Lockdown en gezondheidscrisis doen geweld op vrouwen pieken. Samen in actie tegen alle vormen van seksisme en LGBTQI+fobie
25 november is de internationale dag tegen geweld op vrouwen. De datum verwijst naar de politieke moord op de zusters Mirabal door de Dominicaanse dictator Rafael Trujillo op 25 november 1960. De afgelopen jaren kreeg deze dag een meer strijdbaar en militant karakter. De groeiende internationale feministische beweging nam het op als één van de centrale dagen van strijd voor vrouwenrechten. Ook in België groeide het protest op deze dag. Wat gebeurt er dit jaar? We spraken hierover met Emily Burns, nationaal coördinator van Campagne ROSA (Reageer tegen Onderdrukking, Seksisme en Asociaal beleid).
Heeft Campagne ROSA plannen op 25 november?
“Absoluut. De gezondheidscrisis heeft geen einde gemaakt aan geweld op vrouwen, integendeel: er is vandaag een gevaarlijke toename van dit geweld. Niets doen is dus geen optie. Het is belangrijk om op straat te komen en ons te organiseren tegen seksistisch en LGBTQI+foob geweld. Uiteraard willen we onszelf en anderen niet in gevaar brengen: de precieze vorm van de acties zal afhangen van de gezondheidssituatie.”
De afgelopen jaren toonde #MeToo dat het probleem van seksistische intimidatie wijdverbreid is. De afgelopen maanden kwamen er onrustwekkende berichten over een toename van geweld tijdens de lockdown of de andere maatregelen die ons meer thuis opsluiten. Hoe sterk is de plaag van dit geweld?
“Gendergerelateerd geweld en feminicides zijn een andere pandemie die verborgen zit achter de Covid-19 pandemie, die nog lang niet voorbij is. Volgens cijfers van de Verenigde Naties (VN) heeft 17,8% van de vrouwen in de wereld in 2019 te maken gehad met fysiek of seksueel geweld en is 1 op de 5 vrouwen slachtoffer geweest van geweld door een familielid. Psychologisch geweld, pesterijen, enz. vallen hier niet onder. In België heeft meer dan de helft van de LGBTQI+ mensen dit soort geweld al meegemaakt. Seksisme is ook discriminatie, ongepast gedrag en opmerkingen, maar ook economisch geweld met een oververtegenwoordiging van vrouwen en LGBTQI+mensen in onzekere jobs.”
“Met de gezondheidscrisis en de opsluiting hoorden we meer over wat er binnen de vier muren van thuissituaties gebeurt. Het is bekend en bewezen dat huiselijk geweld in crisissituaties toeneemt. Tijdens een (semi-)lockdown nemen de spanningen in alle huishoudens toe. Als er al geweld was, kan de hel helemaal losbarsten. Slachtoffers van geweld worden zonder enige uitweg gedwongen in nauwer contact te leven met hun agressors. Bovendien kunnen de misbruikers zorgvuldiger zijn om hun gedrag te controleren en te voorkomen dat de slachtoffers steun of hulp zoeken. Desondanks is de roep om hulp bij huiselijk geweld in België tijdens de lockdown verdrievoudigd.”
“Zelfs de Wereldbank waarschuwt in haar verslag van oktober 2020 voor een explosie van geweld tegen vrouwen in de wereld. Dit weerhoudt haar er echter niet van om te blijven pleiten voor nog meer besparingen, onder meer op zorg en onderwijs, wat vrouwen in het bijzonder raakt.”
Beperkt dit geweld zich tot thuissituaties of is het ook aanwezig in de publieke ruimte?
“Terwijl het in huis een nog acutere vorm heeft aangenomen, verergert de gezondheidscrisis overal en treft gendergerelateerd geweld alle omgevingen en ruimtes. Sociale controle tegenover geweld op vrouwen is ‘s nachts uiteraard moeilijker als er een avondklok is.”
“Sinds maart zijn sociale media nog centraler geworden in het leven van velen. Ze zetten veel druk op het zelfbeeld en men vergeet dat foto’s, met hun filters en instellingen, de werkelijkheid niet weergeven. Kritiek en intimidatie zijn aan de orde van de dag en kunnen 24/7 doorgaan. Ondanks de gezondheidscrisis is het proces van radicalisering onder jongeren niet gestopt. Heel wat jongeren, én ouderen natuurlijk ook, zijn niet langer bereid om deze situatie te aanvaarden. De sociale media worden soms ook gebruikt om het verzet te organiseren.”
“Na de groepsverkrachting van een 16-jarig meisje in Israël gingen jongeren bijvoorbeeld drie dagen lang, van 20 tot 23 augustus, de straat op om te protesteren, vaak tot laat in de nacht. Veel jongeren namen voor het eerst aan een actie deel. Het protest groeide uit tot een feministische staking waaraan duizenden deelnamen.”
