COSATU en waren zo verbonden met het ANC. Het oude debat over de nood aan een eigen partij van de werkenden laaide opnieuw op. Er volgde een interne strijd tussen diegenen die in het ANC willen blijven (vooral voor de postjes en privileges) en de anderen. De leiding wilde niet het risico lopen dat de leden zouden vertrekken – zoals in 2012 met de uittocht van NUM naar AMCU – en besloot om officieel te pleiten voor een nieuwe partij. COSATU besloot in 2015 om NUMSA uit de confederatie te zetten. Er volgde een traag proces om een beweging onafhankelijk van het ANC op te zetten. Dat gebeurde uiteindelijk met een stichtingscongres in april 2017.
Naast de vijf bestaande vakbondsfederaties ontstond de SAFTU (South African Federation of Trade Unions) met NUMSA en voormalig COSATU-voorzitter Vavi. SAFTU richt zich vooral op de 74% van de werkenden die vandaag geen lid zijn van een vakbond en wil strijdbare elementen uit andere bonden overwinnen. Met 700.000 leden is het na COSATU (1,5 miljoen leden) de tweede grootste vakbond. Naast NUMSA is er ook een bond van landarbeiders (130.000), een bond in de voedingssector (300 à 400.000 leden). SAFTU heeft het over een algemene staking van 24 uur. Wij hebben daar bedenkingen bij: de officiële aanleiding is beperkt en het lijkt erop dat de actie vooral dient om stoom af te laten. Toen NUMSA een vijfdaagse staking hield, bleef het teveel op de vlakte wat politieke eisen betreft.
WASP was aanwezig op het oprichtingscongres van SAFTU. Die vakbond stelt dat ze geen politieke partij is, maar ook niet apolitiek. Wij kunnen die houding deels steunen: het zou fout zijn om de vakbond te verbinden met een kapitalistische partij als het ANC. Maar dat mag SAFTU niet tegenhouden om een rol te spelen in de opbouw van een nieuwe formatie, een nieuwe arbeiderspartij.
Een belangrijke campagne de afgelopen jaren was #OutSourcingMustFall. Dat was in feite een campagne opgezet door WASP. Ondertussen gaat de campagne al twee jaar mee en wordt ze opgenomen door tal van werkenden. Er is in Zuid-Afrika zoals in andere landen een groot probleem van deregulering en uitbesteding. Zeker onder schoonmakers, veiligheidsagenten en groendiensten is dit het geval. Bij autobedrijven als BMW en Toyota worden arbeiders tewerkgesteld via interim. Drie tot vijf miljoen werkenden zitten in dergelijke omstandigheden. Het maakt delokalisatie gemakkelijker waarbij duizenden jobs verdwijnen.
Een bijkomende complicerende factor is dat er op basis van het akkoord van 1994 over het einde van de apartheid van uitgegaan werd dat er ook een (kleine) ‘zwarte kapitalistische klasse’ zou ontstaan. Die klasse heeft geen controle op de economie, maar een deel van de aandeelhouders moet wel zwart zijn. Op de ‘zwarte kapitalistische klasse’ te stimuleren, wordt beroep gedaan op uitbesteding en privatiseringen (elektriciteit, transport, …). Het ANC gebruikt aanbestedingen om eigen pionnen economische macht te geven. Waar het ANC de gemeenteraadsverkiezingen verloor en anderen aan de macht kwamen, had dit massaal jobverlies tot gevolg: de andere gevestigde partijen willen hun eigen pionnen. Er is een zwarte kapitalistische klasse die snel aan rijkdom won, vooral via het ANC. Tegelijk blijft de kapitalistische klasse voornamelijk blank. Zuma en het ANC gebruiken dat om sociale woede om te zetten in protest tegen racisme.
De #OutsourcingMustFall-campagne werd in 2015 gelanceerd aan de universiteiten. Het had een begeesterend effect op de arbeiders en de hele maatschappij (ook de mijnwerkers). De studenten waren bezig over hun inschrijvingsgelden en begonnen zo ook de outsourcing (uitbesteding van bepaalde jobs aan de universiteit) aan te klagen. Er was een opportuniteit voor de campagne om nog méér te eisen en zelfs de NUMSA-leiders konden ons niet negeren. Wij waren extreem moedig, begonnen de campagne door te flyeren met twee kameraden op 20 campussen van 4 universiteiten. Wij riepen op voor een openluchtmeeting en vroegen een minimumloon van R10.000 (€700) – de huidige lonen liggen rond R2.500, onze eis was dus een verviervoudiging van het minimumloon.
