Standpunt uit het magazine Socialist (uitgegeven door ISA in China, Hongkong en Taiwan)
Het magazine ‘Socialist’ en onze internationale organisatie ISA verschillen van de analyse van de meeste andere linkse organisaties die de imperialistische rivaliteit in de wereld zien als grotendeels “multipolair”, met de VS in verval (ja, dat is zo) en China in opkomst (nee, dat is niet langer waar). Een correct begrip van het imperialisme in ons tijdperk en de krachtsverhoudingen tussen de imperialistische machten is essentieel voor een marxistische organisatie, om correct te kunnen anticiperen op de algemene richting van de wereldgebeurtenissen en de uitdagingen die dit met zich meebrengt voor de arbeidersbeweging.
Het grootste deel van links loopt achter op de ontwikkelingen, vooral als het gaat om China en zijn rol. In de meeste gevallen herkennen ze het concept of gebruiken ze de term “Nieuwe Koude Oorlog” niet eens, terwijl zelfs de belangrijkste kapitalistische publicaties deze term nu gebruiken, lang nadat wij hem begonnen te gebruiken. Onze analyse is meer volledig beschreven in het boek ‘Chinese imperialism and the new cold war’ (zie: https://shop.socialisme.be/product/vincent-kolo-chinese-imperialism-and-the-new-cold-war). Andere linkse organisaties lijken niet te hebben gemerkt of volledig te begrijpen dat de Chinese dictatuur en haar autoritaire staatskapitalistische economie zich nu in een crisis op leven en dood bevinden. Ze hebben het nog steeds over de ‘opgang’ van China, wat een achterhaalde visie is. In de afgelopen twee jaar is de kloof tussen de Amerikaanse en Chinese economie groter geworden. In 2021 bedroeg het BBP van China 75% van dat van de VS. Vorig jaar was dat gedaald tot 65%. Steeds meer economen vragen zich nu af of China de VS economisch zal inhalen. Volgens een recente studie van Citi zou dit “pas in 2080” kunnen gebeuren. Terwijl de dictatuur van de CCP (de zogenaamde ‘Communistische’ Partij) opgeblazen economische gegevens rapporteert, nu nog meer dan voorheen, is de Chinese economie de afgelopen twee jaar in werkelijkheid nauwelijks gegroeid.
Twee verliezers
Xi Jinping zegt dat “het Oosten stijgt en het Westen daalt.” Dit klopt niet. Het kapitalisme is in verval in zowel het Oosten als het Westen. Ons perspectief op de imperialistische Koude Oorlog is dat zowel het Chinese als het door de VS geleide kapitalistische blok in een extreme crisis verkeert: economisch, sociaal, politiek en ecologisch. In plaats van één duidelijke overwinnaar, is het waarschijnlijker dat het conflict tussen de VS en China twee verliezers oplevert. Maar dit hangt ook af van de arbeidersklasse en of er een serieuze marxistische kracht kan worden opgebouwd op wereldschaal, in eerste instantie tenminste in een aantal van de belangrijkste imperialistische landen.
Tijdens hun top in november vorig jaar wilden Xi Jinping en Joe Biden een signaal geven dat het conflict tussen de VS en China zich aan het stabiliseren was. Maar in werkelijkheid voeren beide leiders een beleid dat hun rivaliteit verder doet escaleren. Deze escalatie omvat alle gebieden: militair, economisch, technologisch en diplomatiek.
De eenzijdige oorlog van Israël tegen Gaza, waarbij de VS deze afschuwelijke slachting bewapende, is een ramp voor de regering van Biden in politieke en ‘PR’ termen. Dit heeft de propagandavoordelen tenietgedaan die het Amerikaanse imperialisme had behaald door de oorlog in Oekraïne, hoewel de militaire en politieke voordelen als leider van het westerse blok blijven bestaan. Het Chinese en Russische imperialisme, die zich beperken tot het uiten van loze protesten en niet in staat zijn om een oplossing te bieden, maken gebruik van de Israëlisch-Amerikaanse misdaden tegen de Palestijnen, waarbij meer dan 34.000 doden en een massale hongerdood een feit zijn, om hun eigen imago in het Midden-Oosten en het Zuiden op te poetsen. Dit zijn vooral voor China cruciale markten en ze dienen als diplomatiek tegenwicht voor het Amerikaanse imperialisme in organen als de VN. De publieke opinie in Arabische landen en een groot deel van Afrika is aanzienlijk gekeerd tegen de VS en gaat meer in de richting van China en Rusland.
De denktank Washington Institute stelde: “Het percentage Arabieren dat gelooft dat Amerika een positieve rol heeft in de oorlog bedraagt slechts 7%, met cijfers zo laag als 2% in landen als Jordanië. Daarentegen is het percentage Arabieren dat zegt dat China een positieve rol heeft in het conflict 46% in Egypte, 34% in Irak en 27% in Jordanië.”
