Recensie door Rob Rooke (Socialist Alternative, ISA in de VS)
De film van Sarah Polley is een parabel over misbruik en verzet. Hij speelt zich af in een kolonie van mennonieten in een onbekend land. De film is een bewerking van het gelijknamige boek van de Canadese schrijfster Miriam Toews. Het boek is een gefictionaliseerd verslag gebaseerd op een zeer echt verhaal.
Het ware verhaal waarop de film Women Talking zich baseert, was de verkrachting van meer dan honderd vrouwen in een mennonitische gemeenschap in Bolivia in de jaren 2000. Acht mannen werden uiteindelijk schuldig bevonden. Ze hadden de vrouwen gedrogeerd met een verdovingsmiddel voor vee en hen aangerand terwijl ze in hun eigen bed sliepen. De vrouwen, tussen 4 en 65 jaar oud, kregen aanvankelijk te horen dat ze zich de aanrandingen inbeeldden. Toen de gevallen zo omvangrijk werden, werd hen verteld dat ze door God waren gestraft voor hun zonden.
Als we de plot en het traject van de film nauwkeurig onderzoeken, zouden we veel fouten kunnen vinden, maar als we de film accepteren als een parabel – dan is dat niet het punt. De plot toont een mechanisme, waarbij we de vrouwen de ernst en de omvang van hun onderdrukking zien verkennen.
Stemmen over onderdrukking
In de film gaan de mannen van de kolonie naar de stad om de personen die gearresteerd zijn voor de verkrachting vrij te kopen. De vrouwen krijgen van de leiders van de kolonie te horen dat ze moeten beslissen of ze hun verkrachters vergeven of niet. In reactie daarop bedenken ze onafhankelijk en collectief drie opties om over te stemmen: niets doen, blijven en vechten, of vertrekken. Aan hun beslissing is de dreiging verbonden dat ze zullen worden uitgesloten en geen plaats in de hemel zullen krijgen als ze hun verkrachters niet vergeven.
De stemmen van de vrouwen gaan gelijk op voor de laatste twee opties. Om de impasse te doorbreken worden drie groepen vrouwen van verschillende generaties gekozen om te beslissen of alle vrouwen blijven dan wel de kolonie verlaten.
Het grootste deel van de film is dat debat en die discussie, op de zolder van de schuur met de vrouwen die op hooibergen zitten. Het is geschreven als een toneelstuk, waarbij de vrouwen een onderzoek starten naar hun wereld en levenservaringen. Ze doen dit met een vrijheid die ze nooit eerder kenden. Het was hen in deze fundamentalistische religieuze gemeenschap verboden om te leren lezen en zelfs om tegen mannen te praten.
Op een gegeven moment verbreekt een van de twee tienermeisjes, die aan de zijkant van de schuur zitten, een stilte en zegt: “Dit is saai.” Dit is misschien de erkenning van de regisseur dat het uitgangspunt van de film niet voor iedereen is weggelegd.
Het acteerwerk en de dialogen van Women Talking zijn moeilijk te bekritiseren. De film draait om het praten. Zelfs de prachtige cinematografie lijkt ons terug te trekken naar de essentiële inhoud van de film door de kleuren van de felgele zomerse graanvelden waar de kinderen spelen opzettelijk af te zwakken.
De golf van het debat
We zien hoe de jongvolwassen vrouwen het debat domineren en hoe de grootmoeders zich afzijdig houden en slechts selectief hun levenswijsheid inbrengen. Mariche, Salome en Ona brengen elk hun eigen unieke levenservaring in. Het ene personage pleit voor drastische veranderingen en het andere slaat terug met het argument dat het onrealistisch is. Terwijl de discussie zich ontvouwt krijgen we de subtiele reacties op de gezichten van de verschillende personages te zien. Uit deze golvende discussie komt uiteindelijk een beslissing voort.
De woede van Mariche en Salome explodeert regelmatig. Terwijl ze vergelijkbare ervaringen delen, botsen hun conclusies abrupt. Alle nuances van hun onderdrukking worden in de kring gegooid. Moet men een regelmatige misbruiker blijven vergeven? Is een vrouw zelf verantwoordelijk voor het misbruik waar ze onder gebukt gaat?
