Van 11 tot en met 13 april namen militanten van het Committee for a Worker’s International (CWI), de internationale organisatie waar LSP onderdeel van is, deel aan een internationale antifascistische conferentie in Athene. Deze conferentie bracht leden van meer dan 30 Europese organisaties samen. Onder hen bevonden zich Andriy Manchuk en Dimitriy Kolesnik uit Oekraïne. Andriy is lid van Borotba, een groep die zichzelf omschrijft als een vereniging van linkse krachten in Oekraïne en Dimitriy is een journalist en activist voor de linkse nieuwssite Liva.com.ua.
We spraken met hen over de situatie in Oekraïne. We verschillen op een aantal punten van mening met de visie en de activiteiten van Borotba en Live.com.ua. Maar we denken dat het interview een waardevolle bijdrage levert aan de discussie over de gebeurtenissen in Oekraïne en de uitdagingen waarmee links en de arbeidersbeweging in dat land geconfronteerd worden. Voor onze analyses over Oekraïne verwijzen we naar eerder gepubliceerde artikels (hier vind je een overzicht).
Eerst het begin. Hoe is de Maidan-beweging begonnen?
Dimitriy: Maidan ontstond eind november toen de Oekraïense regering het akkoord met de Europese Unie tijdelijk opzegde. Dit betrof een vrijhandelsakkoord dat breed bekritiseerd werd omdat het hoogstwaarschijnlijk de doodsteek zou betekenen voor de Oekraïense grote industrie. In het akkoord waren eveneens leningen van het IMF inbegrepen, die het soort maatregelen eiste waardoor de prijzen voor gas, elektriciteit, openbare nutsdiensten etc. zouden stijgen. De voormalige regering van Janoekovitsj dacht begrijpelijkerwijs dat het invoeren van die maatregelen zou leiden tot sociale onrust. Maar de dag nadat bekend raakte dat het vrijhandelsakkoord niet ondertekend zou worden, begonnen studenten, gewone mensen en niet-gouvernementele organisaties een vreedzaam protest op het Maidanplein. Er waren eveneens een aantal extreemrechtse groeperingen aanwezig evenals vertegenwoordigers van parlementaire partijen zoals Het Vaderland en Svodoba.
Andriy: Het protest werd georganiseerd en gecoördineerd door parlementaire oppositiepartijen die rechts, extreemrechts of neoliberaal zijn. Terwijl de Maidanbeweging een oprechte uitdrukking vormde van gewone mensen die de massale armoede en besparingen beu zijn, werd de beweging volledig gerecupereerd door de rechterzijde doordat er een gebrek was aan linkse krachten op het terrein. Daarom hebben we enorme illusies gezien bij gewone mensen in de mogelijkheden van de Europese Unie en de Westerse krachten om hun levensstandaard te verbeteren.
Dimtriy: Op 1 december werd het protestkamp brutaal aangevallen door de politie. Deze actie valt moeilijk te begrijpen vermits het kamp geen echte bedreiging voor de regering vormde. De man die het bevel had gegeven om het protest op te laten breken, Liovosjkin, de oligarch die aan het hoofd stond van de presidentiele administratie, nam op 2 december ontslag en liep over naar de oppositie. Hij beschuldigde de autoriteiten van onnodig geweld, alhoewel hij zelf enkele dagen eerder de aanval had bevolen.
Andriy: Je moet weten dat de voormalige regering van Janoekovitsj steunde op een clan van oligarchen. Maar deze oligarchen zagen dat de president en zijn familie heel veel macht centraal in zijn handen begon te verzamelen. Daarom liepen zij over naar de oppositie. Dit werd heel duidelijk toen de protesten plotseling sterk op de voorgrond kwamen van de Oekraïense massamedia die in handen is van deze oligarchen. Ze begonnen opeens de president af te schilderen als een brutale dictator.
De afgelopen jaren hebben we diverse massabewegingen gezien overal in Europa. Veel van deze protesten hadden een duidelijk antikapitalistisch karakter. Verschilde de beweging in Oekraïne hier in enig opzicht mee?
