Een visueel beeld van de revolutie: collectie van David King tentoongesteld in Londen

De 100ste verjaardag van de Oktoberrevolutie is een uitstekende gelegenheid om de uitgebreide en sensationele collectie van David King tentoon te stellen. Het gaat om Sovjetaffiches, foto’s, documenten en publicaties – de grootste collectie van dit soort ter wereld. Na de dood van King in 2016 houdt het Tate Modern museum in Londen nu een tentoonstelling die nog tot in februari te bezoeken is.

Artikel door David Beale uit ‘Socialism Today’

David King is in 1943 in Middlesex geboren. Hij studeerde typografie en grafische opmaak. Van 1965 tot 1975 was hij opmaker bij de Sunday Times, hij werkte met fotograaf Don MCullin aan het wekelijkse magazine van de krant. In die tijd was er nog een relatieve journalistieke vrijheid. King stond politiek dicht bij de Workers’ Revolutionary Party (WRP), maar was daar nooit lid van. In die periode verzorgde hij verschillende grafische projecten, waaronder twee albums van Jimi Hendrix en hij verzorgde een boek over Mohamed Ali dat volgens Ali zelf het beste was.

King begon een grote collectie materiaal te verzamelen in zijn huis in het noorden van Londen. Hij verzamelde vooral foto’s, affiches, documenten en ander materiaal dat te maken had met de Sovjet-Unie van de revolutie in 1917 tot de dood van Stalin in 1953. Het ging uiteindelijk om een indrukwekkend geheel met 250.000 stukken. Selecties hiervan werden gepubliceerd in een reeks boeken waarin King ook zijn talenten inzake opmaak liet zien.

In 1972 publiceerden David King en Francis Wyndham het boek ‘Trotsky: A Documentary.’ Ik kocht mijn exemplaar op de boekenstand van Militant midden jaren 1970 en vond het een revelatie. Het was de meest uitgebreide collectie foto’s van Leon Trotski die ooit gepubliceerd was, aangevuld met positieve teksten, cartoons en documenten. De beelden brachten de revolutionaire politiek van de bolsjewieken tot leven, wat een groot contrast vormt met de bloedige terreur van Stalin die uiteindelijk ook Trotski liet vermoorden in Mexico in 1940.

Het boek benadrukte de beelden, maar dit betekende niet dat het belang van wat Trotski schreef ontkend werd. De foto’s vormen een bijkomend inzicht in de realiteit, een bijlage van onschatbare waarde om de theorie, ideeën en analyses van Trotski aan te vullen. Er is bijna iets cinematografisch aan het werk van King. Dat is het resultaat van een combinatie van heel veel opmerkelijke en zelden geziene foto’s en een dynamische opmaak en voorstelling.

Doorheen de boeken van King over de periode van 1917-1953 wordt een kritisch contrast gemaakt tussen waar Lenin, Trotski en de Bolsjewieken voor stonden en de vastberadenheid van Stalin om daar een einde aan te maken met showprocessen, massale zuiveringen, martelingen, executies, deportaties en werkkampen. De Bolsjewieken stonden voor alle macht aan de sovjets en arbeidersdemocratie, voor de internationale en permanente revolutie, voor een eenheidsfront tegen het fascisme, voor het recht op zelfbeschikking van de naties en voor een overgangsprogramma.

Daar tegenover stond een partijbureaucratie die aan niemand verantwoording verschuldigd was en een complete centralisatie van de macht, het onderdrukken van elke interne oppositie en terreur op industriële schaal. Het zogenaamde ‘socialisme in één land’ diende als rechtvaardiging voor een nationalistisch buitenlands beleid dat enkel de noden van de stalinistische dictatuur in acht nam. Er was een brutale uitschakeling van de rechten van nationale minderheden.

De terreur van Stalin

In 1984 publiceerden David King en Isaac Deutscher ‘The Great Purges.’ Andere postrevolutionaire zuiveringen uit de geschiedenis worden aangehaald, maar het boek benadrukt zoals Trotski dit ook deed dat de stalinistische terreur zich onderscheidde door een stelselmatige vervalsingen en verdraaiingen. Verschillende thema’s kwamen daarin steevast terug. Zo waren er de absurde beschuldigingen van een Trotskistisch-Nazistische politieke samenzwering met geplande moorden, breedschalige economische en industriële sabotage en spionage, in het bijzonder door buitenlandse communisten die in de Sovjet-Unie leefden. Dit werd allemaal ‘aangetoond’ met duizenden gedetailleerde, valse, getuigenissen die op de meest brutale wijze werden afgedwongen door martelingen vooraleer tot executie werd overgegaan. De leugens waren zo grotesk dat veel linkse activisten buiten de Sovjet-Unie het moeilijk hadden om ze te geloven.

