Verslag door onze correspondenten van Socialistisch Alternatief (CWI in Rusland)
Zaterdag 25 maart: protest in Wit-Rusland
Protest was verboden, maar op de ‘dag van de wil’ – de 85ste verjaardag van de vestiging van de Wit-Russische ‘Volksrepubliek’, waren er toch acties tegen de zogenaamde ‘wet op de parasieten,’ een aanval op de werklozen. Vorige week beloofde Loekasjenko om de wet uit te stellen en alles werd eraan gedaan om protest te vermijden. Het nieuws op televisie bracht tal van ‘onthullingen’ over hoe de organisatoren een nieuwe ‘oranje revolutie’ wilden veroorzaken. Daarmee verwezen ze naar Oekraïne. Er werd beweerd dat buitenlandse machten, de VS of Rusland, het protest zouden aangrijpen en er werd gewaarschuwd voor de dreiging van een opmars van het “fascisme” vanuit Oekraïne. Tegelijk was er een golf van preventieve arrestaties waarbij tot 500 mensen werden opgepakt. Het doel was duidelijk: mensen aanzetten om niet te betogen.
Eerder dit jaar waren er bijna spontane acties toen de regering een nieuwe taks invoerde die de armen en werklozen laat betalen. Die acties gingen volledig voorbij aan de oppositiepartijen, zowel de pro-Europese als de pro-Russische. Nu proberen de oppositieleiders om de controle over het protest te nemen en door dit te doen verzwakken ze het. In heel wat steden in het land ging de regering over tot onderhandelingen met de gematigde oppositie die toelating kreeg om activiteiten te houden in het kader van de nationale feestdag. Maar heel wat betogers waren niet bereid om de acties op deze manier af te blazen. Er waren niet-toegelaten betogingen in de grootste steden.
Zoals in alle landen van de voormalige Sovjet-Unie proberen verschillende imperialistische machten tussen te komen om hun eigen belangen te verdedigen. Op 21 maart was er een coördinatiecomité van de gematigde oppositie voorzien, maar de vergadering had onvoldoende aanwezigen om iets te beslissen. Een aantal leden was opgepakt, maar er waren volgens onze informatie ook twee oppositieleiders die 30 minuten voor de start van de bijeenkomst naar de Amerikaanse ambassade werden geroepen. De Amerikaanse adviseurs waren bezorgd dat de nationale feestdag zou leiden tot een nieuw Maidan en een nieuw front van confrontatie met Rusland zou openen, terwijl de VS dit momenteel wil vermijden. Zowel het Westen als Rusland lijken te willen dat Loekasjenko aan de macht blijft.
Ondertussen waren er toch duizenden mensen die probeerden te betogen in Minsk. Ze botsten op de oproerpolitie en het waterkanon. Er werden honderden mensen opgepakt. Wie een protestbord bijhad of verdacht werd van deelname aan het protest, werd opgepakt. Toen op zondag familieleden en vrienden voor politiekantoren eisten dat de gearresteerden vrij zouden komen, werden ze zelf opgepakt.
Afgelopen zondag: protest tegen corruptie in Rusland
De gebeurtenissen in Minsk waren beperkt in vergelijking met de protestbeweging in Rusland op zondag. Naarmate de klok verschoof in de negen tijdzones die Rusland telt, werd duidelijk dat er in honderden steden werd betoogd. Het begon in de steden in het uiterste oosten: Vladivostok, Khabarovsk en Komsmolsk-na-Amur. Er waren telkens honderden en soms duizenden betogers op de niet-toegelaten acties. Er werd geprotesteerd tegen de corruptie van de heersende elite. De activisten botsten op de oproerpolitie die tientallen en soms honderden betogers oppakte. In Vladivostok ging het om 40 arrestanten. Maar het protest ging verder: in Irkoetsk in Siberië en in de Siberische hoofdstad Novosibirsk waren er 4.000 betogers. In Jekaterinenburg in de Oeral waren er 2.000 betogers en in Tsjeljabinsk in de Volga nog eens 2.000. In Samara, Voronez en Kazan waren er telkens tussen de 1.000 en 2.000 betogers.
Er waren acties in steden waar zo’n oppositie niet verwacht werd, zoals in de noordelijke Kaukasus in Krasnodar of in de hoofdstad van Dagestan, Machatsjkala. Er waren zelfs kleine protestacties in Simferopol en Sevastopol, de twee grootste steden van de Krim. In het kleine stadje Gatsjina, nabij St Petersburg, waren er 15 betogers waarvan er 7 opgepakt werden.
