15 jaar geleden waren de verwachtingen van de Poolse arbeiders hoog gespannen. Er werd gehoopt dat de herinvoering van het kapitalisme zou leiden tot vooruitgang. Polen mocht uiteindelijk zelfs toetreden tot de Europese Unie, waardoor de oude tegenstelling tussen de West-Europese EU en het Oost-Europese Warschau-pakt symbolisch verdween. Maar de meerderheid van de bevolking merkt niets van de zogenaamde vooruitgang. Integendeel, 15 jaar na de herinvoering van het kapitalisme is de levensstandaard gedaald en groeit het verzet tegen de armoede, werkloosheid en de miserie. Tim Joosen was recent op vakantie in Polen en sprak er met Marta Harasimowicz van onze Poolse zusterorganisatie.
Tim Joosen
Polen is op 1 mei dit jaar toegetreden tot de Europese Unie. Hoe werd hierop gereageerd vanuit de regering, en wat was het gevoel bij de bevolking?
MH: Voor de toetreding tot de Europese Unie was er in Polen een referendum hieromtrent. De regeringspartij en de liberale partij, die beiden pro-Europees zijn, hebben een grote propagandacampagne gevoerd om de arbeiders ertoe te bewegen te gaan stemmen bij het referendum, en natuurlijk voor de toetreding te stemmen. De argumenten die gebruikt werden, waren echter geen ernstige argumenten. Nooit werd er gesproken over mogelijke economische gevolgen van de Poolse toetreding tot de EU, en ook over mogelijke negatieve gevolgen voor de levensstandaard van de arbeiders werd angstvallig gezwegen. Veel Polen hebben dan ook voor de toetreding gestemd, zelfs wanneer ze vreesden dat hun levenssituatie zou kunnen verslechteren na een toetreding.
Toch waren er ook veel mensen die steeds zeer kritisch waren tegenover de Europese Unie. Zo was er enkele maanden voor het referendum een grote betoging van verpleegsters tegen de sluiting van een aantal ziekenhuizen. Op de betoging heerste een sterk anti-EU gevoel, de betogers verweten de regering enkel bezig te zijn met de organisatie van het referendum over de toetreding tot de Europese Unie, en geen aandacht te schenken aan de sociale problemen in Polen zelf.
Het feestgevoel na de officiële toetreding was snel voorbij toen duidelijk werd dat de prijzen van veel goederen spectaculair stegen als gevolg van het lidmaatschap van de EU. Sinds mei is suiker bijvoorbeeld verdubbeld in prijs, en er zijn ook sterke prijsstijgingen geweest voor goederen zoals wijn, kaas, sigaretten en bepaalde voedingsmiddelen. Het is nog niet helemaal duidelijk wat het lidmaatschap van de EU zal betekenen voor de positie van de Poolse bedrijven, maar algemeen wordt gevreesd dat Polen de komende maanden en jaren heel wat bedrijfssluitingen en massale afdankingen zal kennen. Heel veel arbeiders die in het referendum voor de toetreding hebben gestemd, zijn ondertussen van mening veranderd. Dat was ook duidelijk bij de laatste verkiezingen voor het Europese Parlement. Bij het referendum was er nog een opkomst van 40%, bij de verkiezingen van juni was dit nog slechts een kleine 20%. Na Slovakije scoorde Polen hiermee het slechtste van alle EU-lidstaten.
Hoe is het gesteld met de traditionele partijen in Polen?
MH: Polen maakt op dit ogenblik een zeer zware politieke crisis mee. De regerende sociaal-democratische partij, Alliantie van Linkse Democraten (ALD), is al maanden in crisis wegens enkele enorme corruptieschandalen binnen de partij en wegens het gevoel dat bij veel sociaal-democratische politici heerst dat de bevolking geen vertrouwen meer in hen heeft. In april 2004 leidde deze crisis zelfs tot een splitsing binnen de partij, een groep politici verliet de partij, en stichtte een nieuwe partij: Poolse Sociaal Democraten (PSD). De PSD zegt een links alternatief te zijn op de ALD, maar qua programma verschillen beide partijen bitter weinig. Het is zelfs zo dat veel van de kopstukken van de PSD eerder uit de rechtervleugel van de vroegere ALD komen. In juni trad ook een nieuwe regering aan. Deze regeringswissel stond al lang op de agenda van toppolitici binnen de ALD. Volgens deze nieuwe regeringsploeg was een nieuwe regering nodig om een nieuwe, zuivere en niet door schandalen geplaagde regering te hebben. De nieuwe regering wordt ook wel de "regering van de specialisten" genoemd, aangezien de regeringspartij ALD mensen van buiten de partij op belangrijke ministerposten heeft geplaatst, en soms ook politici van een eerder rechts signatuur. De nieuwe premier Belka staat gekend als een ultra-liberaal, die een groot deel van zijn politieke ervaring heeft opgedaan als functionaris in… Irak.