Andriy: De krachten die Maidan geleid hebben waren zeer duidelijk pro-kapitalistisch en voor een bezuinigingsbeleid. Ik geloof dat er een verschil bestaat betreffende de situatie in West- en Oost-Europa. In Oost-Europa heeft men de afgelopen decennia een zeer sterk rechts en conservatief sentiment gecreëerd bij de bevolking. In landen als Polen, Hongarije, Bulgarije en Roemenië zien we een opkomst van extreme nationalistische en anticommunistische groepen. Dit begon 20 jaar geleden in de jaren ’90 met de val van de Sovjet-Unie. Haar ineenstorting stimuleerde de opkomst van rechtse en reactionaire bewegingen over heel Oost-Europa. Deze hebben een impact op het bewustzijn van de arbeidersklasse omdat er een extreemrechtse en neoliberale consensus bestaat op het politieke vlak. Neoliberale groepen en oligarchen hebben extreemrechtse groepen gebruikt als een instrument om hun beleid door te drukken.
Dimitry; Omwille van de situatie zagen we dat de basissteun voor Euromaidan kwam vanuit de middenklasse: vanuit studenten uit elite-universiteiten en vanwege kleine ondernemers. De arbeiders hebben er grotendeels geen rol in gespeeld. Er werd zelfs tot drie keer toe een oproep gelanceerd voor een algemene staking van een uur en iedere keer werd deze oproep niet opgevolgd. Dit kwam simpelweg om de arbeiders de beweging niet steunden. Ex-president Janoekovitsj haalde het grootste deel van zijn electorale steun uit de industriële regio’s in het zuiden en het oosten terwijl het westen en het centrum een voornamelijk agrarisch karakter kent aangevuld met kmo’s. Oekraïne is dus niet enkel verdeeld op basis van sociale klassen, ze proberen het ook te verdelen op een geografische basis.
Andriy: We steunden noch het regime, noch het protest. We konden geen steun verleden aan het oligarchische corrupte regime van Janoekovitsj maar we konden evenmin steun leveren aan het andere kapitalistische gecorrumpeerde kamp waar er een grote invloed van rechtse groepen was die voor een vrijhandelsakkoord en verdere besparingen stonden. In het algemeen gesproken zouden beide kampen leiden tot de intensivering van verdere antisociale maatregelen in Oekraïne.
Kan je ons wat meer vertellen over de nieuwe regering die de macht heeft overgenomen?
Dimitry: Zelfs wij konden niet verwachten dat het resultaat op zoiets rampzaligs zou uitdraaien. We hebben in Oekraïne nu een regering waarin de extreemrechtse Svobodapartij meerdere sleutelposities in de regering bezet. Vicepremier Alexander Sych is een conservatieve en antifeministische politicus. Hij zei bijvoorbeeld dat er niet zoiets kan bestaan als verkrachtingen omdat vrouwen dit meestal uitlokken door de manier waarop ze zich kleden en gedragen. Het eerste wat de nieuwe algemene openbare aanklager Makhnitski, een ander lid van Svoboda, deed, was om alle gevangen die veroordeeld waren voor racistisch geweld of racistische moorden vrij te laten. Svoboda is eveneens verantwoordelijk voor het ministerie van landbouw wat een belangrijke functie is gezien de grote rol van de landbouw in de economie. Verder zijn eveneens de ministers van ecologie en van defensie leden van Svodoba.
Wat is de geschiedenis van Svodoba en wat is hun relatie met de militie Rechtse Sector?
Dimitriy: De Rechtse Sector is een coalitie van een aantal extreemrechtse groepen, waaronder Oekraïense zelfverdedigingsmilitie ‘Witte Hamer’ (die recent wel uit de groep gezet werd), Sociaal-Nationale Vergadering en anderen. Sommige van de groepen binnen de Rechtse Sector bestaan al 20 jaar of langer. Onder hun leden tellen ze extremistische militanten die gevochten hebben in de oorlogen in de Kaukasus, in Ossetië, Tsjetsjenië en Transnistrië. Veel van de leiders van de Rechtse Sector hebben militaire ervaring in diverse groepen. Nu geven ze zelfs toe dat ze zeer nauwe banden hadden met de Oekraïense veiligheidsdiensten.