Op de meeting was de samenstelling divers. Sommigen zaten nog in COSATU, sommigen hadden illusies in de Economic Freedom Fighters (populistisch links). Na de meeting werden er stakerscomités opgezet. Dit alles gebeurde buiten de officiële structuren. Begin 2016 volgde een illegale staking die bijzonder veel steun vond. Stakingen in Zuid-Afrika zijn in principe altijd van onbepaalde duur: je gaat pas terug aan het werk als er iets bekomen is. Na enkele dagen capituleerde de eerste universiteit: alle personeelsleden werden “geïnsourced” (terug opgenomen als personeel van de universiteit zelf) en het minimumloon van R10.000 zou geleidelijk ingevoerd worden. Na tien dagen volgde een tweede, rijkere, universiteit: ook hier werd al het personeel terug naar de universiteit zelf overgeheveld en werd het minimumloon opgetrokken. Na zes weken – en veel pogingen om de staking te breken, onder meer door studenten te organiseren met het ANC, bier voor de stakers te kopen en hen weg te halen van het piket, repressie met waterkanon en traangas, … – gaf de derde universiteit toe wat de outsourcing betrof. In andere universiteiten werd het personeel nadien “geïnsourced” via gerechtelijke weg.
De campagne bereidde snel uit naar andere sectoren. Zo kwam het personeel van de distributiesector naar ons. In Bloemfontein en Kaapstad werd de campagne opgenomen door personeel dat voorheen voor de gemeente of het spoor werkte. In Johannesburg was er een betoging met 3.000 aanwezigen. WASP speelt daar overal een rol in. Dat geeft soms de visuele illusie dat WASP erg groot is, er zijn soms drie verschillende acties op dezelfde dag. Maar het is vooral een resultaat van het succes van de campagne. Sommige vakbondsleiders zeggen dat we ons moeten organiseren, met een campagne als #OutsourcingMustFall gebeurt het.
Een groot aantal “uitbestede” arbeiders is op ons aangeven lid geworden van de kleine onafhankelijke vakbond GIWUSA (General Industries Workers Union of South Africa) die hierdoor groeide van 500 naar 4.000 leden. De satelliet-afdeling in Pretoria werd een echte afdeling geleid door activisten die de stakerscomités van #OutsourcingMustFall geleid hebben. We willen GIWUSA overtuigen om afdelingen op te zetten en om deel te worden van de federatie SAFTU.
De campagne #OutsourcingMustFall toont de enorme zwakte van de huidige leiders. Terwijl het land erg rijk is aan grondstoffen, slagen organisaties als COSATU of het ANC er niet in om de bevolking een betere toekomst aan te bieden. Er is integendeel een scherpe toename van corruptie, waartegen al grote betogingen werden gehouden. De campagne komt ook actief op voor een loonsverhoging: 23 jaar democratie heeft geen oplossing geboden voor de erg lage lonen. Het volstaat niet om werkenden te organiseren, we moeten immers ook opboksen tegen de vakbondsbureaucratie. Zelfs in de SAFTU-federatie stelt dit probleem zich.
Door #OutsourcingMustFall verder op te bouwen en eventueel via de positie van deze campagne binnen GIWASU kunnen we binnenkort mogelijk een grote rol spelen binnen SAFTU. De campagne #OutsourcingMustFall kan acties in de publieke sector winnen, interim is daar immers officieel niet toegelaten. We hebben al bekomen dat het interimbureau na drie maand interimwerk niet meer tussen het personeelslid en de werkgever staat maar dat er een direct contract komt. We willen interim echter volledig weg, zowel in de publieke als de private sector.
Met dit soort campagne sluiten we aan bij een traditie van radicale strijd van onderuit. Na de val van het Oostblok brak de leiding in de vakbonden niet met het stalinisme, maar tegelijk was er een arbeidersklasse die zelf revolutionaire socialistische conclusies had getrokken. Zo wilde 85% van de bevolking in 1992 de nationalisatie van de sleutelsectoren van de economie en 75% wilde werken onder de controle van revolutionaire comités. Delen van de leiding van onder meer NUMSA vrezen dat ze de controle over een nieuwe arbeiderspartij zouden verliezen, onder meer aan krachten zoals WASP. Dat houdt hen tegen om sneller stappen te zetten. Tegelijk blijft het potentieel groot. Wij bouwen nu vooral aan een sterker kader om de enorme mogelijkheden verder in grote strijdbewegingen om te zetten en van daaruit zelf te groeien. Op die manier kunnen we de strijd voor een socialistisch alternatief in Zuid-Afrika versterken, maar ook in de rest van de regio.
