Elsa Deck Marsault, een queer feministe en antikapitalistische activiste, neemt ons in haar boek ‘Faire justice’ mee op een diepgaande en kritische verkenning van de dynamiek van rechtvaardigheid en conflictbeheersing binnen antikapitalistische activistische organisaties en bewegingen. Het boek is onlangs gepubliceerd door La Fabrique en onderscheidt zich door zijn radicale en genuanceerde benadering, die de dominante praktijken van een louter bestraffende aanpak in twijfel trekt.
door Emily Burns
Transformative Justice
Elsa koppelt het denken over rechtvaardigheid aan de huidige kapitalistische samenleving en bekritiseert de bestraffende benadering, die slachtoffers vaak mishandelt en er niet in slaagt het geweld te verminderen. Ze pleit voor ‘transformative justice’, een benadering gericht op het bekomen van verandering. Deze benadering stelt vragen over de sociale, economische en andere dynamieken die aan de grondslag liggen van geweld. Ze bekijkt dit vanuit het perspectief van maatschappelijke verandering. Tegelijk erkent Elsa dat transformative justice kan helpen om de samenleving te veranderen, maar niet volledig kan worden toegepast onder het kapitalisme,
Ze gaat in op de dialectische tegenstellingen van transformative justice: het draagt bij aan radicale sociale verandering, maar functioneert zelf binnen een systeem dat gebaseerd is op onrecht en het in stand houdt. Dit is waar haar denken aansluit bij de antikapitalistische strijd, die verder wil gaan dan de grenzen van een wettelijk kader dat medeplichtig is aan onderdrukkende dynamieken.
Transformative justice benadrukt dat elk individu kan veranderen. Het stelt slachtoffers in staat om hun passiviteit ten opzichte van wat hen is overkomen te overwinnen en stelt daders in staat om zichzelf te transformeren, terwijl het tegelijkertijd een verandering teweegbrengt onder de mensen om hen heen en zelfs in de samenleving zelf.
Conflictbeheersing: geen wonderrecept
Elsa schetst de complexe uitdagingen waar activisten mee te maken hebben bij het omgaan met interne conflicten en geweld. Ze baseert zich op haar ervaring met het mee door haar opgerichte FRACA-collectief, dat groepen ondersteunt die met dergelijke problemen te maken hebben.
Ze wijst erop dat linkse organisaties ook beïnvloed worden door de dynamiek van onderdrukking en een bestraffende logica die geërfd is van de maatschappij zelf. Het gevaar is dat problematisch gedrag wordt gezien als iets individueel, zonder na te gaan van waar het komt en hoe een organisatie ermee omgaat. Op die manier worden geen conclusies getrokken om te voorkomen dat het problematisch gedrag zich herhaalt. Er is nood aan een andere benadering, wat een leerproces is.
Aan de hand van talrijke voorbeelden illustreert de auteur de noodzaak om gevoelens te erkennen en tegelijkertijd belang te hechten aan feiten. Het is cruciaal om te luisteren naar hoe mensen dingen hebben ervaren zonder er ooit aan te twijfelen, maar soms is het nodig om te temporiseren. Onderscheid maken tussen grensoverschrijdend gedrag en een moeilijke – of zelfs traumatische – ervaring die een echo kan zijn van een andere ervaring uit het verleden – zonder dat het om grensoverschrijdend gedrag gaat – is geen makkelijke kwestie.
Het boek gaat ook in op het evenwicht dat moet worden gevonden tussen individuele en collectieve belangen. Wanneer en hoe moet uitsluiting overwogen worden om een organisatie te beschermen, maar zonder zelf een bron van geweld te zijn? Wat te doen met getuigenissen van geweld wanneer het slachtoffer niet wil dat er actie ondernomen wordt? Hoe kunnen we vertrouwelijkheid garanderen en toch weloverwogen beslissingen nemen in het belang van de groep? Elsa benadrukt de complexiteit van deze kwesties zonder de gebruikte procedures te veroordelen, en roept op tot een bewustzijn over de implicaties van elke handeling en beslissing.
Pedagogie en geduld
Elsa benadrukt ook het belang van een geduldige, pedagogische aanpak om geïnternaliseerde onderdrukkende sociale normen bloot te leggen. Ze moedigt activisten aan om fundamentele vragen te stellen die vaak over het hoofd worden gezien. Die vragen zijn nodig om termen te verduidelijken en misverstanden te voorkomen die discussies kunnen verlammen. Ze hekelt de cultuur van snelle oordelen en oppervlakkige kritiek en benadrukt dat echte persoonlijke en collectieve verandering tijd, reflectie en een openheid om voortdurend te leren vereist.
De auteur benadrukt de interne tegenstrijdigheden binnen activistische kringen, waar de roep om alles in vraag te stellen vaak botst op een gebrek aan educatieve ondersteuning. Ze betreurt dat discussies soms bevriezen uit angst om niet ‘correct’ te spreken, terwijl ze het belang benadrukt van het aanvaarden van opbouwende kritiek (ook op gebruikte termen). Ze stelt dat het belangrijk is om eigen fouten te kunnen erkennen en ook om anderen niet te pakken op wat ze in het verleden misschien verdedigden. We moeten toegeven dat iedereen evolueert. Elsa roept op tot openhartige en directe communicatie, zelfs indien dat lastig is. Dat is de beste manier om te vermijden dat we intenties toeschrijven aan anderen, in plaats van samen te bouwen aan inclusieve en veerkrachtige activistische ruimtes.
De crises van het kapitalisme zijn veelvoudig en kunnen onoverkomelijk lijken. In de organisaties waarmee Elsa werkte, was er soms een verleiding om zich te focussen op de interne werking van die organisatie en hoe daar vrij te worden van de dynamiek van onderdrukking. Dit houdt een risico in dat de aandacht verslapt voor de reden waarom deze organisaties zijn opgezet, met name de strijd voor een samenleving zonder uitbuiting en onderdrukking, waar iedereen zijn volledige potentieel kan bereiken.
‘Faire justice’ van Elsa Deck Marsault is een boek dat aanzet tot nadenken over handhaving en conflictbeheersing en dat lezers uitnodigt om hun praktijken te heroverwegen in het belang van een werkelijk emancipatorische gerechtigheid.