Helaas voor Xi Jinping kan deze propagandistische meevaller niet gemakkelijk worden vertaald in een toename van de werkelijke macht of economische controle in de regio of het bredere Globale Zuiden. Handelsprotectionisme neemt toe. Naarmate het door de VS geleide blok zich meer en meer “loskoppelt” van China, wordt dat laatste regime gedwongen om zijn enorme industriële overschotten te exporteren naar zijn “vrienden” in het Zuiden, waar het economieën overspoelt die minder ontwikkeld zijn dan die van China.
Dit versterkt een klassieke imperialistische relatie naarmate golven van Chinese producten lokale producenten verdringen, wat leidt tot de-industrialisatie en een nog grotere afhankelijkheid van de export van energie, grondstoffen en landbouwproducten. Brazilië, een medelid van de door China gedomineerde BRICS-groep, lanceerde dit jaar verschillende antidumpingonderzoeken tegen Chinese producten, waaronder staal en chemische producten. Thailand en Vietnam dreigen ook met nieuwe maatregelen tegen de Chinese export.
Twee grote blokken
De wereldeconomie wordt nu gedomineerd door geopolitiek. En geopolitiek wordt gedomineerd door de “bipolaire” machtsstrijd van de twee sterkste imperialistische blokken: China en de VS. De kleinere imperialistische machten worden gedwongen zich aan te passen, hun eigen ambities te controleren en “kant te kiezen.” Deze trend is de afgelopen tien jaar duidelijk geweest. Maar de inval van Rusland in Oekraïne in 2022 was een keerpunt dat het proces naar twee grote imperialistische blokken versnelde.
Na de invasie was de VS in staat om een veel doorslaggevender dominantie uit te oefenen over een nieuw leven ingeblazen Westers blok: de zogenaamde ‘democratieën’. Dit leidde tot een ongekende militarisering, die in dit stadium grotendeels werd geaccepteerd of niet serieus werd aangevochten door de massa’s en de arbeidersbeweging. Deze trend tot militarisering omvat de uitbreiding van de NAVO naar lange tijd “neutrale” Scandinavische landen, meer militaire allianties in Azië zoals de onlangs gelanceerde “JAPHUS” (Japan-Filippijnen-VS) en een versnelde technische oorlog tegen China onder het mom van “nationale veiligheid.” Het imperialistische conflict tussen de VS en China is geen tijdelijke fase, maar zal waarschijnlijk de komende decennia bepalen. Dit conflict is grotendeels ‘koud’, maar loopt het gevaar van ‘hete’ uitbarstingen en vooral marionettenoorlogen, zoals we in Oekraïne zien.
Het tijdperk van de doorgedreven neoliberale globalisering, dat de decennia van de jaren 1980 tot 2008 kenmerkte, voedde het idee dat nationale staten aan het uitsterven waren. Er was het idee dat hun macht onomkeerbaar werd gecontroleerd en verminderd door ‘vrijhandel’, de macht van transnationale bedrijven en neoliberale overeenkomsten. Maar het kapitalisme kan de neigingen die erin besloten liggen nooit volledig ontwikkelen. Natiestaten, ontstaan tijdens de opkomst van het kapitalisme, kunnen niet worden overwonnen onder het kapitalisme. Het proces van versnelde kapitalistische globalisering liep daarom tegen een muur en bereikte een kantelpunt tijdens de wereldwijde crisis van 2008, waarna “de staat” zich steeds meer liet gelden als de dominante factor in de wereldeconomie.
Dit proces wordt vooral gekenmerkt door het machtsvertoon van de twee grootste imperialistische staten, de VS en China. De technologieoorlog, met microchips, AI en supercomputers als belangrijkste slagvelden, wordt gedreven door economische maar vooral ook militaire overwegingen. De microchipsancties van het Amerikaanse imperialisme tegen China, die de toegang van China tot de meest geavanceerde chips en apparatuur voor chipfabricage (uit Japan en Nederland) blokkeren, zijn bedoeld om het inhaalvermogen van China lam te leggen en vooral om de militaire ambities van China te stuiten. De chipsancties die Biden voor het eerst oplegde in oktober 2022 zijn een zware klap voor China en het regime van Xi Jinping. Sindsdien hebben we een tweede en derde ronde van nog strengere Amerikaanse sancties gezien.