Eens Trotski in februari 1929 uit de Sovjet-Unie werd verbannen (voorheen was hij sinds januari 1928 aan een interne ballingschap onderworpen), werden beschuldigingen tegen hem een centraal element in de terreur. In 1936 was er het showproces tegen 16 leidinggevende Bolsjewieken en helden van de burgeroorlog, waaronder Zinovjev en Kamenev. Ze werden beschuldigd van een samenzwering – met Trotski – om Sergei Kirov, Stalin en andere partijleiders te vermoorden. De wereld – en zeker de linkerzijde – was geschokt door de gedetailleerde bekentenissen.

Zoals het boek van King bevestigt, is er overtuigend bewijsmateriaal dat de beschuldigden maandenlang gemarteld werden om valse bekentenissen te bekomen. De aanklager van Stalin, Andrej Vishinski, was een overtuigde tegenstander van de Oktoberrevolutie. Het boek haalt citaten uit het proces aan, waaronder schandalige beschuldigingen en absurde en tragische bekentenissen. De conclusie van Vishinski was eenvoudig: “Schiet die dolle honden neer! Schiet ze allemaal neer.” Dat gebeurde ook.

In 1937 werden 25.000 officiers van het Rode Leger weggezuiverd. Er kwam een veel bredere terreurcampagne die duizenden onschuldige mensen trof. Het ging om familieleden (soms kinderen) van mensen die opgepakt werden, mensen die niet politiek actief waren en zelfs diegenen die voorheen betrokken waren bij arrestaties, ondervragingen en martelingen. De nauwste bondgenoten van Stalin waren zelf niet immuun. In 1937 beantwoordde Trotski de beschuldigingen met de Dewey Onderzoekscommissie vanuit Mexico. Het boek van King gaat daar gedetailleerd op in . In 1938 was er een nieuw showproces tegen leidinggevende Bolsjewieken en anderen, zoals Boecharin, Rykov en de beruchte GPU-chef Jagoda.

In 1997 publiceerde David King een overzicht van Stalin’s vervalsingen van foto’s en kunst: ‘The Commissar Vanishes.’ In 2014 volgde een uitgebreidere versie van het boek. De foto van Lenin die op het spreekgestoelte staat met Trotski aan zijn zijde waarbij Trotski na Lenin’s dood plots verdween van de foto, is algemeen bekend. Maar King toonde aan dat deze praktijk veel uitgebreider en systematischer was dan vaak gedacht. Een boek, magazine of een oude publicatie met een foto van een weg gezuiverde persoon was een ernstige misdaad die kon leiden tot martelingen en executie. King brengt voorbeelden van gezichten die met inkt zwart gemaakt waren op foto’s of zelfs gewoon met de schaar uitgeknipt werden. Het is een uitdrukking van wat de terreur betekende voor elk huishouden en op elke werkvloer, de volledige bevolking werd geraakt.

Het boek ‘Ordinary Citizens’ (2203) van David King bevat 150 foto’s van gewone mensen die opgepakt, gemarteld en vermoord werden door Stalin’s GPU. Elke foto is paginagroot en gaat gepaard met een legende waarin de details van de betroffen persoon vanuit de oude Sovjet archieven worden meegedeeld (leeftijd, beroep, nationaliteit, datum van arrestatie, beschuldiging en straf)). Een korte tekst leidt het boek in, maar de foto’s spreken voor zichzelf. Sommigen zijn gewond in het gezicht op de foto (wellicht door martelingen), anderen zien er erg ontspannen uit. Sommigen lijken zich bij hun lot neergelegd te hebben, anderen behouden hun waardigheid en verzet of kijken zelfs kwaad en woedend. Het is een verhaal van hoe de stalinistische terreur er in menselijke termen uitzag.

