De verkiezing van een regering onder leiding van Syriza in Griekenland heeft het verzet tegen de besparingen doorheen Europa en daarbuiten versterkt. Dit is zeker het geval in Spanje waar een kracht die vaak wordt voorgesteld als het ‘Spaanse Syriza’, met name Podemos, forse stappen vooruit zet.
Analyse door Danny Byrne
Peilingen plaatsen Podemos steevast op de eerste of de tweede plaats met telkens meer dan 20%. Dit vormt een bedreiging voor het Spaanse tweepartijenstelsel. Op 31 januari waren er in de straten van Madrid maar liefst 100.000 betogers op de ‘mars voor verandering’ van Podemos. In een jaar met heel wat verkiezingen in Spanje, is dit geen onbelangrijke ontwikkeling.
Podemos zal een enorme electorale doorbraak kennen en hoopt zelfs om de macht te kunnen nemen. Of de partij aan een absolute meerderheid zal geraken, lijkt momenteel nog weinig waarschijnlijk. De twee grote kapitalistische partijen – de conservatieve PP en de voormalige sociaaldemocraten van PSOE – zouden weleens tot een ‘grote coalitie’ kunnen gedwongen worden in een poging om de vooruitgang van Podemos af te remmen. Het zou de neerwaartse spiraal van beide partijen, en zeker van de PSOE, wellicht enkel versnellen.
Net zoals Syriza wordt Podemos door miljoenen mensen gezien als een mogelijk instrument om een einde te maken aan de nachtmerrie van de Spaanse besparingen en als middel om terug een waardig leven te bekomen na zes jaar van afbraak. Maar kan Podemos die hoop ook waarmaken?
Op de laatste meeting van Syriza voor de verkiezingen van 25 januari was Podemos prominent aanwezig. Partijleider Pablo Iglesias gaf naast Alexis Tsipras een van de centrale toespraken op de meeting. De aanwezigen riepen de slogan: ‘Syriza, Podemos, Venceremos’ (‘we zullen winnen’ in het Spaans). Waar Syriza ontstond als alliantie van linkse groepen, is Podemos een nieuwe beweging die los staat van de traditionele linkse partijen.
Het succes van Podemos is op heel wat vlakken het resultaat van het falen van de traditionele organisaties van de linkerzijde en de arbeidersbeweging. De leiding van deze organisaties – in het bijzonder Izquerda Unida (Verenigd Links) en de grote vakbonden – had niet begrepen dat de crisis leidde tot een nieuwe periode van intensieve klassenstrijd en radicale verandering. Ze gingen door met het oude beleid van samenwerking en akkoorden binnen het systeem en met de partijen van de werkgevers.
Miljoenen mensen die ingingen tegen het besparingsbeleid – met onder meer de beweging van Indignados en de beweging van bezettingen – zagen de traditionele linkerzijde en de vakbonden eerder als deel van het systeem dan als een kracht die de strijd ertegen zou leiden.
Podemos werkte zich op als alternatief met een linkse agenda die ingaat tegen de besparingen. Het programma omvat de verwerping van de illegitieme publieke schulden en de stopzetting van de besparingen. Er werden heel wat eisen en slogans van de indignados en andere sociale bewegingen overgenomen. Bovendien draagt Podemos geen erfenis van deelname aan het beheer van het systeem. Dat maakt de formatie aantrekkelijk voor een nieuwe generatie.
‘Het volk’
Podemos is georganiseerd rond Pablo Iglesias en andere linkse academici. Er wordt nadruk gelegd op het bestaan van ‘la casta’, een corrupte politieke kaste van gevestigde politici. Dit sluit aan bij een sfeer onder brede lagen van de bevolking die de gevestigde politici verwerpen. Het vond een uitdrukking in de beweging van indignados en de antipartijsfeer. Podemos stelt dat het wil optreden als vertegenwoordiger van ‘het volk’, in plaats van de gediscrediteerde politici.
De leiders van Podemos stellen het niet voor als een partij in de traditionele zin, maar als ‘participatieve ruimte’ waarmee de bevolking van Spanje een politieke stem kan laten horen. Organisatorisch baseert Podemos zich niet op een netwerk van afdelingen op basiscomités, maar op ‘burgerbijeenkomsten’ die open staan voor alle Spaanse burgers. De leiding van Podemos wordt verkozen met een eerste ronde die open staat voor iedereen en via het internet wordt gehouden. In de toekomst wil Podemos ook online consultaties houden rond belangrijke politieke standpunten. Meer dan 300.000 mensen hebben zich geregistreerd om daaraan deel te nemen.