Over Irak gesproken, Polen heeft een aanzienlijke bijdrage geleverd tot de bezettingsmacht in Irak. Hoe wordt hierop gereageerd door de Poolse bevolking?
MH: Irak is opgedeeld in 4 bezettingszones. Twee ervan worden gecontroleerd door de VS, een door het Verenigd Koninkrijk, en een door Polen. Binnen de 4 corridors zijn weliswaar ook troepen aanwezig uit andere landen, maar er zijn heel wat Poolse militairen in Irak.
De tegenstand tegen de oorlog is redelijk groot. Meer dan 60% van de bevolking spreekt zich uit tegen de oorlog in Irak. In Polen zijn protestbewegingen meestal eerder beperkt in grootte, maar toch wist de Poolse anti-oorlogsbeweging vorig jaar verschillende duizenden mensen te mobiliseren op de anti-oorlogsbetogingen in Warschau.
Zijn er de voorbije periode andere grote strijd- of stakingsbewegingen geweest in Polen?
MH: Het voorbije jaar was relatief kalm op dat vlak. Vorig jaar in de herfst was er syndicale strijd, zo was er een massale en zeer radicale stakingsbeweging van de mijnwerkers tegen de sluiting van 4 grote mijnen. De mijnwerkers hebben toen o.a. een zeer radicale betoging gehouden door Warschau.
Ook waren er tal van stakingen tegen de slechte werkomstandigheden in de Poolse bedrijven. Veel ondernemers investeren niet of nauwelijks in het onderhoud en de reparatie van machines en gebouwen, en in veel fabrieken is het werk hierdoor levensgevaarlijk geworden. Onder andere bij een grote fabrikant van treinwagons heeft dit tot een grote staking geleid. Opvallend was dat heel veel arbeiders uit de transportsector opriepen tot een algemene staking om de eisen van de stakingsbewegingen kracht bij te zetten. De vakbondsbureaucratie weigerde hier echter op in te gaan, en zei eerder te willen onderhandelen dan actie te voeren. Dit jaar zijn er betrekkelijk weinig stakingsbewegingen geweest, behalve dan misschien in een grote suikerfabriek die een aantal maanden geleden onder druk van de Europese concurrentie gesloten werd.
Tijdens de zomer was er lange tijd een mogelijkheid tot een algemene staking van het openbaar vervoer in Warschau. Een grote meerderheid van de arbeiders van de vervoersmaatschappij in Warschau stonden achter het idee van een staking. De staking ging uiteindelijk niet door aangezien de vakbondsleiding niet bereid was de beweging te leiden. De directie van het transportbedrijf kondigde daarop laconiek aan een zeer drastisch plan te hebben voor arbeiders die het in hun hoofd zouden halen om spontaan te staken: deze arbeiders mochten onmiddelijk vertrekken, per opengekomen arbeidsplaats beweerde de directie immers minstens 3 andere kandidaten te hebben!
Hoe is de algemene levenssituatie in Polen?
MH: Officieel kent Polen een werkloosheidscijfer van 20%. Dit betreft echter enkel diegenen die officieel geregistreerd zijn als werkloze. Veel mensen zonder werk laten zich niet registreren. In Polen krijgt men immers slechts een zeer beperkte werkloosheidsuitkering, die daarenboven maximaal slechts 3 maanden wordt uitbetaald! Bovendien heeft niet iedereen recht op deze uitkering, men moet bijvoorbeeld kunnen aantonen dat men voor men werkloos werd, een hele tijd heeft gewerkt. Veel mensen zien het nut niet in van een registratie als werkloze en proberen een inkomen te verwerven door zaken te verkopen op straat.