“Bij ons zijn er heel wat scholieren die acties ondernemen omdat ze niet willen beoordeeld worden door van wat ze dragen of hoe ze eruit zien. In scholen zijn er vaak nog oubollige kledingvoorschriften waarmee zeker meisjes vaak gestigmatiseerd worden. Voor jongens wordt het dragen van een korte broek soms als ongepast beschouwd. Voor meisjes worden korte rokjes of een décolleté als provocerend gezien. Dit is dezelfde logica die stelt dat vrouwen of meisjes die verkracht worden het soms zelf uitlokken door hun kledingkeuze. Een te lange rok kan echter, naargelang wie hem draagt, ook gezien worden als religieuze uiting en kan ook problematisch zijn op bepaalde scholen.”
“In Frankrijk voerden jongeren actie op 14 september. Ze kwamen die dag naar school in de outfit die ze wilden, waarbij ze geen enkele rekening hielden met voorschriften. Jongens ondersteunden het protest van de meisjes en droegen soms een rokje. Ze maakten duidelijk dat toegang tot onderwijs belangrijker is dan wat iemand draagt. Ze gingen in tegen de objectivering van lichamen. Excuses dat wat jongeren dragen klasgenoten of leraars kan ‘storen’, zijn gewoonweg onaanvaardbaar. Het probleem zit bij diegene die een oordeel velt, niet bij de kleding die gedragen wordt.”
“Het Franse protest kreeg ook in ons land navolging. In heel wat scholen droeg iedereen, zowel jongens als meisjes, een rok uit protest. Er kwam ook veel reactie tegen een reglement van een Brugse school waar oorringen enkel voor meisjes toegelaten waren.”
We hadden het al over de situatie thuis, in de openbare ruimte en op school. Hoe zit het op de werkvloer? De afgelopen maanden was er veel aandacht voor wie in essentiële sectoren zoals bijvoorbeeld de zorg, supermarkten, schoonmaak, gezinshulp, werkt. Dat zijn sectoren waar veel vrouwen werken. Is er een positief effect hiervan merkbaar?
“Deze mensen die vaak onzichtbaar waren of nooit meetelden, werden nu inderdaad als helden voorgesteld. Dat verandert echter niets aan de slechte arbeidsvoorwaarden: onvrijwillig deeltijds werk blijft de norm in de supermarkten, onmogelijke uren en onhoudbare werkdruk blijven de zorgsector domineren … Het uurloon ligt bovendien vaak lager dan 14 euro bruto per uur. Het werk is vaak onzeker: tijdelijke jobs of contracten van bepaalde tijd. Dat maakt het moeilijker om voor degelijke voorwaarden op te komen, er is steeds het gevaar om een job te verliezen. Hoe essentieel het werk in deze sectoren ook is, het personeel wordt in de praktijk niet als helden behandeld.”
“In sommige sectoren is er zoveel mogelijk telewerk. Op ogenblikken dat scholen en kinderopvang sluiten, moeten de kinderen thuis opgevangen worden. Hen begeleiden bij afstandsonderwijs, hen bezighouden en tegelijk alle andere huishoudelijke taken en telewerk combineren, is een onmogelijke opdracht! Het explodeert de dubbele dagtaak van vrouwen.”
“Aangezien het vaak niet mogelijk is om te werken, namen heel wat werkenden ouderschapsverlof of het speciaal coronaverlof op. Dit betekent echter een loonverlies van 30%. Soms is er echter geen andere keuze: je kunt de kinderen niet alleen laten en soms mogen of kunnen ze niet naar de grootouders, bijvoorbeeld omdat ook de grootouders nog werken. Logischerwijs neemt de ouder met het laagste inkomen, meestal de vrouw, dit ‘verlof’ op. Het resultaat is een verlies aan financiële onafhankelijkheid.”
De situatie is inderdaad niet goed. Maar wat heeft dit met de internationale dag tegen geweld op vrouwen te maken?
“Precariteit maakt ons kwetsbaarder voor andere vormen van geweld. Hoe kunnen we pesterijen op het werk aan de kaak stellen als we bang zijn onze baan te verliezen en we geen alternatief hebben (werkloosheid, andere werkgelegenheid)? Hoe kunnen we uit een gewelddadige gezinssituatie weg geraken als we met ons inkomen niet alleen kunnen rondkomen? Volgens een studie van het Taub Center (een Israëlisch onderzoeksbureau dat onderzoek doet naar sociaal beleid) zou de pandemie de vooruitgang op het gebied van de positie van vrouwen op de werkplek met tien jaar kunnen vertragen.”
We zitten midden in de gezondheidscrisis, maar we staan pas aan het begin van de economische crisis. Die zal wellicht bijzonder rampzalig zijn voor vrouwen?
“Inderdaad! De economische depressie zal leiden tot een verdere toename van het geweld, omdat het de financiële onafhankelijkheid van vrouwen verder zal beperken. De werkloosheid onder vrouwen – en ook onder jongeren en migranten – neemt sneller toe omdat zij vaker met een precair contract werken en kwetsbaarder zijn voor ontslag. Dit wordt geïllustreerd door een studie van McKinsey Global, waaruit blijkt dat in de Verenigde Staten vrouwen 43% van de beroepsbevolking uitmaken, maar 56% van het banenverlies in verband met Covid voor hun rekening nemen.”
