Portugal wordt geconfronteerd met het falen van het kapitalistische systeem. De reddingsoperaties voor de banken en speculanten heeft geleid tot een onhoudbare overheidsschuld en een tussenkomst van het IMF. Het feit dat de rechtse politiek geen antwoorden biedt op de crisis, creëert enorme kansen maar ook uitdagingen voor de linkerzijde. In die zin is het belangrijk om te zien naar de debatten binnen de Portugese linkerzijde. We publiceren een verslag van Socialismo Revolucionario, onze Portugese zusterorganisatie, vanop het recente congres van het Linkse Blok (Bloco de Esquerda).
De nationale conventie van het Linkse Blok vond plaats op 7 en 8 mei. Onder de aanwezigen ook CWI-leden Paul Murphy en Portugese CWI-leden. We brengen een bericht van de conventie en de vooruitzichten voor het Blok en de linkerzijde in het land.
De geplande ‘steun’ van de EU en het IMF zal er met de bijhorende besparingsplannen toe leiden dat veel arbeiders en jongeren de komende jaren duidelijker zullen zien wat ze van het kapitalisme kunnen verwachten. Het is tegen die achtergrond belangrijk om met de linkerzijde klaar te staan. Het Bloco de Esquerda (BE) geniet een grote electorale steun, de alliantie beschikt over 16 nationale parlementsleden en 3 Europarlementsleden. Op de nationale conventie waren er zowat 500 afgevaardigden en bezoekers aanwezig. Er zijn verkiezingen gepland op 5 juni en daarbij zal het programma en de politiek van de Portugese Communistische Partij (PCP) en het BE worden getest door bredere lagen.
Een goed resultaat voor de PCP en het BE zou positief zijn voor de arbeidersklasse. Het zou aantonen dat er een aanzienlijk deel van de samenleving bereid is om bewust in verzet te gaan tegen het besparingsbeleid van alle grote partijen en tegen de dictaten van de markt met een verwerping van de interventie van de EU en het IMF en een roep naar een alternatief links antwoord. Voor het CWI is het noodzakelijk om de discussiëren over welke strategie, welk programma en welke partij nodig is om de doelstellingen van de heroïsche linkerzijde en communistische arbeiders in Portugal te bereiken, dat is de socialistische omvorming van de samenleving.
Schulden “heronderhandelen” of niet betalen?
De conventie van het BE vormde op dat vlak spijtig genoeg geen stap vooruit. Terwijl de Portugese arbeiders en jongeren de afgelopen periode tot meer militante acties zijn overgegaan, maakte de leiding van het BE een verdere bocht naar rechts. Een groot deel van de conventie leek meer op een verkiezingsmeeting dan op een plaats waar beslissingen werden bediscussieerd. De standpunten die werden voorgesteld door leidinggevende leden van het BE vormden een weerspiegeling van de politieke benadering die zij hebben tegenover belangrijke kwesties.
Een eerste belangrijke discussie, de basis voor de rampzalige situatie van de Portugese economie en de interventie van de internationale instellingen, is de grote overheidsschuld. Het neoliberale beleid van de opeenvolgende regeringen en de enorme reddingsoperaties voor de banken waarbij de gokverliezen van de speculanten werden betaald, zijn verantwoordelijk voor deze schuld. Leidinggevende figuren binnen het BE hebben zich daar tegen uitgesproken en de banden verklaard tussen de privatiseringen, desindustrialisering, belastingsverlagingen voor de rijken en de steeds groter wordende overheidsschuld. De belastingsontduiking door de rijken bereikt een fenomenaal nivau. Op het eiland Madeira, een gekend belastingsparadijs in de Atlantische Oceaan, alleen is de belastingsontduiking jaarlijks goed voor ongeveer hetzelfde bedrag als het volledige jaarbudget voor onderwijs.
Waarom zouden de gewone werkenden dan moeten lijden om de schulden te betalen? Zij hebben geen voordeel gehaald uit de schuldopbouw. Aanvaarden dat de schulden moeten worden betaald met publieke middelen, is een verkeerde opstelling voor de linkerzijde. Iedere regering die binnen het kader van de betaling van de schulden werkt (en dus het kader van de dictatuur van de markten aanvaardt), zal moeten overgaan tot aanvallen op de uitgaven en de levensstandaard. Samen met de interest zal het pakket leningen dat nu is toegestaan aan Portugal iedere inwoner van het land een jaarloon kosten. Dat is een onhoudbare last en we moeten het verwerpen. “Niet betaling van hun schulden”, dat is de slogan die de linkerzijde naar voor moet schuiven.