Agitprop

‘Red Star over Russia’ werd in 2009 gepubliceerd. Het boek kon op heel wat lof rekenen. Het is gedetailleerd en schitterend vorm gegeven met tal van foto’s en posters in kleur die voorheen nog niet gepubliceerd waren. De Bolsjewistische revolutie, die fenomenale stap vooruit en het potentieel dat dit inhield voor de werkende en de onderdrukte massa’s, wordt opnieuw gecontrasteerd met de Stalinistische periode. Doorheen de 350 pagina’s van dit boek wilde David King een overzicht van zijn collectie bieden. Dit gaat samen met zijn talent voor opmaak. Het boek toont zijn sympathie voor de Bolsjewistische revolutie. Wie iets van David King wil kopen, kan best met dit boek starten.

‘Russian Revolutionary Posters’ (2012) is in essentie een aanvulling op ‘Red Star.’ Het omvat meer dan 100 reproducties van affiches, telkens op een volledige pagina. De affiches gaan gepaard met informatieve legendes en een korte inleidende tekst. Het contrast tussen de erg diverse revolutionaire benadering van affiches in de eerste jaren na 1917 en het verdrukkende en steriele karakter van het stalinistische socialistisch realisme is erg groot, ook al toont een deel van de latere stalinistische propaganda nochtans invloeden van constructivisme en fotomontage. Het is goed dat ‘Tate Modern’ vier grote affiches van de vroege Bolsjewistische periode uit King’s collectie heeft gereproduceerd.

Het laatste boek van David King was ‘John Heartfield: Laughter is a Devastating Weapon’ (2015), een erg noodzakelijk boek over een belangrijke kwestie. Heartfield was een Duitse communist die in de nasleep van de Eerste Wereldoorlog met fotomontages begon te werk. Hij knipte foto’s uit, doorgaans van politici die gehaat werden door de linkerzijde, en plaatste elementen van andere foto’s erbij om nieuwe beelden te creëren. Het resultaat bestond uit venijnige montages die vaak verder gaan dan satire. Het maakt dat je ze niet gauw vergeet. Het werk van Heartfield keerde zich in het bijzonder tegen de nazi’s. Zo is er een bekende afbeelding van nazi-leider Hermann Göring met een vleesmes, slagersschort en bloedvlekken. Er is ook de afbeelding van Hitler die een nazigroet brengt terwijl een dikke kapitalist hem geld toestopt.

De beelden van Heartfield verschenen in bladen met grote oplage, de wekelijkse magazines van de jaren 1920 en 1930 die voornamelijk aan werkenden verkocht werden en vaak voor een linkse politiek stonden. De onderwerpen, ideeën en benadering van Heartfield – aangevuld met de digitale mogelijkheden vandaag – blijven erg relevant. Het gebruik van sociale media voor de verspreiding van visuele agitatie is belangrijk geworden. Het werk van Heartfield kan een inspiratie zijn om dergelijke agitatie te verbeteren. Er is nog weinig materiaal over Heartfield dat makkelijk te vinden is, hopelijk kan het boek van David King het werk van Heartfield aan een breder publiek bekend maken.

Een groot archief

De boeken van David King brengen een erg levendig beeld van de werkelijkheid, wat ons dichter brengt bij de deelnemers van historische gebeurtenissen. Zijn beelden moeten niet onderdoen voor een documentaire. Hij laat zien waar de Bolsjewieken voor stonden en wat ze deden, vanuit een sympathiserend standpunt. Hij toont ook de nachtmerrie van het stalinistische regime. De visuele taal van King zegt dingen die verder gaan dan tekst, dit is iets waar de legendarische marxistische kunstcriticus John Berger vaak over sprak.

De boeken van King zijn meer gericht op verslagen, processen en details dan op analyse en verklaringen. Daarvoor kan je best naar de werken van Trotski zelf kijken. Maar King doet geen afstand van Trotski’s analyses van het stalinisme. Hij wil integendeel ons begrip versterken door er een visuele dimensie aan toe te voegen. De boeken van King en de tentoonstelling brengen slechts een deel van zijn collectie. We zijn uiteraard ook erg benieuwd naar het materiaal dat nog niet publiek is, zowel uit de Sovjet-Unie als rond Heartfield.

Dit grote archief is erg interessant. Het biedt mogelijkheden voor onderzoek en een beter begrip van het belang van visuele beelden voor revolutie en de strijd voor een socialistische wereld. We kunnen kennis maken met de collectie van David King doorheen zijn boeken en de tentoonstelling in Tate Modern die loopt tot in februari 2018.

Delen:
Printen:

Steun ons: plaats uw boodschap in onze mei-editie!

Voorpagina van De Linkse Socialist

Uw boodschap in onze mei-editie