Buiten de werkloosheidsuitkering bestaan er wel een aantal andere "onderstandsvoorzieningen" vanuit de staat. Zo kunnen kinderen van mensen met financiele moeilijkheden geld krijgen voor schoolmateriaal, of krijgen ze in de staatsscholen soms een gratis ontbijt aangeboden, maar een algemene bijstandsvoorziening is er niet. Werklozen zijn meestal volledig op zichzelf of op de liefdadigheid aangewezen om te overleven.
Dit kan soms tot zeer tragische situaties leiden. Zo is er het voorbeeld van een klein landbouwdorp in Polen waar tot voor enkele jaren iedereen tewerkgesteld was in de grote staatsboerderij in het dorp. Na de val van het ‘communistisch’ regime in Polen is de boerderij snel gesloten, en werd het hele dorp werkloos. De mensen in dit dorp pogen te overleven met wat ze zelf kweken of vinden, ze hebben geen geld om eten, kleding of medicijnen te kopen, en hebben zelfs geen geld om naar de stad te gaan om daar werk te vinden! Zulke dorpen zijn talrijk in Polen.
Wat voor werk doet onze organisatie in Polen, Grupa na rzecz Partii Rabotniczej (Groep voor een nieuwe Arbeiderspartij)?
MH: We werken heel nauw samen met een protestcomité van militante arbeiders. Zoals al gezegd, worden veel arbeiders in Polen geconfronteerd met ontslagen of onveilige werkomstandigheden door het gebrek aan investeringen in machines en gebouwen. Vooral in de recent geprivatiseerde sectoren vinden we deze problemen op grote schaal terug. Een aantal vertegenwoordigers van verschillende vakbondscentrales die betrokken zijn in de strijd tegen deze omstandigheden, hebben een protestcomité opgericht om de acties beter te kunnen coördineren. De bedoeling is om geradicaliseerde arbeiders samen te brengen om acties te plannen, en om te komen tot een strijdbare alliantie van alle vakbonden. Deze organisatie was zeer sterk, maar sinds een aantal maanden is ze wat in crisis.
We komen ook tussen in grote stakingsbewegingen. Zo was er vorig jaar de staking in de firma Ozanow Mazowiecki, een bedrijf dat kabels produceerde. In deze sector is er een overproductiecrisis, en dus kocht een concurrent het bedrijf op met de enige bedoeling… het onmiddelijk te sluiten, en zo zijn eigen bedrijf een groter deel van de markt te geven. De arbeiders van het bedrijf organiseerden een bedrijfsbezetting, en staakten meer dan 10 maanden om het bedrijf in handen te houden!!! Onze organisatie is in deze beweging tussengekomen, en we hebben hier goede contacten aan overgehouden met veel arbeiders, ook binnen het eerder genoemde protestcomité. Uiteindelijk besliste de directie van het bedrijf om het terrein te laten ontzetten, en huurde ze een private veiligheidsfirma in die op gewelddadige wijze de staking heeft gebroken.
In Polen kan de directie een bedrijfsbezetting op legale wijze door een private firma uit elkaar laten slaan, aangezien de arbeiders zich op "prive-terrein" bevinden. Enkele weken later, in oktober 2003, begon de staking echter opnieuw, en kwamen wij opnieuw tussen. Door onze rol in deze strijdbeweging werden de contacten tussen ons en het protestcomité van strijdbare vakbondsmilitanten heel nauw, en publiceerden we zelfs samen een blad. Deze banden zijn zeer belangrijk, we zijn de enige radicaal-linkse organisatie in Polen die meewerkt aan arbeidersbewegingen, en die banden heeft met een arbeidersorganisatie zoals het protestcomité. Andere organisaties beperken zich tot het werk in bijvoorbeeld de anti-oorlogsbeweging en de anti-globaliseringsbeweging. Ons eigen jongerenwerk is eerder beperkt, aangezien de campagnes die we doen met het protestcomité veel tijd en energie vergen van onze kameraden.