Toen Maidan begon smolten al deze extreemrechtse groepen samen en verenigden ze zich in één enkele coalitie. Ze bezaten militaire wapens en munitie. Ze organiseerden zich in paramilitaire eenheden en hadden zich reeds ettelijke maanden voor het begin van Maidan voorbereid. Nu zijn ze samen met Svoboda aan de politie toegevoegd en patrouilleren ze samen met politieagenten op de straten en bemannen ze samen diverse controlepunten.
Het Oekraïense leger is niet erg loyaal ten opzichte van de nieuwe regering. De legerleiding werd vervangen, maar de soldaten en lagere officieren hebben nog steeds hun eigen mening. Zij willen geen oorlog met de pro-Russische bevolking van Zuid- en Oost-Oekraïne. Ze zijn niet trouw aan de nieuwe regering. Om de controle over het leger te vergroten, werden leden van de Rechtse Sector aan diverse eenheden toegevoegd als ideologische commissarissen.
Kun je het verband tussen de val van de Sovjet-Unie en de groei van extreemrechts verder uitleggen?
Dimitriy: Er speelden verschillende factoren een rol in de groei van extreemrechts. Ten eerste was er de daling van de levensstandaard. Mensen waren sterk verarmd. Veel mensen, zelfs hooggeschoolden, verloren hun baan. Academici moesten sokken verkopen op de markt. De autoriteiten probeerden de Sovjettradities uit het onderwijs te bannen en gebruikten daarvoor een extreemrechtse ideologie. Kinderen werden op school diverse racistische theorieën aangeleerd. Zij waren de eerste, echte Oekraïners, de eerste natie onder God, het belangrijkste volk op aarde enzovoort.
Andriy: Over een periode van 20 jaar werd alles ter linkerzijde gestigmatiseerd en gedemoniseerd. Niet enkel oude Sovjetheimwee maar alles wat te maken had met de arbeidersbeweging of met links in het algemeen.
Dimitriy: Het beeld van de gewone arbeiders werd gedemoniseerd. De arbeider werd voorgesteld als een soort brutale bastaard, onopgeleid etc. Er was een enorme hoeveelheid aan anti-arbeiders propaganda.
Andriy: Erg belangrijk voor de opkomst van deze extreme groepen was eveneens de toenemende steun die ze kregen vanwege Europese krachten. Die sloten hun ogen voor hun extreemrechtse misdaden. Toen in december een groep van Svoboda-militanten een monument in Kiev omvertrok, kregen ze hiervoor steun van Westerse politici zoals Carl Bildt. Het ging om een monument dat een prijs had gewonnen tijdens een internationale tentoonstelling in Parijs in 1934.
Carl Bildt, de Zweedse minister voor Buitenlandse Zaken, verklaarde dat Svoboda een partij is met westerse invloeden en dat ze volledig in orde zijn. Later trok de Zweedse fascistische groep Svenskarnas parti (SVP of ‘Partij van de Zweden’) naar een conferentie met Svoboda en toen ze terugkwamen begingen ze een moordpoging terwijl ze Svodboda-hoeden droegen. Op de website van C14, een paramilitaire groep van Svoboda, wordt in een video verklaard dat ze tijdens Maidan samenwerkten met Zweedse nazi’s.
Wat is de positie van andere linkse krachten in Oekraïne ten opzichte van het huidige conflict?
