Recensie door James McCabe, Socialist Party (Ierland)
Joker is een boeiende film. De film won de eerste prijs op het filmfestival in Venetië, maar werd ook getrakteerd op een golf van verachting van de kant van filmcritici. Sommigen noemden de film “onverantwoordelijk” en “giftig”.
Het verhaal speelt zich af in het fictieve Gotham City van de vroege jaren 1980 en allerhande commentatoren beargumenteren dat de setting van de film met inkomensongelijkheid en politieke oproer een gevoelige snaar zal raken bij het publiek vandaag. De protagonist, Arthur Fleck, is een volwassen man die bij zijn moeder inwoont. Hij neemt medicatie om zijn slechte mentale gezondheid te remediëren en lijdt een arm, onzeker bestaan als een clown en ontluikende stand-up artiest. Flecks komedie slaagt er echter niet in om mensen aan het lachen te brengen terwijl net zijn aandoening en zijn onvrijwillige, ongecontroleerde lachbuien hem tot voorwerp van spot maken. Terwijl hij enkele vernederende ervaringen meemaakt, verliest hij ook zijn toegang tot psychologische hulpverlening en medicatie als gevolg van besparingsmaatregelen.
Zijn situatie noopt tot nog meer medelijden wanneer we ook vernemen dat hij het slachtoffer was van ernstig misbruik in zijn kindertijd, terzelfdertijd vind je zijn fantasieën over zijn buurvrouw, die er toe leiden dat hij haar stalkt op weg naar haar werk, afstotelijk. Zijn interne frustratie en woede manifesteren zich tenslotte in moorddadig geweld wanneer hij drie Wall Street ‘bros’ neerschiet als ze hem aanvallen op de metro.
Oproer in Gotham
Het Wall Street trio blijken werknemers te zijn van de miljardair Thomas Wayne die in een interview gevraagd wordt naar de moorden en of deze ingegeven werden door een anti-rijken sentiment. Wayne raast dat “wie iets van zijn leven gemaakt heeft, naar diegenen die dat niet deden kijken maar slechts clowns zien.” Deze neerbuigende opmerking zet aan tot een golf van protest en rellen van betogers die clown maskers dragen en borden meedragen met slogans als “verzet” en “vreet de rijken op.” Een gemaskerde betoger komt tijdens de nieuwsuitzending in beeld terwijl hij roept: “fuck de rijken, fuck Thomas Wayne en fuck het systeem.”
In eerdere Batman-films werd Thomas Wayne voorgesteld als een briljante en nobele filantroop, in Joker ontdekken we dat de miljardair Wayne een vrouwelijke werknemer misbruikte; een reflectie van het soort seksistisch, uitbuitend gedrag dat de aanleiding vormde voor #metoo.
Gevaarlijke film?
Veel van het ongemak van de commentatoren over de film centreert zich rond het veronderstelde gevaar dat Arthur Flecks gewelddadige gedrag aanleiding kan zijn voor kopieergedrag en schietpartijen. Het idee dat films de hoofdoorzaak zijn van massaschietpartijen ligt in lijn met de reacties van de gevestigde media op deze, steeds vaker voorkomende, gebeurtenissen. Bovendien is de notie dat mentale gezondheid en geweld hand in hand gaan, een gevaarlijke mythe die gebruikt wordt door het establishment in een poging om massaschietpartijen los te koppelen van de sociaaleconomische context.
Het stereotiepe beeld van de schutter als een eenzaat met mentale gezondheidsproblemen leidt af van de bredere context van de groei van extreemrechtse ideeën en van sociale vervreemding en stress die een groeiend deel van de bevolking in een kapitalistische samenleving treft door onzekerheid van werk en huisvesting. Om het nog niet te hebben over de context van de huidige tegenreactie op de globale vrouwenbeweging, en de hypermannelijkheid die in de VS hoog in het vaandel gedragen wordt als deel van de pro-oorlogspropaganda.
Het eiland Hollywood
Het typische aan Hollywood-films de laatste decennia is dat ze algemeen genomen compleet gescheiden zijn van de sociale realiteit. De ongeziene ongelijkheid, de effecten van neoliberale besparingen, de opkomst van rechts populisme, de toename van massale surveillance en aanvallen op democratische vrijheden, de talloze oorlogen, het wijdverspreide institutionele seksisme en racisme worden zelden aangeraakt, zelfs niet in een beperkte manier, door Hollywood. En laat staan dat er al iets aan bod zou komen over de bewegingen die zijn ontstaan tegen deze zaken. De stortvloed van films vol digitale animatie gebaseerd op stripverhalen die de belofte in zich dragen van winstgevende sequels en prequels illustreert het luie, vermoeide, lage culturele niveau dat de dominantie van grote bedrijven binnen de culturele sector teweegbrengt.
Het beeld dat Joker van het moderne kapitalisme schetst, is een breuk, niet alleen met het comic book genre, maar ook met de algemeen genomen banale verhaallijnen en oppervlakkige karakters die het wereldvreemde Hollywood heeft uitgebraakt de laatste periode. Echter, het geweld in Joker is gruwelijk, hoewel het gelukkig minder gestileerd is dan het geweld dat bejubeld wordt in de films van Scorsese of Tarantino. De film toont een groeiend bewustzijn bij delen van de hogere middenklasse van Hollywood over de impact van de kapitalistische crisissen op de werkenden en onderdrukte lagen. Geïnspireerd door talloze Scorsese-films deelt Joker ook het misantropische standpunt van die regisseur en zijn gelijkgestemden. De voorstelling van de protestbeweging in Joker als een bende gewelddadige relschoppers die op chaos uit zijn kan wel eens wijzen op het ongemak dat deze hogere middenklasse voelt bij sociale bewegingen die op eender welke manier het systeem waarop hun privileges rusten kan destabiliseren of bedreigen. Het is waarschijnlijk teveel gevraagd om in te zien dat in de echte wereld alle progressieve hervormingen het resultaat waren van strijd van onderuit.
Films moeten niet eindigen met een oproep voor socialisme, maar het zou geen kwaad kunnen als meer films iets zouden vertellen over de wereld waarin we leven. Joker raakt iets aan, waardoor het mensen tot denken kan aanzetten, maar het is een erg pessimistisch vooruitzicht. We wachten op films die een mate van optimisme over gewone mensen en de menselijke natuur in zich dragen. Die films zouden meteen ook waarheidsgetrouwer zijn.