China pompt enorme hoeveelheden staatskapitaal in zijn microchipsector om te proberen de technologieoorlog van de VS te dwarsbomen. Beijing kan in een aantal selectieve niches misschien wat overwinningen boeken inzake technologie van eigen bodem. Maar over het algemeen is de situatie niet optimistisch: China’s microchipverhaal gaat over decennia van verspilde uitgaven, grootschalige corruptie en het falen om verder te komen dan de oude niveaus. Zang Yi, een CPPCC-afgevaardigde en hoofd van de in Shenzhen gevestigde China Electronics Corporation, gaf recent toe dat Chinese technologiebedrijven nog een “lange weg” te gaan hebben om de VS in te halen en waarschuwde dat “de kloof steeds groter wordt” op het gebied van AI.
Stalinisme en imperialisme
Er is een fundamenteel verschil (eigenlijk zijn er meerdere) tussen de huidige Nieuwe Koude Oorlog en de vroegere Koude Oorlog tussen de stalinistische Sovjet-Unie en het westerse kapitalistische blok onder leiding van de VS. Stalinisme betekende de heerschappij van een parasitaire totalitaire bureaucratie over een planeconomie in staatseigendom. Het was een monsterlijke karikatuur van ‘socialisme’, maar de arbeidersbasis van het economische systeem betekende dat het geen kapitalisme was (ondanks de aanzienlijke verwarring onder maoïsten en stalinisten op dit punt) en daarom was het geen imperialisme.
De huidige agressieve machtsstrijd gaat daarentegen tussen twee imperialistische kampen. Dit betekent dat het potentieel instabieler, hardnekkiger en gevaarlijker is dan de oude Koude Oorlog. Het Russische stalinisme zocht vanaf de jaren zestig steeds meer toenadering tot het Amerikaanse imperialisme en speelde een rem op de vorming van nieuwe stalinistische regimes in de rest van de wereld. Als imperialistische mogendheden worden alle huidige hoofdrolspelers gedreven tot conflicten om markten, hulpbronnen en invloedssferen bij hun tegenstanders weg te rukken. Dit gebeurt op een manier die zich niet voordeed toen een van de blokken op niet-kapitalistische fundamenten rustte.
India vs. China
Nergens leidt de nieuwe Koude Oorlog tot grotere economische veranderingen en geopolitieke herschikkingen dan in Azië, het beslissende continent voor het wereldwijde kapitalisme. Azië is goed voor 40% van het mondiale BBP en 37% van de wereldwijde beroepsbevolking. India is meer opgeschoven naar het kamp van de VS, zoals blijkt uit zijn rol in ‘de Quad’, een militaire alliantie, en toegenomen wapendeals met de VS. De Indische houding wordt vooral ingegeven door de angst dat de Chinese macht de imperialistische belangen van India schaadt, vooral op het Zuid-Aziatische subcontinent. Modi en de Indiase heersende klasse proberen zichzelf tegelijkertijd te positioneren als het “volgende China”, om te profiteren van de ontkoppeling van het Westen nu fabrieken en investeringen zich terugtrekken uit China. Dit geldt ook voor een aanzienlijk aantal Chinese kapitalisten die hun productie verplaatsen naar India, Vietnam en Mexico om de Amerikaanse invoerrechten te omzeilen.
India is het niet eens met Washington over de oorlog in Oekraïne en weigert Rusland, zijn traditionele bondgenoot, te bekritiseren of zich aan te sluiten bij de door de VS geleide sancties. Maar Biden is bereid om in dit geval de andere kant op te kijken, omdat India overhalen tot een economische en geostrategische alliantie tegen China een veel grotere prijs vertegenwoordigt.
De versterkte invloed van China in de Malediven is een van de vele geschillen tussen de twee Aziatische reuzen. Indische troepen kregen in maart het bevel om de Malediven te verlaten nadat de nieuwe pro-Chinese regering een “militair bijstandspact” met Beijing had ondertekend. China heeft zijn invloed op de regeringen in Bangladesh en Pakistan, die India nu ziet als “de facto satellieten van China”, vergroot.
China beheert nu drie grote havens in Chittagong (Bangladesh), Hambantota (Sri Lanka) en Gwadar (Pakistan), die door sommige commentatoren een “driehoek des doods” rond India worden genoemd. In Sri Lanka heeft China ernstige tegenslagen te verduren gehad door zijn buitensporige ‘schuldenval’-beleid, waardoor nu achtergelaten witte olifantenprojecten zijn ontstaan (ongebruikte of onafgewerkte grootschalige openbare projecten). Deze werden een symbool van de volkswoede in de massale strijd die de Sri Lankaanse president in 2022 dwong het land te ontvluchten.
India heeft de problemen van China snel uitgebuit, net zoals China ten koste van India heeft gedaan in de Malediven. Vorig jaar sloot India verschillende energie- en infrastructuurovereenkomsten met Sri Lanka, waaronder een oliepijpleiding en een energienetwerk dat de twee landen met elkaar verbindt.
