Een socialistische kijk op: een alternatief
Zomerdossier door Baptiste (Nijvel)
De werkgevers, het VBO, de federale en regionale regeringen, de gevestigde partijen, het Planbureau, de Europese Commissie, de Nationale Bank, het IMF, de OESO,… Er gaat geen dag voorbij zonder een oproep door politici of een instelling om de sociale verworvenheden af te bouwen. Van de volgende federale besparingsregering valt niets anders te verwachten, of ze nu geleid zal worden door PS of door N-VA verandert daar niet veel aan.
De dag na de verkiezingen van 25 mei hadden tal van analisten het over de Europese verkiezingen als de verkiezingen waar tegen werd gestemd, tegen de gevestigde partijen en tegen de regeringspartijen in het bijzonder. De verkiezingsresultaten toonden een groot wantrouwen tegenover de politici en de mogelijkheid dat zij een perspectief van verbetering bieden op zowel economisch als sociaal vlak.
Hoe kan het ook anders nadat ze allemaal de vangnetten van de sociale zekerheid in vraag gesteld hebben, terwijl die sociale zekerheid net toelaat om een degelijk leven te kunnen leiden bij tegenslagen? De indexering van de lonen heeft als enig effect dat het de verhoging van de levensduurte deels compenseert, maar zelfs dat is er teveel aan. Het recht op een degelijke uitkering voor wie zonder werk valt, zou drastisch ingeperkt worden. Voor zover er nog openbare diensten zijn, zouden deze winstgevend moeten zijn zoals private bedrijven. De lijst van aanvallen en voorstellen is lang. Het lijkt erop dat we op alle fronten tegelijk zullen moeten strijden om onze levensvoorwaarden te verdedigen en om zelfs erg beperkte toegevingen af te dwingen.
Is een terugkeer naar de groei van het verleden mogelijk?
Er wordt vaak gezegd dat de nieuwe generaties het minder goed zullen hebben dan de vorige die nog de groei gekend hebben die wat extra comfort toeliet. Er wordt vooral verwezen naar de ‘30 glorieuze jaren’ van economische groei na de Tweede Wereldoorlog. In deze periode werd heel wat sociale vooruitgang gerealiseerd.
Maar die vooruitgang werd niet op een gouden schotel aangeboden. Iedere verworvenheid is pas bekomen na strijd van de georganiseerde arbeidersbeweging. Dat is de enige reden waarom de bevolking deels kon profiteren van de economische groei om de eigen levensstandaard te verbeteren. De kapitalisten voerden een Keynesiaans beleid waarbij de koopkracht werd gestimuleerd om consumptie in de hand te werken en de groei te versterken.
Een dergelijk economisch beleid kan niet oneindig gevoerd worden. Het botst immers op de fundamentele tegenstellingen van het kapitalisme. De naoorlogse periode bood mogelijkheden van economische groei op basis van de heropbouw die na de oorlog noodzakelijk was. Zulke mogelijkheden blijven zich niet voordoen. Na iedere periode van groei volgt een fase van stagnatie, recessie en zelfs depressie. In periodes van crisis komt het deel van de taart dat de kapitalisten zich toekennen in gevaar waardoor die een harde strijd voeren om de winsten veilig te stellen. Dat gebeurt ten koste van anderen, de klappen vallen aan de kant van de werkende bevolking.
Systeem loopt vast
Het kapitalisme is een productiewijze gebaseerd op de uitbuiting van de ene sociale klasse door een andere: uitbuiting van diegenen die hun arbeidskracht verkopen door diegenen die de productiemiddelen bezitten. Het kapitaal van die laatste groep stapelt zich op door geaccumuleerde meerwaarde, het deel van de door de arbeid geproduceerde rijkdom dat niet aan de werkenden wordt toegekend in de vorm van loon maar dat de kapitalisten zichzelf toekennen als winst.
Het kapitalisme heeft het feodalisme, het vorige maatschappelijke stelsel, ver overtroffen. Het heeft de ontwikkeling van industrie mogelijk gemaakt en de productiecapaciteit bereikte een nooit gezien niveau. Maar het systeem draagt tal van diepe tegenstellingen in zich als direct gevolg van de private eigendom van de productiemiddelen. De zoektocht naar steeds meer winst bepaalt het functioneren van de economie. Het leidt tot tekorten in diensten die onvoldoende opbrengen, maar ook tot gigantische verspilling. Uiteindelijk leidt dit systeem tot overproductie omdat de werkenden niet alle geproduceerde goederen kunnen kopen. Dat leidt tot conflicten tussen imperialistische machten om de toegang tot grondstoffen of kapitaal naar zich toe te trekken. Het kapitalistische systeem leidt kortom onvermijdelijk tot ongelijkheden, armoede, instabiliteit en anarchie.