Andriy: De Communistische partij van Oekraïne (CPU) is in werkelijkheid geen linkse of communistische partij maar een soort reactionaire en conservatieve partij die pro-Russische standpunten inneemt. Ze hebben de afgelopen twee decennia de Oekraïense arbeidersklasse steeds verraden en hebben daarom een hoop steun verloren. Anderzijds kunnen we evenmin rustig toekijken wanneer hun kantoren worden platgebrand of wanneer mensen met rode vlaggen en linkse symbolen worden aangevallen. Ook de kantoren van Borotba [de linkse groep waar Andriy lid van is] worden geplunderd en krijgen aanvallen vanuit extreemrechts te verduren. [Drie dagen na dit interview viel de politie het kantoor van Borotba in Karkov aan. Politieagenten probeerden molotovcocktails te plaatsen in hun kantoor om op die manier ‘bewijzen’ van ‘terrorisme’ te kunnen leveren. Deze poging werd verhinderd door militanten van Borotba.]
Onze organisatie heeft nooit het Russische regime gesteund. Gedurende vele jaren werkten we samen met de Russische oppositie en met linkse groepen. We steunden hun acties tegen Poetin. Veel van onze Russische kameraden zitten in de gevangenis en moesten Rusland ontvluchten naar landen zoals Zweden. Als journalist bracht ik verslag uit van de oorlogen in Tsjetsjenië en de Kaukasus. In al mijn artikelen was ik zeer kritisch tegenover de Russische positie. Onze website publiceerde verschillende artikels tegen Poetin en het Russische regime. Tegelijkertijd waren we ook tegen het Oekraïense regime gekant.
Recent hebben we in heel het land protesten zien ontwikkelen die helemaal niet pro-Poetin zijn. De massamedia probeert het voor te stellen alsof al deze protesten alleen maar pro-Poetin zijn, maar dat is helemaal het geval niet. Natuurlijk zijn er pro-Russische betogers, maar in het algemeen wordt de beweging vooral gevoerd omdat mensen het nieuwe regime niet erkennen.
We bevinden ons in een erg moeilijke positie omdat we vastzitten tussen hamer en aambeeld. De nationalisten bekritiseren ons omdat we pro-Russisch zouden zijn terwijl pro-Russische mensen er ons van beschuldigen het Oekraïense extreemrechtse regime te steunen. Deze verdeling is haast onvermijdbaar vermits de heersende klasse hun politiek de afgelopen twee decennia probeerde te baseren op de verdeling van de Oekraïense bevolking.
Welke positie zou links moeten innemen in Oekraïne?
Andriy: We proberen een derde positie naar voor te schuiven. Een positie gebaseerd op de economische belangen van de werkende klasse, niet op basis van Russisch of Oekraïens nationalisme. We zijn momenteel actiever in het oosten vermits links daar nog steeds openlijk kan agiteren terwijl in het westen en in Kiev links openlijk wordt aangevallen wanneer ze naar buiten komt.
Sommige linkse liberale groepen zoals Pro-Democratie komen nog steeds in de beweging tussen met het akkoord dat ze geen rode vlaggen of symbolen gebruiken. Door hun interventie te beperken tot het anoniem werken in keukens en hospitalen helpen ze de extreme rechterzijde. Ze kunnen zichzelf niet onthullen als zijnde links en daarom komen ze enkel tussen als individuen, niet als onderdeel van een georganiseerde linkse groep. Desondanks werden zelfs deze links-liberale, non-gouvernementele organisaties die Maidan steunden aangevallen vermits ze dikwijls herkend werden door nazi’s.
Wat zijn jouw verwachtingen voor de nabije toekomst?
Andriy: Totdat er sterke linkse krachten in Oekraïne bestaan zal de rechterzijde elke vorm van sociaal protest in hun belang gebruiken. We verwachten een nieuwe economische ineenstorting door de neoliberale beleidsmaatregelen. De munteenheid werd al twee keer gedevalueerd. Er vonden prijsstijgingen plaats voor gas, water, elektriciteit,…. Daarom verwachten we dat er binnenkort nieuwe sociale uitbarstingen zullen plaatsvinden. Zowel in Oost- als West-Oekraïne zullen we nieuwe massale sociale protesten zien. Eenmaal de extreemrechtse groepen gediscrediteerd raken, zal er een basis ontstaan voor links.