“Maar laten we niet defaitistisch zijn! In essentiële sectoren – waar vrouwen in de meerderheid zijn – zijn er mogelijkheden om te strijden voor een minimumuurloon van 14 euro bruto en tegen onzekere contracten. Er zou ook een specifieke strijd kunnen ontstaan rond de omstandigheden van telewerken wanneer kinderen thuis moeten blijven.”
We hebben een regering die voor het eerst voor 50 procent uit vrouwen bestaat; de Kamer en de Senaat worden voorgezeten door vrouwen. Dit is een goed teken, nietwaar?
“Zowel in de politiek als in de zakenwereld beseft de elite dat het belangrijk is om een zekere diversiteit te hebben. Dit is een symbolische stap vooruit, maar het eindigt vaak meteen bij die symboliek. De diversiteit binnen de heersende klasse organiseren, betekent helaas niet dat er automatisch een einde komt aan discriminatie of dat de levensvoorwaarden van de meerderheid van de vrouwen erop vooruit gaan.”
“Het woord ‘feminicide’ zou wel eens in het strafwetboek kunnen komen. In het regeerakkoord wordt ook gepleit voor een betere opleiding van de politie en de eerstelijnsactoren op het gebied van huiselijk geweld. Dat is inderdaad belangrijk, want vrouwen worden vaak niet serieus genomen. Het gaat er nu om dit daadwerkelijk uit te voeren door middelen ter beschikking te stellen. Dit goede voornemen is immers niet begroot.”
“Geweld tegen vrouwen en LGBTQI+mensen raakt meer dan de helft van de bevolking. Het is positief als de regering zegt dat gendergerelateerd geweld bestrijden een “prioriteit” wordt. Staatssecretaris voor gelijke kansen Sarah Schlitz (Ecolo) stelde dat vluchten voor een gewelddadige situatie ’s nachts ondanks de avondklok is toegestaan. Maar dan moeten die vrouwen nog een plek hebben om naartoe te gaan…”
“Het beleid van de Vivaldi-regering zal vrouwen – en andere slachtoffers van geweld – niet toestaan om een gewelddadige situatie te verlaten. Het akkoord voorziet niet in een beleid dat de financiële onafhankelijkheid van vrouwen waarborgt door middel van uitkeringen boven de armoedegrens (werkloosheidsuitkering, wachtuitkering …) of een degelijk loon van minstens 14 euro per uur, naast het stoppen van flexibele lageloonjobs en strijd tegen onvrijwillig deeltijdwerk. Het minimumpensioen van 1500 euro koppelt de regering aan een loopbaanvereiste van 45 jaar, terwijl de gemiddelde loopbaan van vrouwen nu (gelijkgestelde periodes meegerekend) 34,2 jaar bedraagt. Kortom: de meeste vrouwen hebben geen recht op een minimumpensioen. De regering stopt ook niet met het terugsturen van vrouwelijke asielzoekers naar regio’s die worden gecontroleerd door reactionaire krachten zoals de Taliban. Op de andere beleidsniveaus is er evenmin een beleid gericht op de massale bouw van sociale woningen, voldoende opvangcentra …”
Wat is er nodig om gendergerelateerd geweld echt te bestrijden?
“Symbolische maatregelen volstaan niet. Het is noodzakelijk om de vraag naar kwaliteitsvol onderwijs en een betere ondersteuning van de slachtoffers te combineren met een beleid dat ingaat tegen de wijze waarop ons lichaam als koopwaar wordt gezien. Er is strijd nodig voor de economische onafhankelijkheid van vrouwen, zodat ze gewelddadige situaties kunnen verlaten en echte keuzes kunnen maken over hun leven. Alleen een uitgebreid programma om aan de sociale behoeften te voldoen door middel van hoogwaardige en voldoende openbare diensten en waardige arbeidsomstandigheden en lonen kan een einde maken aan discriminatie.”
“Het feit dat ons lichaam als koopwaar wordt gezien en de lage lonen komen slechts één groep in de bevolking ten goede: de superrijken. Zij zagen tijdens de gezondheidscrisis hun rijkdom met 28% aangroeien. Seksisme, racisme, LGBTQI+fobie dienen om ons te verdelen zodat we zwakker staan in onze strijd.”
“Campagne ROSA staat voor een socialistisch feminisme. Het probleem is structureel. Er is nood aan een samenleving zonder uitbuiting om een einde te maken aan seksisme. Het is een werk van lange adem, een marathon en geen sprint. We kunnen dit gevecht winnen als we ons organiseren en al wie onderdrukt of uitgebuit wordt verenigen. Steeds meer mensen zijn bereid om in actie te gaan tegen onderdrukking, onrechtvaardigheid en ongelijkheid.”