Dat alle nieuwe bondgenoten uit de Koude Oorlog niet in alle kwesties op één lijn zitten, doet niets af aan het feit dat het imperialistische wereldconflict zich concentreert in twee blokken. Er zijn momenteel groeiende spanningen in het westerse blok over de steun aan Oekraïne in de proxy-oorlog tegen Rusland. Europese regeringen zijn bezorgd dat een overwinning van Trump de Amerikaanse militaire steun aan Oekraïne zou kunnen stopzetten, met een Russische overwinning als gevolg. Een volledige stopzetting van de Amerikaanse militaire ‘hulp’ is onwaarschijnlijk. Maar het belangrijkste argument van Trump en de extreemrechtse Republikeinen is dat “Oekraïne de verkeerde oorlog is” – wat betekent dat de militaire uitgaven in plaats daarvan tegen China moeten worden gebruikt. Als de agenda voor het buitenlands beleid van Trump wordt uitgevoerd, zal de handelsoorlog met China dramatisch escaleren. Hij dreigt de tarieven tegen China te verhogen van het huidige niveau van 25% naar meer dan 60%.
Het wetsvoorstel dat in maart werd aangenomen in het door de Republikeinen gecontroleerde Huis van Afgevaardigden zal TikTok binnen zes maanden verbieden tenzij de eigenaar, ByteDance, TikTok verkoopt aan een niet-Chinees bedrijf. De zaak TikTok is een voorbode van wat komt en toont de werkelijke richting van de imperialistische strijd tussen de VS en China: geen “de-escalatie”, eerder het tegenovergestelde. Biden heeft gezegd dat hij het nieuwe TikTok wetsvoorstel zal ondertekenen als het wordt aangenomen door de Senaat. Het verschil tussen Biden en de Republikeinen over het China-beleid is erg klein.
Hoe zit het met Trump?
De ‘Grote Ontkoppeling’ tussen China en de VS is al een duidelijke trend. Als Trump wordt herkozen, zou zijn beleid dit proces op steroïden zetten en een wereldwijde depressie kunnen veroorzaken. Vorig jaar verdrong Mexico China van zijn positie als de belangrijkste handelspartner van de VS. China staat nu op de derde plaats. Als Trump wint, zullen de spanningen binnen het door de VS geleide blok toenemen. Er zal waarschijnlijk een onstabielere en onvoorspelbaardere periode aanbreken. Ook op het thuisfront zou Trump massale omwentelingen kunnen veroorzaken met zijn ultrarechtse programma dat leidt tot intensievere aanvallen op werkenden, vrouwen, migranten en LGBTQ-personen.
Hun gemeenschappelijke belang om de uitdaging van het Chinese kapitalisme aan te gaan, zal het Westerse blok bij elkaar houden, ondanks de destabiliserende factor van Trump terug in functie. Op dezelfde manier is de noodzaak om terug te slaan tegen de VS het cement dat China’s blok met Rusland, Iran en anderen (Noord-Korea, Pakistan) bij elkaar houdt.
Er zijn ook spanningen in dit blok, bijvoorbeeld tussen Rusland en China. Hoe langer de oorlog in Oekraïne voortduurt, hoe meer Rusland afglijdt naar een bijna koloniale afhankelijkheid van China op economisch gebied. Dit is een vernederende stand van zaken voor de Russische heersende klasse. Maar zou dit ertoe leiden dat Rusland breekt met China? Rusland is een imperialisme van de tweede orde. Zijn economie is slechts een tiende van die van China, hoewel het een sterk leger en een enorm nucleair arsenaal heeft. Met wie zou het Kremlin een bondgenootschap kunnen sluiten als het zou breken met China? Poetin heeft geen keuze.
China kan zich ook niet resoluut distantiëren van de Russische invasie in Oekraïne of de Amerikaanse sancties steunen. Wat zou het regime van Xi Jinping hiermee bereiken? Rusland in de steek laten en isoleren vanwege de oorlog in Oekraïne zou de relatie van het Chinese regime met het Amerikaanse imperialisme op geen enkele manier herstellen. Het westerse kapitalistische blok zou zijn economische en geostrategische druk op China niet matigen. De klok kan niet worden teruggedraaid.
Marxisten opereren vandaag te midden van beslissende en onomkeerbare veranderingen in de structuur van het wereldwijde kapitalisme, met het einde van een tijdperk en het begin van een nieuw. Begrijpen wat imperialisme is, waarom het vandaag tot uiting komt in twee fundamenteel vijandige blokken, is de eerste stap in het kunnen ontwikkelen van duidelijke perspectieven en politiek voor de heropbouw van een strijdbare internationalistische arbeidersbeweging. De taak is om dit systeem te beëindigen voordat het ons beëindigt.