Maar de hoofdprijs ging naar de twee grootste steden. In St Petersburg waren er 10.000 tot 15.000 mensen die voor het Winterpaleis verzamelden om langs de Nevskii Prospect te betogen. Volgens de politie werden 130 mensen opgepakt. In Moskou waren er eveneens 15.000 aanwezigen in de hoofdstraat van de stad, Tverskoi prospect, die naar het Kremlin leidt. De politie hield zich niet in. Tegen de avond zaten er meer dan 1.030 mensen in politiecellen. Heel wat journalisten en fotografen, ook van de Britse krant The Guardian, werden opgepakt. Er waren verslagen van mensen die slecht behandeld werden in de cel, sommigen hielden er zelfs een schedelbreuk aan over.
De officiële Russische media hadden geen aandacht voor deze acties. Ze werden op voorhand gewaarschuwd om ervoor te zorgen dat hun berichtgeving ‘professioneel’ zou zijn. Maandag werd er uiteindelijk toch over gesproken met politieke commentatoren die de vergelijking maakten met de ‘Bolotny protestacties’ van vijf jaar geleden in Moskou, toen geprotesteerd werd tegen de vervalste kiesresultaten. De media gebruikten de vergelijking om te beweren dat het protest wel zou uitdoven en het regime dit gemakkelijk kan uitzitten.
Maar er zijn belangrijke verschillen tussen deze explosie van woede en het protest van vijf jaar geleden. De protestacties van zondag kwamen er na een oproep door oppositieleider Alexei Navalny. Dat is een advocaat met een neoliberale en Russisch-nationalistische visie. Navalny werd bekend door zijn blogs tegen corruptie en het onderzoek van zijn ‘Stichting tegen corruptie.’ Zijn campagnes leverden hem ongeveer vijf jaar gevangenisstraf op. Hij kondigde aan dat hij in de presidentsverkiezingen van volgend jaar tegen Poetin zal aantreden.
Door zijn kandidatuur aan te kondigen, kiest Navalny voor een totaal nieuwe strategie voor de Russische oppositie. Het Bolotni protest was beperkt tot Moskou. Dit protest kreeg de steun van een brede laag van jongere werkenden en werd geleid door een coalitie van neoliberale politici zoals Boris Nemtsov (die nadien in het centrum van Moskou werd neergeschoten) en de oligarch Prokhorov. Het heersende regime gebruikte die banden om het protest voor te stellen als gericht tegen de werkende klasse. Het regime organiseerde bovendien acties in steden als Tsjeljabinsk uit verzet tegen het protest in Moskou.
Navalny trok de conclusie dat de oppositie zich niet alleen geografisch moet verspreiden, maar ook dat het een meer directe oproep naar de werkende klasse moet doen. Hij benadrukt thema’s als de verdediging van onderwijs en gezondheidszorg en roept op tot een nationaal minimumloon. De pamfletten van zijn campagne in aanloop naar de protestacties van zondag gingen vooral hierover. Het leverde Navalny banbliksems van de andere neoliberale oppositiegroepen en leiders op: opkomen voor de rechten van werkenden is immers ‘not done’ voor deze mensen. Navalny trok doorheen Rusland om kantoren van zijn campagne te openen. Zijn stichting heeft een video gemaakt over de enorme corruptie rond premier Medvedev. De gevestigde media negeren deze corruptieschandalen. De video van Navalny werd al 11 miljoen keer bekeken op Facebook.
Een ander belangrijk aspect van deze protestacties was het feit dat ze gedomineerd werden door jongeren. Het Bolotni-protest van vijf jaar geleden werd gedomineerd door oude voormalige anti-Sovjet dissidenten en de gebruikelijke oudere aanhangers van de traditionele liberale oppositie. Daarnaast was er steun van een laag van studenten en jonge werkenden. De protesten nu bestonden vooral uit jongeren met ook heel wat scholieren die op straat kwamen. Scholieren werden opgepakt en geslagen door de politie. De sociale netwerken staan vol met getuigenissen van deze jongeren.
Een 17-jarige uit Krasnodar legde bijvoorbeeld uit dat hij niet met politiek bezig was en enkel met muziek. Maar drie jaar geleden veranderde dit na de eenmaking van de Krim met Rusland. “Weet je,” zei hij, “ik dacht niet over politiek na en de politiek hield zich niet met mij bezig. Maar dit veranderde met de waanzin rond de campagne dat de Krim van ‘ons’ was. Op school begonnen al die vieringen over de eenmaking met de Krim. Urenlang werd ons verteld over die ‘slechte mensen uit Amerika’ en de geschiedenisles kwam er in essentie op neer dat het westen Rusland wilde vernietigen. De school werd dan nog eens bezocht door een eindeloze stroom van priesters en Kozakken. Ik besefte dat er iets fout was en begon politieke talkshows op televisie te volgen. Maar die zette ik snel af, niet alleen omdat het pure propaganda was maar ook omdat er enkel naar elkaar geroepen werd. Ik trok de conclusie dat we misschien in deze situatie terechtgekomen zijn omdat mensen zich niet interesseren in politiek. Misschien is dat waarom ik als 17-jarige slechts één president heb gekend. Zal ik naar de betoging gaan? Als de autoriteiten toelating geven, twijfel ik. Maar als ze het verbieden, dan ga ik zeker.”