Het document “motie A” dat door de leiding van het BE naar voren werd geschoven op de conventie, ging evenwel niet in die richting. De motie erkent dat “de schulden een centrale politieke kwestie” vormen en roept op tot een “heronderhandeling” van de “ondraagbare” schuld om de interestvoeten te verlagen. Los van de interest, mag de schuld op zich niet worden aanvaard. Zoniet geven we argumenten aan de rechterzijde met hun stelling dat er “geen alternatief” is op de besparingen. Aanhangers van een alternatief document, “motie C”, gaven terecht kritiek op de standpunten van motie A, maar ze deden dit niet met een duidelijke eis voor de niet-betaling van de schulden. Er werd enkel geëeist dat de betaling wordt “geschorst” gevolgd door een democratisch gecontroleerde audit. Indien motie C was aangenomen door het congres, zou dit een stap naar links hebben betekend (niet alleen inzake de kwestie van de schulden) in de richting van een socialistisch en fundamenteel alternatief standpunt. Uiteindelijk haalde deze motie, ondanks harde polemische aanvallen door de partijleiders, toch zo’n 70 stemmen (15%) terwijl motie A een grote meerderheid kreeg. Andere moties, “B” en “D”, benadrukten de noodzaak van meer interne democratie en kregen ook een handvol stemmen.
Wat is een linkse regering? Welke houding tegenover de sociaal-democratie?
“Socialisme” is in Portugal een vlag die verschillende ladingen dekt. Velen spreken erover, maar weinigen leggen uit wat ermee wordt bedoeld. Het “socialisme” van de ‘Socialistische Partij’ is er een van aanvallen op de armen om het kapitalisme te redden. Het is dan ook belangrijk dat de oprechte linkerzijde uitlegt wat socialisme echt betekent. Op de conventie werd herhaaldelijk verwezen naar de noodzaak van een “socialistisch beleid”, maar er werd weinig inhoud aan die frase gegeven. In zijn centrale toespraak op de conventie beperkte Francisco Louçã (net als heel wat andere leiders van BE lid van het Verenigd Secretariaat van de Vierde Internationale) zijn beschrijving van socialisme tot “tussenkomen om de mensen te beschermen” en een “rechtvaardiger belastingsstelsel.” Onder welke economie of regering zo’n maatregelen kunnen worden doorgevoerd, werd niet vermeld.
Hoe kunnen hogere belastingen aan de rijken worden opgelegd of hoe kunnen hun bezittingen in beslag worden genomen als de banken en de financiële sector niet onder democratische controle en beheer van de arbeiders worden geplaatst doorheen de nationalisatie en met de invoering van overheidscontrole en staatsmonopolie op buitenlandse handel om een kapitaalvlucht te voorkomen? Een aantal afgevaardigden, aanhangers van de alternatieve motie C, stelden correct dat de referentie van het BE naar socialisme moet worden ingevuld met revolutionaire socialistische voorstellen om de samenleving te veranderen.
Onder dergelijke linkse leiders is een breed verspreide aarzeling of zelfs weigering om het socialisme als fundamenteel alternatief op het kapitalisme naar voor te schuiven, er wordt gevreesd dat dit “stemmen” zou kosten. Het CWI is het oneens met zowel dit aanvoelen als de zogenaamde rechtvaardiging ervoor. Het verhaal van de linkse partijen die een dergelijke aanpak naar voor brachten, is veelzeggend. De Franse medestanders van Louçã in de leiding van de NPA hebben een bijzonder jammere neergang van hun partij qua electorale steun en qua profiel mogelijk gemaakt met een gelijkaardige methode. De realiteit is dat een duidelijk en goed uitgelegd alternatief op het kapitalisme waarbij voorstellen tot hun logische conclusies worden doorgetrokken – waardoor dus een breuk met de dictatuur van de markten en het vervangen van die dictatuur door democratisch socialisme wordt voorgesteld – linkse stemmen kan opleveren. Het bezorgt de linkerzijde consistentie en geloofwaardigheid.
Dat is het soort programma dat het perspectief van een “linkse regering” realistisch en geloofwaardig zou maken. De nieuwe slogans voor een ‘linkse regering’, zowel verdedigd door de PCP als het BE, zijn op zich correct. Maar geen van beide partijen legt uit wat zo’n regering zou doen en wie er deel van zou uitmaken. Socialismo Revolucionaria komt ook op voor een linkse regering, maar dan op een duidelijke basis. We eisen dat de PCP en het BE een links eenheidsfront vormen op basis van een democratisch socialistisch alternatief op de heerschappij van de markten en de internationale instellingen, waarbij dit alternatief wordt verbonden met de massastrijd van arbeiders en jongeren.
