De afgelopen dagen waren er betogingen in IJsland waarbij manifestanten met eieren naar de politie gooiden. Die antwoordde met traangas. De betogingen en het ongenoegen hebben nu geleid tot de aankondiging van vervroegde verkiezingen in het land. De massale acties in het land dat tot nu toe het hardst werd geraakt door de globale economische crisis, werden omschreven als een “revolutie”. Onder de betogers was er heel wat discussie over de nood aan een nieuwe politieke formatie.
Betogers gooiden zure melk naar de robocops…
Op maandag 26 januari diende de regering haar ontslag in. Dat was duidelijk een poging om de protestbeweging de kop in te drukken. Premier Haarde nam ontslag en stelde een regering van “nationale eenheid” voor.
Drie maanden geleden, begin oktober, ging IJsland van het vijfde rijkste land ter wereld (in termen van bbp per inwoner) naar de ergste crisis van alle ontwikkelde landen in deze periode van neergang. De IJslandse banken hadden heel veel kredieten aanvaard en werden genationaliseerd in een poging om de crisis te beperken. Vandaag zijn 70% van de bedrijven en 40% van de gezinnen technisch gezien failliet. Het bbp zal dit jaar wellicht zo’n 10% afnemen. De werkloosheid nam in december alleen al toe van 6% tot 9%. De inflatie bedroeg bijna 20% terwijl de intrestvoeten 18% bedragen. De IJslandse munt, Krona, is amper inwisselbaar tegen andere munten.
Breed verspreide haat
Er is een breed verspreide haat tegenover de bankiers die aan de basis lagen van de crisis en hun vrienden-politici. De topbankiers leken het land te hebben verlaten, maar de politici bleven aan de macht. Dat is nu veranderd.
Vanaf dinsdag 20 januari waren er dagelijks acties. Het parlement hervatte op die dag haar activiteiten na de vakantie. Op de dagelijkse acties werd uitgehaald naar de onbekwame regering en werden nieuwe verkiezingen geëist. De meeste aanwezigen brachten kookpotten mee of andere voorwerpen waarmee lawaai kon worden gemaakt.
Vorige woensdag was er een protestactie aan een bijeenkomst van de Sociaal-Democratische Alliantie, een kleine regeringspartij. Dezelfde avond omsingelden manifestanten de limousine van premier Geir Haarde waarbij op het dak werd geklopt en eieren en drankblikjes werden gegooid. De oproerpolitie werd ingezet m de premier te verdedigen. Op dat ogenblik stelde de premier en leider van de Onafhankelijkheidspartij nog dat nieuwe verkiezingen uitgesloten waren en de regering de rit zou uitdoen tot in 2011.
Bij protestacties vorige donderdag werd met stenen gegooid naar de politie en raakten twee agenten gewond. De politie gebruikte traangas en pepper spray. 20 betogers werden aangepakt in de eerste politie-aanval op een betoging sinds 1949, toen de IJslanders betoogden tegen NAVO-lidmaatschap. De regering van IJsland beschikt over slechts een beperkt aantal soldaten, er wordt gesteld dat de mogelijkheid van een beroep op Noorse troepen niet werd uitgesloten.
De nieuwssite Ice News haalde één van de betogers aan: “Er heeft niemand ontslag genomen en niemand is aan de deur gezet. Ze doen hun best om het weinige dat over blijft terug over te dragen aan diegenen die onze economie in de vernieling hebben gereden. De mensen zijn bang en kwaad tegenover de meedogenloze criminelen die zich niet alleen in onze regering hebben genesteld, maar ook in de bedrijven en banken. Deze banken werden aan hen gegeven met een valse privatisering in 2005, sindsdien hebben ze enkel geld uitgegeven. Alles is nu weg en ze zouden nog meer krijgen?”
De betogers verwezen naar de eis om het geld dat beloofd werd door het IMF niet over te dragen aan de huidige regering. In totaal werd 10 miljard dollar beloof in “herstelplannen”. Het akkoord met het IMF omvat ook eisen voor ernstige besparingen en hoge intrestvoeten. Dat zal de crisis enkel nog erger maken.
Nieuwe verkiezingen
Op vrijdag kondigde premier Haarde plots aan dat er nieuwe verkiezingen komen op 9 mei. Op dezelfde persconferentie kondigde hij aan ontslag te nemen als leider van de Onafhankelijkheidspartij. Hij maakte ook bekend dat hij ziek is en aan kanker lijdt. Ook de leider van de Sociaal-Democratische Partij en minister van buitenlandse zaken, Ingibjorg Solrun Gisladottir, wordt behandeld voor kanker. Een dag later nam de minister van handel, Bjorgvin Sigurdsson, ontslag nadat hij het hoofd van de overheidsinstantie voor toezicht op de financiële sector had ontslagen.
Al deze aankondigingen volstonden niet om de protestbeweging te stoppen. Op zaterdag waren er meer dan 6000 betogers die het onmiddellijke ontslag van de volledige regering eisten. “De regering moet weg. We hebben er genoeg van dat zij alles controleert en enkel de eigen belangen verdedigt en niet die van de bevolking”, werd door Jakobina Olafsdóttir verklaard in haar toespraak. Het Zweedse dagblad Dahens Nyheter stelde verder: “Zij en anderen in IJsland willen een nieuwe samenleving zonder de corruptie die volgens hen vandaag dominant is en zonder de lange tijd zo machtige Onafhankelijkheidspartij.”