In de afgelopen jaren zagen we een massale opstand van de werkende klasse in verschillende landen, maar er bestond een gebrek aan linkse krachten die bereid en in staat waren om deze bewegingen te leiden. Welke krachten bevinden er zich op het terrein in Oekraïne om nieuwe uitbarstingen te leiden?
Andriy: Ik ben ervan overtuigd dat in de komende situatie links al haar krachten zou moeten verenigen om de extreme rechterzijde te confronteren. Linkse krachten zouden dus moeten samenwerken. De afgelopen drie jaar hebben we daartoe veel pogingen ondernomen en stevige discussies gehad op onze website en onder links in het algemeen. Er zou een sterke linkse partij moeten zijn die durft om de macht te grijpen en om haar verantwoordelijkheid op te nemen binnen de komende bewegingen. De zelforganisatie van de arbeidersklasse is erg belangrijk maar dit zou nutteloos blijken te zijn wanneer er geen kanaal is waarlangs dit kan bewerkstelligd worden.
Welk programma zou een linkse partij in Oekraïne moeten aannemen?
Andriy: We hebben nood aan een duidelijk en begrijpelijk links programma. Een programma dat gewone mensen begrijpen en steunen. Eén van de hoofdslogans die populair is bij gewone mensen is de slogan om de bezittingen van de oligarchen te hernationaliseren. We zouden eisen om de controle te verwerven van de economisch strategische bedrijven in Oekraïne. Ik zou het voorbeeld van de regio rond Donetsk willen aanhalen waar recent een republiek werd uitgeroepen. Ondanks de aanwezigheid van pro-Russische gevoelens draagt een verklaring van onafhankelijkheid het element van collectief bezit en het verbod op de uitbuiting van de arbeid van anderen in zich. Dat is een belangrijk teken. En dit komt niet vanuit linkse krachten maar van gewone activisten.
Eén van de debatten die we tijdens deze antifascistische conferentie besproken was de noodzaak om een strijd tegen fascisme te verbinden aan de strijd voor een socialistische samenleving. Brengt Borotba dezelfde ideeën naar voor of zijn dit eerder jouw persoonlijke ideeën?
Andriy: We focussen zeker op economische thema’s in onze strijd tegen extreemrechts. Dit is de reden waarom we deze thema’s hier op deze conferentie kwamen bespreken en om onze krachten internationaal te verenigen. Een belangrijk aspect in de situatie is dat extreemrechts in de samenleving is kunnen groeien omdat ze sociale slogans gebruikten. Ze bezetten het gebied van traditioneel links. Ze beloofden bijvoorbeeld omdat het bezit van de oligarchen opnieuw op te eisen en om delen van de economie te nationaliseren. Mensen zien nu dat die beloftes een leugen waren. Nu dat ze aan de macht zijn, over gewapende krachten beschikken en diverse ministeries controleren, blijken ze geen vinger uit te steken om deze bezittingen te nationaliseren. Integendeel: ze plaatsen oligarchen aan het hoofd van bepaalde regio’s.
Hoe sterk staat georganiseerd links in Oekraïne vandaag?
Andriy: In Oekraïne telt Borotba veel leden en het aantal is gestegen tijdens de recente protesten die we georganiseerd hebben. Het aantal is vooral sterk gestegen tijdens de afgelopen dagen. We zijn relatief groot omdat de meeste linkse groepen, vakbonden en dergelijke meestal niet meer dan 10 tot 15 leden tellen. We grapten dat er hier op deze conferentie meer activisten zijn dan in heel Oekraïne samen. Heel links samen (zonder de Communistische Partij) heeft telt ongeveer 600 activisten in diverse feministische, trotskistische en anarchistische groepen. Oekraïne is waarschijnlijk een van de landen waar links momenteel het zwakste staat. Links heropbouwen is één van de voornaamste taken in de komende periode. Borotba is daarom ontstaan als een reflectie van de noodzaak om een nieuwe linkse organisatie op te bouwen in Oekraïne op basis van het feit dat de officiële linkse partijen die in de jaren ’90 ontstonden nu in een zware crisis verkeren.
