Mikhail Khordokovskii, één van de rijkste Russen en hoofd van het bedrijf Yukos Oil, werd op 25 oktober op zijn privé jet opgepakt. Khordokovskii’s arrestatie kwam er op basis van beschuldigingen van corruptie, fraude, belastingsontduiking,… Als gevolg ervan is er een legale, politieke en economische crisis ontstaan. Miljarden dollars werden van de Russische beurzen teruggetrokken op 26 oktober. Voor het opschorten van de beurs, zag Khodorkovskii zijn eigen persoonlijke rijkdom afnemen met 1,5 miljard dollar.
Rob Jones, Moskou
Khordokovskii werd opgepakt omdat hij belastingen had ontdoken en wegens fraude, maar de zaak heeft grote gevolgen voor de Russische samenleving. Toen Poetin aan de macht kwam, beloofde hij om de zogenaamde ‘oligarchen’ (de mensen die tijdens het regime van Yeltsin hun invloed gebruikten om superrijk te worden terwijl de meerderheid van de bevolking met armoede te kampen had) aan te pakken. Poetin deed deze belofte niet omwille van een gevoel van rechtvaardigheid, maar omdat de Russische kapitalisten de noodzaak inzagen om een einde te maken aan de chaos en de rechteloosheid tijdens het regime van Yeltsin. Poetin wou een meer stabiele vorm van samenleving waarbij de kapitalistische economische relaties zich binnen een wettelijk kader zouden afspelen.
Als voormalige KGB-officier was Poetin een ideale figuur om het staatsapparaat te mobiliseren. Zijn bewind heeft veel kenmerken van wat marxisten ‘Bonapartisme’ noemen, waarbij de president balanceert en maneuvreert tussen verschillende onderdelen van de heersende klasse en daarbij gebruik maakt van semi-dictatoriale methoden. In die context werd de arrestatie van Khordorkovskii voorgesteld als een overwinning voor de "siloviki" (het leger en de politieke politie, de FSB-KGB) op de "familie" (de oligarchen).
Poetin was verplicht om een poging te doen om de situatie in het land te stabiliseren. Maar als reactie op de arrestatie van Khordokovskii nam het hoofd van de presidentiële administratie, Alexander Voloshin, algemeen gezien als een hooggeplaatst lid van de "familie" ontslag uit protest. In plaats van hem te vervangen door een figuur van de "siloviki", duidde Poetin een meer neutrale figuur aan, wellicht om te zien hoe ver de ambities gaan van een aantal van zijn vrienden bij de politieke politie.
Socialisten vinden het uiteraard niet erg dat Khordokovskii of andere oligarchen aangepakt worden. Khordokovskii en andere criminelen hebben de staatseigendommen van de voormalige Sovjetunie geplunderd om zichzelf te verrijken, terwijl er miljoenen mensen in armoede leven. -Dat was een onderdeel van de herinvoering van het kapitalisme waarbij wereldwijd door zowat alle regering enthousiast werd gereageerd.
De oligarchen zijn een tijdlang ingegaan tegen het regime in het Kremlin, waardoor er nu acties tegen hen worden ondernomen. Boris Berezovskii, een andere miljardair van de "familie", is in vrijwillige ballingschap gegaan in Londen. Vladimir Guzinsky probeert vervolging te voorkomen door naar Griekenland te verhuizen. Roman Abramovich heeft de meeste van zijn bezittingen in Rusland verkocht om te verhuizen naar Londen waar hij Chelsea FC eerder opkocht. Zelfs Potanin, die aanzien wordt als een bondgenoot van Poetin, zou overwegen om weg te trekken. Hij zou geïnteresseerd zijn om Arsenal FC in Londen op te kopen.
Maffia-kapitalisme
De oligarchen zijn het meest zichtbare en gehate gezicht van het "Nieuwe Rusland" dat het resultaat was van het kapitalistisch herstel in Rusland de voorbije 15 jaar. Ze namen de enorme overheidsbezittingen en natuurlijke grondstoffen over die onder het stalinistisch regime tenminste nog formeel aan de bevolking toebehoorden. Concurrenten werden uitgeschakeld en om de uitverkoop mogelijk te maken werd harde repressie gebruikt tegen de arbeiders die zich verzetten. De nieuwe kapitalisten gebruiken veel maffia-methoden zoals het in elkaar slaan van wie tegenwerkt en zelfs moorden. De afgelopen 10 jaar hebben deze figuren Rusland omgevormd in iets als Chicago in de jaren ’30.