De eerste protestacties vijf jaar geleden waren niet toegelaten, maar tienduizenden mensen kwamen op straat om hun politieke ideeën te tonen met spandoeken en pamfletten. Er waren lange toespraken vanop de podia. De repressie begon pas toen de betogers vermoeid raakten. De politie viel de betogingen aan en begon zelfs omstaanders op te pakken. Vorig weekend begon de repressie van bij het begin. Maar de woede is zo groot dat het de mensen enkel aanmoedigt om meer te protesteren.
Toen Alexei Navalny opgepakt werd op een protestactie, probeerden andere betogers geparkeerde wagens te verslepen om de politievoertuigen te blokkeren. Het feit dat het om verboden protesten ging, gaf er een ander karakter aan. Navalny riep zijn aanhangers aan om naar Tverskoi te gaan alsof ze er gewoon zouden wandelen. Er waren geen protestborden, spandoeken, pamfletten of toespraken. Zodra iemand anderen hinderde of een protestbord bovenhaalde, werd die opgepakt. Een video toont hoe de oproerpolitie op een groep chargeert om een jonge man op te pakken die een zelfgemaakt protestbord aan het standbeeld van Poesjkin had bevestigd. De angst voor repressie heeft niet gewerkt. Toen enkele mensen opgepakt werden, riepen omstaanders: “Je kan ons niet allemaal oppakken.” In St Petersburg trok het protest over de Nevski Prospect. Een journalist tweette dat de politie de betoging omsingelde, maar daar al snel van moest afzien. “Nu omsingelen de betogers de politie,” schreef hij.
Mensen wachten nu af om te zien wat de volgende acties zullen zijn. Voor het eerst sinds lang is er een figuur die gezien wordt als een alternatief op Poetin. Verslagen uit het Kremlin geven aan dat de heersende kliek niet zeker is over wat ze zal doen met de verkiezingen van volgend jaar. Een leider op de Krim verklaarde dat een ‘tsaar’ nog de beste optie voor Rusland zou zijn, waarna hij zichzelf snel corrigeerde en zei dat Poetin de ‘beste tsaar’ zou zijn. Een andere commentator suggereerde dat de verkiezingen bij gebrek aan een ernstige tegenkandidaat een referendum over de verderzetting van het bewind van Poetin worden. Uit de laatste informatie vanuit het Kremlin kan opgemaakt worden dat Navalny niet zal toegelaten worden in de presidentsverkiezingen. Maar dat is een erg risicovolle strategie gezien het enorme ongenoegen in de samenleving als gevolg van de economische crisis en het steeds meer reactionaire sociale beleid van het regime.
Politiek vacuüm
Het probleem met Navalny is dat hij geen oprechte voorvechter van de rechten van werkenden en jongeren is. Het is een understatement om te zeggen dat de protesten vorig weekend aantoonden dat er een politiek vacuüm is. In Moskou, waar de politiecontrole veel strikter was dan in andere steden, was er geen enkele politieke groep aanwezig (behalve Socialistisch Alternatief), er werd geen enkel pamflet uitgedeeld en geen enkele partijvlag verscheen. Voor een protestactie met zoveel jongeren was het ongewoon om zelfs geen anarchistische aanwezigheid te zien. Dit komt deels omdat de politie iedereen oppakte die zichtbaar betoogde. Maar het komt ook door de hopeloos sectaire opstelling van heel wat linkse groepen die geen idee hebben van hoe ze op dergelijke evenementen kunnen tussenkomen. Socialistisch Alternatief was op de betoging in Moskou met een speciale editie van onze krant. We verdeelden er honderden exemplaren van op een kwartiertje tot twintig minuten tijd. ’s Avonds gingen honderden mensen op zoek naar onze site voor meer informatie. Deze beweging kan enkel oprechte antwoorden op de problemen van corruptie, onderwijs, gezondheidszorg, lage lonen en pensioenen ontwikkelen indien de bredere arbeidersklasse wordt verenigd. Dit begint met jongeren die in actie komen tegen corruptie en tegen de macht van de miljardairs. Het is onlosmakelijk verbonden met de opbouw van een democratische socialistische organisatie die ook de strijd voor de politieke macht aangaat.