De wijze waarop de film Ona, Melvin en August in beeld brengt, wijst telkens op positieve mogelijkheden. Ona is een alleenstaande vrouw die door verkrachting zwanger is geraakt en niet bereid is zich met een huwelijk uit haar situatie te bevrijden. Een ander slachtoffer, de tiener Melvin, knipt hun haar af en verwerpt hun gender. August, die de notulen van de vrouwenbijeenkomst bijhoudt, is een principiële man die onhandig, maar met overtuiging, probeert te luisteren en de vrouwen wil respecteren.
De manier waarop de parabel de kwestie van vechten of vertrekken behandelt, kan op verschillende manieren worden opgevat. Moeten ze blijven en vechten in een wereld waarvan de fundamentele context hen en hun kinderen onbeschermd laat tegen misbruik? Kan een samenleving die gebaseerd is op ongelijkheid, gerechtvaardigd door haar religie, hervormd worden?
De vrouwen bespreken of het wel mogelijk is de kolonie te verlaten. Moeten ze de jongere kinderen meenemen? Of alleen de meisjes? Wat gebeurt er met de achtergebleven jongens? Kunnen de jongere mannen het misbruik afleren? De dag van overleg is een dag van geconcentreerde empowerment, waar voor het eerst het deksel van het stilzwijgen wordt gelicht. Er zijn momenten waarop vrouwen hardop lachen over hoe radicaal de verandering zou moeten zijn om niet langer bang te zijn voor misbruik.
Het recht om te vertrekken
Dagelijks voeren miljoenen vrouwen in de VS die te maken hebben met geweld en misbruik soortgelijke gesprekken in hun hoofd. Of ze hun man, hun vriend of hun gewelddadige vader moeten verlaten. In dit proces lijden ze meestal alleen, omdat misbruikers vrouwen opzettelijk isoleren van hun netwerk van vrienden en familie die hen kunnen helpen hun situatie te verwerken of te ontsnappen.
De vrijheid van een vrouw om te vertrekken is op vele niveaus uiterst gecompliceerd, niet in de laatste plaats door de angst voor dakloosheid en armoede. Weggaan kan angstaanjagend zijn. De film is geen liberale fantasie waarin vrouwen alleen maar voor zichzelf hoeven op te komen en alles in orde is. De onzekerheid en de angst voor de wereld waarin ze terechtkomen als ze uit hun misbruik stappen, maken deel uit van de overwegingen van de vrouwen in Women Talking. Maar een deel van de film vereist ook een zekere ‘suspension of disbelief’, omdat nooit de vraag wordt gesteld waar degenen die het misbruik ontvluchten het vaakst mee te maken krijgen: zouden hun misbruikers hen niet gewoon opsporen en gevangen nemen en vermoorden?
De mainstream feministische visie op het misbruik in de gemeenschap van mennonieten zou zijn dat misbruik relatief is: sommige samenlevingen zijn erger dan andere. De socialistische visie is dat zowel religieuze als niet-religieuze samenlevingen die gebaseerd zijn op economische uitbuiting en systematische ongelijkheid nooit fundamenteel hervormd kunnen worden. Hoewel de film deze vraag niet behandelt, wijst hij in de richting van de conclusie dat de dictatuur van de mannen niet hervormd kan worden.
Onderzoek wijst uit dat de helft van de Amerikaanse vrouwen ooit te maken had met seksueel geweld, bij de helft van hen gebeurt dit voor ze 18 jaar worden. Deze crisis van misbruik is van pandemische proporties, maar wordt in deze maatschappij nooit echt aangepakt. Economische en persoonlijke uitbuiting zijn fundamenteel in de kapitalistische samenleving. Dit kan niet zomaar weg hervormd worden.
Sarah Polley, die als tiener lid was van Socialist Alternative (toen bekend als Labour Militant) in Toronto, Canada, maakte een film die een deur opent naar een vaak gesloten kamer. Het is een kamer waar vrouwen praten over hun ontberingen en misbruik en waar ze hun woede uiten. Het gesprek is urgent omdat hun beslissing de vorm van het leven van hun dochters zal bepalen. De strijd om een einde te maken aan misbruik is nauw verweven met de strijd om een einde te maken aan het economisch systeem dat gebaseerd is op uitbuiting.