Naarmate het systeem op zijn grenzen van ontwikkeling botst, kent het kapitalisme steeds langere periodes van stagnatie en recessie afgewisseld met steeds kortere periodes van groei. Dit leidt tot sociale drama’s die steeds gewelddadiger zijn, denk maar aan het fenomenale tekort aan jobs en aan een toekomst voor jongeren in zowat alle steden in Europa en de rest van de wereld. Het systeem slaagt er niet in om de bestaande technologische mogelijkheden in te zetten ten voordele van de gemeenschap. Meer nog, heel wat technologische mogelijkheden worden afgeremd of tegengehouden door (financiële) belangengroepen. Het is symptomatisch voor het feit dan het kapitalisme niet meer in staat is om ook maar een greintje vooruitgang aan de mensheid te bieden.
Er is integendeel een ontmenselijking van de samenleving met vervreemding, burn-outs, depressies, zelfmoorden en een afbraak van het sociale weefsel met geweld, oorlog, racisme, seksisme, discriminatie, frustratie, individualisme, corruptie,… Die elementen winnen aan belang in het dagelijkse leven. Ze zijn toe te schrijven aan een systeem dat als enige maatschappijproject nog speculatie kan aanbieden.
Het hoeft zo niet te zijn, strijd voor alternatief nodig
De wijze waarop het kapitalisme functioneert, is de reden waarom onze sociale verworvenheden nooit definitief gewonnen zijn. We moeten deze verworvenheden telkens opnieuw verdedigen. Zodra de kapitalisten zich sterk genoeg voelen, proberen ze de verworvenheden af te breken. Daartoe worden alle mogelijke middelen ingezet, de politieke en financiële instellingen, het ideologische apparaat, repressie,… We kennen met andere woorden een klassenstrijd. “Er is een klassenstrijd en mijn klasse is aan het winnen”, verklaarde de superrijke Warren Buffet reeds in 2005.
Tegen de achtergrond van de huidige crisis is een terugkeer naar een Keynesiaans beleid een illusie. Maar dit betekent niet dat we niet moeten opkomen voor onze sociale verworvenheden. Integendeel, we moeten de strijd wel aangaan als we niet willen dat onze levensstandaard volledig met de grond gelijk gemaakt wordt. Een nationale betoging zonder vervolg of zelfs stakingsacties die enkel als doel hebben om stoom af te laten, volstaan niet. Er is nood aan actieplannen en perspectieven om alle krachten waarover we beschikken in te zetten om overwinningen af te dwingen. Overwinningen versterken op hun beurt het vertrouwen van de werkende bevolking in haar capaciteit om verandering te bekomen.
Socialisme biedt een alternatief
De strijd moet ook meer dan ooit op ideologisch vlak gevoerd worden. Het kapitalisme in crisis biedt ons geen toekomst, we moeten duidelijk zijn over welk alternatief we er tegenover plaatsen. Tegenover het falende kapitalisme volstaat het niet om ons tevreden te stellen met enkele hervormingen op fiscaal vlak of radicaler dan dat. Het marxisme biedt niet alleen een methode van analyse waarmee een beter begrip van het kapitalisme in al zijn complexiteiten en tegenstellingen mogelijk is. Het biedt ook de basis om tot revolutionaire verandering te komen. De organisatie van de werkende bevolking onder het kapitalisme vormt een sociale kracht die in staat is om de gang van zaken te veranderen eens die kracht effectief in actie komt.
Bovendien biedt deze organisatie van de werkende bevolking ook de basis voor een revolutionair alternatief op het kapitalisme, het socialisme. Dat is een systeem waarin de economie op democratische wijze beheerd en gecontroleerd wordt om ze planmatig te richten op de behoeften van de meerderheid van de bevolking. De economie en de productie dienen dan niet langer om de winsten van een kleine minderheid te vergroten, maar om te beantwoorden aan sociale, ecologische en andere behoeften. De geproduceerde rijkdom wordt niet meer verspild met speculatie, maar dient om tekorten aan te pakken en een einde te maken aan armoede. Het is enkel op deze manier dat de arbeidstijd blijvend kan ingekort worden zodat iedereen een degelijke job heeft en over toekomstperspectieven beschikt.
Doorheen de geschiedenis van klassenstrijd, werd iedere revolutionaire beweging vroeg of laat geconfronteerd met de beslissende kwestie van het nemen van de macht om de samenleving te veranderen. Denken dat de arbeidersklasse onder het kapitalisme een machtige positie gedurende langere tijd kan behouden of ‘structurele’ hervormingen blijvend kan afdwingen, is een illusie die tot nederlagen leidt. Zolang het kapitalisme bestaat, zal het van de minste zwakheid langs onze kant gebruik maken om terrein terug te winnen. Voor marxisten is het dan ook belangrijk om het klassenbewustzijn in de arbeidersbeweging te versterken. Dat kan het beste doorheen strijdbewegingen. Het komt erop aan om een socialistisch bewustzijn op te bouwen. Het kapitalisme is slechts machtig voor zover haar tegenstander niet scherp staat. De arbeidersbeweging heeft een nooit gezien potentieel dat met een duidelijke socialistische leiding ook effectief kan benut worden om tot fundamentele verandering te komen in de vorm van een socialistische samenleving.
