Artikel door Nicolas Croes
Op 13 en 14 september hield de CADTM (Comité voor de Opheffing van de Derdewereldschulden) een zomerontmoeting met ongeveer 150 Belgische en internationale aanwezigen. Er waren interessante discussies over een hele reeks thema’s die met de kwestie van de schulden werden verbonden. Van de tussenkomsten van de trojka (Internationaal Monetair Fonds, Europese Centrale Bank en Europese Commissie) in Europa over de rol van de schulden in de contrarevolutie in Tunesië, Egypte of Marokko tot de strijd tegen het stelsel van de microkredieten.
Interessante invalshoek
De rode draad doorheen de discussies was de kwestie van verzet tegen de publieke schulden en tegen het kapitalisme. CADTM is in 1990 opgezet om actief te zijn rond de schulden in het zuiden, maar sinds de crisis van 2007-09 is er ook veel aandacht voor de schulden in het noorden. Er zijn overigens veel gelijkenissen tussen het besparingsbeleid vandaag en de beruchte structurele aanpassingsprogramma’s die door het IMF, de Wereldbank en de Wereldhandelsorganisatie werden opgelegd.
De kwestie van de schulden bevestigt de absurditeit van het kapitalisme. In ons land hebben de verschillende overheden tussen 1980 en 2011 maar liefst 479,5 miljard euro aan intresten betaalt op de publieke schulden. In dezelfde periode nam de schuldenberg toe van 38,5 miljard in 1980 tot 362,3 miljard in 2011. De Belgische overheid heeft gemiddeld 15 miljard per jaar betaalt aan de interesten op de schuld. Er wordt evenveel aan rente en afbetalingen van schulden besteed als aan de betaling van alle ambtenaren. Het gaat over ongeveer 20% van alle uitgaven. Ter vergelijking: de betaling van werkloosheidsuitkeringen is goed voor ongeveer 3% van de middelen.
De CADTM klaagt terecht aan dat de publieke uitgaven sinds begin jaren 1980 niet zijn toegenomen in verhouding tot het bruto binnenlands product, het bleef stabiel rond 42%. Maar toch was er een sterke toename van de schulden, vooral door de torenhoge rentevoeten begin jaren 1980, dalende publieke inkomsten als gevolg van privatiseringen en fiscale cadeaus aan de grote bedrijven en de allerrijksten (notionele intrestaftrek, vermindering van de progressiviteit van de belastingen, …) maar ook door de reddingsoperaties voor de banken in 2008 en 2011 waarbij een groot aantal private schulden door de gemeenschap werden overgenomen.
Welk alternatief en welk programma?
Een van de interessantste elementen van de bijeenkomst was het internationale aspect dat sterk benadrukt werd door de aanwezigheid van militanten uit Marokko, Spanje, Portugal, … De getuigenissen beperkten zich echter vaak te veel tot het aanklagen van wat fout loopt en het opsommen van het protest ertegen, zonder uitleg over hoe de strijd werd georganiseerd of analyses van wat de sterktes en zwaktes ervan waren om van daaruit lessen te trekken die de strijd ook elders kunnen versterken.
De invalshoek van de schulden werd sterk benadrukt – het onderzoekswerk hierover is overigens vaak indrukwekkend – maar er bleef onduidelijkheid over wat het kapitalisme is. Vanuit die vaagheid beperkten de antwoorden zich soms tot algemeenheden als “een sociaal rechtvaardig ontwikkelingsmodel dat ecologisch duurzaam is.” Sommige tussenkomsten gingen ervan uit dat het mogelijk is om het kapitalistische systeem aan te passen door een aanklacht van bijvoorbeeld het aantal politici dat uit de financiële wereld komt of van “de oligarchische staatsgreep van de bankiers.”
Dergelijke illusies wegen ook door in de aangebrachte oplossingen zoals een taks op financiële transacties (naar het model van de Tobintaks), de vestiging van een wereldwijde taks op grote fortuinen, de “radicale hervorming of vervanging van het IMF, de Wereldbank en de Wereldhandelsorganisatie (…) wat impliceert dat wordt gebroken met het protectionisme en de subsidies aan de export vanuit het noorden en het ondersteunen van het recht van het zuiden op protestionisme”, de mogelijkheid om alle financiële operaties te traceren en controle op internationale kapitaalbewegingen, de “afschaffing van fiscale paradijzen”, … Indien de private eigendom van de productiemiddelen niet worden aangepakt, blijven dergelijke eisen en voorstellen erg abstract.
Wij denken dat het beter zou zijn om de kwestie van de niet-betaling van de publieke schulden te koppelen aan de strijd voor de nationalisatie van de financiële sector en de sleutelsectoren van de economie zoals energie onder democratische controle en beheer in het kader van een democratisch geplande economie. Dit is geen abstract debat want het uiteindelijke doel bepaalt ook de oriëntatie die aan de strijd vandaag wordt gegeven, onder meer wat de centrale plaats van de georganiseerde arbeidersbeweging betreft.
