Op het Wereld Economisch Forum in Davos en op andere grote internationale bijeenkomsten wordt vaak gesproken over de vrees voor sociale onrust. Het spook van sociale onrust waart zeker sinds de revolutionaire golf van 2011 door de wereld. Toen vielen op enkele weken de gehate dictaturen van Ben Ali in Tunesië en van Moebarak in Egypte. Ze werden omvergeworpen door de volkswoede. Dit gaf inspiratie aan anderen: er volgde een golf van bewegingen en opstanden in de regio en er was kruisbestuiving met de beweging van de Indignado’s in Spanje of die van Occupy in de VS.
door Nicolas Croes
In Tunesië en Egypte werd slechts de top van de piramide omvergeworpen. Ondanks de enorme mobilisaties van de massa’s ging de kapitalistische uitbuiting gewoon verder. In Libië zorgden de imperialistische interventies ervoor dat het vuur van het sociaal verzet gedoofd werd zodat de val van Khadaffi niet zou bijdragen aan de hoop op revolutionaire verandering. In Syrië ontaardde de massale opstand tegen Assad in een bloedige burgeroorlog die tot vandaag woedt. Het aanvankelijke enthousiasme leidde overal tot ontgoocheling. Hoe komt dit?
Volgens ons is het fundamenteel punt het ontbreken van een programma, strategie en aangepaste tactieken om de beweging naar een verdere stap te brengen: de omverwerping van het kapitalisme en de vestiging van een echte democratie, met name een samenleving waarin de sleutelsectoren van de economie in publieke handen onder de democratische controle en beheer van de bevolking staan. Die elementen van programma, strategie en tactieken komen samen in een revolutionaire partij. Zoals de Russische revolutionair Trotski opmerkte: “Zonder een leidende organisatie zou de energie van de massa’s vervliegen als stoom die niet in een zuigercilinder opgesloten is. De beweging wordt echter noch door de cilinder noch door de zuiger, maar door de stoom teweeggebracht.”
Wij bestuderen revolutionaire gebeurtenissen zoals de Russische Revolutie om een beter zicht te hebben op hoe verandering kan gerealiseerd worden en om voorbereid te zijn op snelle ontwikkelingen. Het voorbeeld van de bolsjewieken blijft uitermate belangrijk: het bestaan van die revolutionaire partij was cruciaal om de macht in handen van de arbeiders en boeren te brengen in Rusland in 1917.
De bolsjewieken
De eerste Russische marxistische organisatie ontstond in de emigratie in 1883. Enkele jaren later, in 1898, werd de Russische Sociaaldemocratische Arbeiderspartij opgezet. Deze kende in 1903 een splitsing tussen de bolsjewieken (“meerderheid” in het Russisch) en de mensjewieken (“minderheid”). In 1912 vormde de bolsjewistische fractie van de partij officieel een eigen onafhankelijke partij.
Lenin kwam tot de conclusie dat de arbeiders een georganiseerde en gedisciplineerde partij nodig hadden om het tsarische regime omver te werpen. De bolsjewieken vormden een nieuw type partij die de leden een stevige vorming gaf op basis van het bestuderen van ervaringen uit het verleden, die beslissingen op democratische wijze nam na discussie in alle geledingen van de partij en eengemaakt naar buiten kwam in campagnes en acties. Zo werd gebouwd aan een revolutionair kader dat in staat was om gedurfde initiatieven te nemen.
Toen de tsaristische dictatuur met de Februarirevolutie in 1917 aan de kant geschoven werd, vormde de bolsjewistische partij nog een kleine minderheid van enkele honderden kaders. De Februarirevolutie leidde tot een krachtmeting tussen enerzijds de Voorlopige Regering die de belangen van het establishment verdedigde en vooral een status quo wilde, en anderzijds de sovjets (“raden”) die door arbeiders, soldaten en boeren waren opgezet in hun strijd. Zoals Trotski in ‘Klasse, partij en leiding’ uitlegde: “De bolsjewieken werden in maart 1917 gesteund door een onbelangrijke minderheid van de arbeidersklasse (…) In een paar maanden tijd kon de partij, doordat ze zichzelf baseerde op de ontwikkeling van de revolutie, de meerderheid van de arbeiders overtuigen van de juistheid van haar slogans. Deze meerderheid werd georganiseerd in sovjets en was in staat om de soldaten en boeren aan te trekken.” Hoe was dit mogelijk?
Revolutie als massabeweging
In tegenstelling tot de stalinisten was het marxisme voor de bolsjewieken nooit een versteend en rigide dogma. Ze zagen het als een gids tot actie. Elke gebeurtenis werd geanalyseerd en in zijn tactische en strategische context geplaatst, een beetje zoals een hordeloper eerst de obstakels bestudeert om na te gaan hoeveel kracht nodig is om de hordes te nemen zonder hierdoor buiten adem te raken bij de eindspurt.
De Belgisch-Russische revolutionair Victor Serge legde dit als volgt uit: “1917 was een jaar van massale acties die op indrukwekkende wijze gekenmerkt werden door hun veelzijdigheid en kracht, door het doorzettingsvermogen van de volksinitiatieven die het bolsjewisme naar voor stuwden (…) De bolsjewieken namen de macht omdat ze in de natuurlijke selectie onder revolutionaire partijen het beste in staat bleken om op een coherente, scherpzinnige en vastbesloten wijze de hoop en doelstellingen van de actieve massa’s te vatten. Ze bleven aan de macht, ze overwonnen de burgeroorlog, omdat de massa’s dit wilden. Ondanks veel aarzelingen en conflicten was dit het geval van de Baltische Zee tot de Stille Oceaan. Dit grote historische feit werd erkend door de meeste Russische vijanden van het bolsjewisme. (…) Tot op het einde van de burgeroorlog, in 1920-21, was de Russische Revolutie een massale volksbeweging waarvan de bolsjewieken de hersenen en het zenuwstelsel vormden, de leiders en de kaders.” (Dertig jaar na de Russische Revolutie, vrije vertaling).
Jammer genoeg is het fout gelopen. De revolutie ontaardde met een bureaucratie die onder leiding van Stalin steeds meer macht naar zich toe trok en de verworvenheden van de revolutie terugdrong. De geschiedenis had er anders uitgezien indien revolutionairen zich in andere landen, Duitsland in het bijzonder, hadden georganiseerd zoals de bolsjewieken. Het droeg ertoe bij dat revolutionaire opstanden in Duitsland, Oostenrijk en Hongarije mislukten waardoor de revolutie in Rusland geïsoleerd bleef, wat de materiële positie van de bureaucratie in de kaart speelde.
Herdenken… maar vooral toepassen!
Een revolutionaire partij creëert niet de voorwaarden die de werkenden tot strijd brengen. Maar als die voorwaarden bestaan, kan een partij een sleutelrol spelen in het versnellen van de ontwikkeling van het bewustzijn van de werkenden en kunnen de doelstellingen van de strijd scherper gesteld worden. Dat is waarom het noodzakelijk is om terug te komen op de lessen van de Russische Revolutie en de bolsjewieken. “Revolutionaire verjaardagen zijn niet alleen dagen voor herinnering, zij zijn dagen voor het samenvatten van revolutionaire ervaringen.”