Hetzelfde artikel gaat verder: “Verschillende protestbewegingen zijn als paddenstoelen uit de grond geschoten. En dat met de hulp van Facebook.” 96% van de twintigers in IJsland zit op Facebook. “Ze verzamelden al gauw duizenden aanhangers en konden makkelijk bijeenkomsten organiseren. Nu zijn er discussies tussen verschillende bewegingen om een gezamenlijk manifest voor een nieuwe samenleving op te stellen.”
In de peilingen is de Links-Groene Partij reeds verdubbeld sinds de verkiezingen twee jaar geleden. Nu staat de oppositie al op 32,6%. De twee regeringspartijen hebben samen 22% verloren. De Onafhankelijkheidspartij zou terugvallen tot 22,1% en de Sociaal-Democratische Alliantie tot 19,2. Een vorige regeringspartner van de Onafhankelijkheidspartij, de Progressieve Partij, ging vanuit de oppositie eveneens vooruit van 11,7% tot 16,8%.
Dit is een uitdrukking van het feit dat velen zoeken naar een radicaler alternatief. De Links-Groene Partij wordt door velen gezien als de meest anti-kapitalistische partij, die voorheen wel vooral naar buiten kwam met ecologische thema’s. De partij komt bijvoorbeeld op voor de nationalisering van alle natuurlijke grondstoffen. De Links-Groene Partij wil het IMF-akkoord met IJsland opnieuw onderhandelen en wil uit de NAVO stappen. Toen de munt begon te wankelen was er een opstoot van steun voor aansluiting bij de EU, maar dit is reeds aan het verdwijnen. In oktober was 50% voorstander van aansluiting bij de EU, vandaag is dat nog 38%. Er wordt begrepen dat buitenlandse steun niet zomaar voor niets zal worden gegeven.
Revolutie?
De massabetogingen in IJsland tonen net als vorige acties in andere Europese landen de bereidheid van de bevolking om de controle over hun eigen leven op te eisen. Er is niet langer een vertrouwen in de politici of kapitalisten. Op de betogingen in Reykjavik werd het hoofd van de Centrale Bank, David Oddson, een oud-premier, zelfs vergeleken met Hitler.
De betogers hebben er genoeg van en brengen algemeen verspreide gevoelens in IJsland naar voor. Dat leidt tot heel wat discussie of wat er nu gebeurt een revolutie is of niet.
“De term “revolutie” is misschien wat overdreven. Maar vergeleken met de rust die normaal heerst in de IJslandse politiek, vormen de actuele gebeurtenissen op zijn minst een revolutie op het vlak van politiek activisme”, stelde de IJslander Eirkur Bergmann in The Guardian.
Een andere recente bezoeker aan IJsland, de Britse professor Robert Wade, stelde: “De situatie is erg gespannen en onstabiel”. Hij vergeleek de situatie in IJsland met andere soms gewelddadige straatbetogingen in Bulgarije, Hongarije, Letland, Litouwen en Griekenland waar de afgelopen maanden werd betoogd. Een andere commentator, Frederik Erixon, van het Brusselse European Centre for International Political Economy, vergeleek de situatie in IJsland met “de Franse revolutie van 1789,” en niet zozeer met 1968. De woede is zeker aanwezig, maar het kapitalistische IJsland kan uiteraard niet worden vergeleken met het feodale Frankrijk.
Massabewegingen in andere landen hebben de afgelopen jaren duidelijk gemaakt dat onpopulaire regimes omver kunnen worden geworpen. Om de economische en politieke voorwaarden in de samenleving te veranderen, zal de arbeidersklasse over haar eigen partij met een programma voor socialistische verandering moeten bescihkken.
Er is in IJsland een campagne van het nationale en globale kapitaal om de IMF-voorwaarden te aanvaarden. Daartoe wordt zelfs overgegaan tot economische chantage. Gelijk welke regering die niet bereid is om in te gaan tegen de kapitalisten die aan de basis van deze crisis lagen, zal onder druk komen te staan omdat ze zal moeten overgaan tot besparingen op de levensstandaard van de werkende bevolking. Dat kan zelfs het geval zijn indien de Links-Groene Partij tot de regering toe treedt of als er een regering van “experten” komt, zoals werd voorgesteld door een aantal betogers.
Veel arbeiders en jongeren trekken belangrijke lessen. Nieuwe ervaringen zullen hen nog meer doen zoeken naar alternatieven. Om de situatie in het land te veranderen, is er nood aan een socialistisch programma van nationalisering van de sleutelsectoren van de economie onder democratische arbeiderscontrole en arbeidersbeheer. De crisis heeft aangetoond dat de bankiers, kapitalisten en traditionele politici er een potje van maken. Er is nood aan democratisch verkozen organisaties van arbeiders, jongeren, gepensioneerden,… die de samenleving zelf in handen nemen. Het begin van een beweging tegen het kapitalisme in IJsland moet verwelkomd worden en aangemoedigd door arbeiders en activisten in heel de wereld. Dit is een eerste indicatie van wat er zit aan te komen naarmate steeds meer landen in een recessie terecht komen en massaverzet begint te ontwikkelen.