Mikhail Khordokovskii is geen uitzondering, eind jaren ’80 was hij een leidinggevend figuur binnen de Komsomol en hij gebruikte die positie om kapitaal te accumuleren. Hij was de oprichter van één van de eerste piramide-systemen in Rusland, waarmee de nieuwe rijken het geld uit de zakken van de bevolking kregen met de belofte van een grote beloning. De beloning kwam er uiteraard niet. Khordokovskii maakte gebruik van de privatiseringen die gestimuleerd werden door de Wereldbank. Daarbij werden de meest productieve sectoren van de industrie erg snel geprivatiseerd en verkocht aan lage prijzen, soms zelfs tien keer onder de reële waarde. Khordovskii werd eigenaar van de oliemaatschappij Yukos, nu de vierde grootste in de wereld, en hij heeft een persoonlijke rijkdom die geschat wordt op 8 miljard dollar.
De westerse media die klagen dat de arrestatie van Khordokovskii aantoont dat er nog geen rechtsstaat bestaat in Rusland, zijn dan ook hypocriet. De oligarchen zijn verantwoordelijk voor enorme misdaden de afgelopen 15 jaar. Het zou logischer geweest zijn moesten ze allemaal vervolgd worden en gevangengezet zijn! De hypocriete commentaren op de arrestatie van Khordokovskii zijn enkel een weerspiegeling van het klassekarakter van het gerecht in een kapitalistisch systeem. Volgens hen moeten de misdaden uitgevoerd om het kapitalisme te herstellen aanvaard worden.
Het feit dat Khordokovskii onder vuur ligt, is een onderdeel van de aanval die plaatsvindt op de democratische rechten in de aanloop naar de parlementsverkiezingen in december en de presidentsverkiezingen van volgend jaar. Er bestaat geen onafhankelijke TV-zender meer sinds Berezovskii de controle over NTV verloor. De wetten over de media zijn herschreven waardoor journalisten geen kritiek mogen uiten op individuele kandidaten. Het recht van organisaties en individuen om op te komen bij de verkiezingen is serieus beperkt. Zo kunnen enkel partijen die in de helft van de regio’s van Rusland actief zijn deelnemen aan de verkiezingen. Dat betekent dat bvb. regionale partijen of islamitische partijen uitgesloten worden. Onafhankelijke kandidaten zullen amper nog kunnen opkomen. Zelfs de opiniepeilers werden onder handen genomen om zeker te zijn dat de "correcte" voorspellingen worden gedaan om zo de regerende partijen te helpen. Die maatregelen worden genomen om Poetin een ruime meerderheid in het parlement te geven en de pogingen van het parlement om zijn neo-liberale beleid te blokkeren te stoppen.
De echte redenen voor de arrestatie van Khordokovskii moeten hier gezocht worden. Yukos Oil probeerde los van het Kremlin een akkoord te sluiten voor een fusie met Exxon en het bedrijf probeerde ook om een aantal stemmen in het parlement op te kopen. De invloed van Yukos was zo groot dat een aantal partijen klaagden dat ze geen meerderheid kunnen krijgen voor een wet als die niet eerst met Khordokovskii werd besproken.
Yukos financiert ook twee pro-Westerse neo-liberale partijen – de Eenheid van Rechtse Krachten en Yabloko – en er wordt beweerd dat ze een "strategische alliantie" (die 5 miljoen dollar kostte) zouden aangegaan zijn met de Communistische Partij (CP). De voormalige PR manager van Yukos werkt nu voor de CP, waar hij moet proberen de partij een jonger imago te bezorgen voor de komende verkiezingen. Vertegenwoordigers van de olie-industrie zullen ook op de CP-lijsten kandideren. Een nieuw parlement vol marionetten van Khordokovskii zou mogelijks de plannen van Poetin kunnen blokkeren op vlak van pensioenhervormingen en andere maatregelen.
Poetin hoopt dat met de arrestatie van Khordokovskii diens groeiende macht in het parlement en in het land zal gestopt worden. Maar de miljardair legt zich niet bij de situatie neer. Op 3 november nam hij ontslag als voorzitter van Yukos Oil, en stelde hij een campagne te voeren tegen zijn gevangenschap – een campagne die mogelijks een politieke campagne zou worden volgens Khordokovskii.
Los van wat de uitkomst zal zijn van dit dispuut onder delen van de heersende elite, heeft de arrestatie van Khordokovskii alleszins aangetoond dat de schijnbare stabiliteit in de Russische samenleving enkel een stabiliteit aan de oppervlakte is die in stand gehouden wordt door een steeds ondemocratischer regime. De Russische arbeiders hebben geen bondgenoten onder de twistende vleugels van de heersende klasse. Enkel een sterke onafhankelijke arbeidersbeweging, bewapend met een socialistisch programma, kan een weg vooruit aanbieden. Eén van de centrale eisen moet de nationalisatie van de sleutelsectoren van de economie zijn, nationalisatie onder arbeiderscontrole en – beheer.
Als Poetin de arbeidersklasse direct wil confronteren, zal hij mogelijks een harde reactie krijgen van de arbeiders – een beweging die de belangrijkste kracht in de samenleving kan worden waardoor de crisis rond de ruzie van de president met Khordokovskii tot een fait divers zou herleid worden.