Volgens de leiders betekent dit dat ‘Podemos het volk is’. Maar er zijn enkele tegenstrijdigheden. Zijn er immers geen mensen die het besparingsbeleid steunen? Er zijn ongetwijfeld burgers die er voordeel uit halen, denk maar aan de grote bankiers en aandeelhouders aan wie de overheidsschulden worden betaald.
Het is noodzakelijk dat de beweging tegen het besparingsbeleid begrijpt dat de mensen die een politieke stem nodig hebben de werkenden, werklozen, jongeren, gepensioneerden, … zijn. Kortom de werkende klasse wiens belangen regelrecht tegenover die van andere ‘burgers’ staan, met name de superrijke kapitalistische klasse.
Voor socialisten is het ook belangrijk dat het politiek betrekken van werkenden betekent dat ze actief zijn in democratische structuren waar discussie mogelijk is en beslissingen genomen worden over het beleid en de strategie van de beweging. Dat omvat meer dan af en toe eens een standpunt aanklikken in een online verkiezing of referendum.
Podemos heeft honderden ‘cirkels’ of afdelingen doorheen het land. Maar die spelen amper een rol in de werking van Podemos. Het feit dat er geen massale afdelingen zijn in de wijken en de werkplaatsen, waarop Podemos zich kan opbouwen, zorgt ervoor dat de praktijk van Podemos wel erg top-down is. Er is een kleine groep die de leiding vormt, gebaseerd op partijleider Iglesias. Deze kleine groep beslist over alles.
Democratie?
Deze manier van functioneren gaat dan wel gepaard met democratisch klinkende slogans, maar het gaat wel uit van een passieve rol van de bevolking. Het vormt een obstakel voor de opbouw van een massale democratische politieke kracht van de Spaanse arbeidersklasse.
Tienduizenden mensen die op straat kwamen voor de ‘mars voor verandering’ keerden enkel met een oproep om voor Podemos te stemmen naar huis. Een dergelijke mobilisatie had gebruikt kunnen worden als startpunt voor een massabeweging van protest en stakingen om de regering neer te brengen en de besparingen te stoppen. Een mogelijke verkiezingsoverwinning zou daar deel van kunnen uitmaken.
Dit is geen academische kwestie. Zoals Griekenland toont, zorgt het nemen van de noodzakelijke maatregelen meteen voor een confrontatie met de belangen van de grote bedrijven en de trojka. Elke linkse regering kan enkel de maatregelen nemen die ze ook op straat en op de werkvloer kan verdedigen. De mobilisatie en zelforganisatie van de werkende klasse is een belangrijke voorbereiding hierop.
De leiders van Podemos hebben net zoals die van Syriza hun programma wat afgezwakt naarmate ze populairder werden. Het aanvankelijke programma van Podemos was radicaal links. Er werd een degelijk inkomen voor iedereen beloofd, het recht op betaalbare huisvesting en de nationalisatie van de sleutelsectoren van de economie. De afgelopen maanden werd de toon wat afgezwakt en verdwenen belangrijke eisen zoals de pensioenleeftijd op 60 jaar of de niet-betaling van de schulden. In naam van het ‘realisme’ en de internationale ‘context’ liet Podemos deze eisen vallen.
Het klopt natuurlijk wel dat er een context is die niet bepaald gunstig is voor het nemen van maatregelen die ingaan tegen de ellende van de werkenden. Deze context bestaat uit de aanhoudende dominantie door multinationals en bankiers, wiens markten en instellingen (zowel op nationaal als Europees vlak) er alles aan doen om stokken in de wielen te steken van een regering die het opneemt voor de meerderheid van de bevolking. In plaats van dit te aanvaarden en het programma aan te passen aan wat mogelijk is binnen dit kader, moeten de massabewegingen tegen het besparingsbeleid ervoor opkomen om de context te wijzigen.
Socialistisch beleid
Enkel de organisatie en mobilisatie van de werkende klasse en een linkse regering met een revolutionair socialistisch beleid om de dictatuur van de markten te vervangen door arbeidersdemocratie op basis van het democratische publiek bezit van de rijkdom, kan deze taak aanvatten. Een dergelijke regering zou banden kunnen aangaan met de werkende bevolking van Griekenland, Ierland, Portugal en andere Europese landen om te bouwen aan een socialistische federatie in plaats van het Europa van de bazen.
Socialisme Revolucionario, onze Spaanse zusterorganisatie, komt op voor een revolutionaire pool van de linkerzijde, de arbeidersbeweging en sociale bewegingen en dit rond een dergelijke socialistische strategie.