Louçã en andere leiders warden herhaaldelijk gevraagd om hun voorstel voor een linkse regering nader te verklaren. Waarom werd expliciet niets over de PCP gezegd en waarom werd niet ondernomen om een regering van deze twee significante linkse krachten mogelijk te maken? Louçã beantwoordde deze vragen nadien, maar hij deed dit niet in de aanloop naar de conventie. In een interview met de media op de eerste avond van de conventie, stelde hij dat er “geen linkerzijde is zonder de PS”! De arbeiders die massaal in strijd gaan tegen de huidige PS-regering zullen verrast zijn door de insinuatie dat ze eigenlijk in strijd zijn gegaan tegen een linkse partij in de regering. Louçã nuanceerde met de stelling dat geen enkele regering onder leiding van de huidige premier Socrates een echte linkse regering kan zijn. Alsof een regering van de PS met een andere premier wel “links” zou zijn. Dit standpunt leek een voortzetting van de benadering van het BE de afgelopen periode, met onder meer steun aan Manuel Alegre bij de presidentsverkiezingen. Alegre was de kandidaat van de PS en werd gesteund met het argument dat er “eenheid” nodig was tegen de PSD en de PP.
Deze opstelling kan de hoop onder de aanhangers en kiezers van het Bloco ondermijnen. Het zorgt ervoor dat het BE niet wordt gezien als een echt alternatief op de gevestigde partijen en geen formatie die echt opkomt voor een regering die anders is. Door de PS achterna te lopen in een politiek van het “minste kwaad” zullen ontgoochelde PS-kiezers niet naar het Linkse Blok worden gehaald. Het zal integendeel bijdragen tot een verschuiving van de steun in de andere richting. Het is noodzakelijk om die arbeiders die de PS steunen bij verkiezingen over te winnen, maar als we op het Linkse Blok moeten stemmen om de PS terug aan de macht te brengen, kan evengoed meteen op de PS worden gestemd. De quasi identieke benadering van de kapitalistische partijen en de steeds grotere waarschijnlijkheid van een grote coalitie tussen beide grote partijen (of alle drie de grootste partijen), biedt kansen voor links om voor een alternatieve alliantie op te komen die wel in verzet gaat tegen de internationale instellingen en de besparingspolitiek van de “bloco central” (zo wordt de consensus tussen de drie belangrijkste traditionele partijen genoemd). Dat zou voor een fundamentele verandering in de Portugese politiek kunnen zorgen met een sterke anti-kapitalistische linkerzijde die de strijd voor de macht aangaat tegen een verenigde rechtse oppositie.
De huidige posities van het Bloco de Esquerda zijn verontrustend. Na hun steun aan Alegre in de presidentsverkiezingen, stemde de parlementaire fractie voor de reddingsoperatie van de ‘Troika’ (EU, IMF en Europese Centrale Bank) in Griekenland en de Europarlementsleden stemden voor de imperialistische militaire interventie in Libië. Dergelijke fouten kunnen de steun voor de partij ondermijnen. In de peilingen lijkt dit nu al het geval te zijn. Van een steun rond 10% twee jaar geleden, haalt de partij nu nog slechts 4%. En dat na twee jaar van intense kapitalistische crisis en klassenstrijd. Het BE kan enkel vooruitgaan als het zich baseert op de indrukwekkende strijd van de arbeiders en jongeren en dat koppelt aan een duidelijk politiek programma. We begrijpen dat er geen “rechte lijn” van ontwikkeling is, ook niet in de kapitalistische crisis of in de strijd om een massaal begrip voor de noodzaak van socialisme op te bouwen. Maar het groeiende diskrediet van het kapitalisme opent wel enorme kansen voor de linkerzijde om vooruit te gaan en de eisen en ideeën van het socialisme te populariseren.
In de huidige situatie in Portugal, met een onzekere toekomst voor de meerderheid van de bevolking, zijn de standpunten van de politieke organisaties van groot belang en concreet. De besparingen, de schulden en de regering die nodig is, zijn cruciale kwesties die een verschil maken tussen bankroet met armoede of een alternatief. Er is een grondig debat nodig, zowel binnen als buiten het BE alsook in de PCP en in de vakbonden, over de benadering en het programma waarmee we vooruit kunnen gaan. Socialismo Revolucionario wil arbeiders en jongeren verenigen rond een strijdbaar en revolutionair socialistisch programma voor de linkerzijde en de arbeidersbeweging.
