De aanvankelijke weigering van de VRT-directie om de documentaire-reeks uit te zenden waarin de slachtoffers van Bart De Pauw spraken, het interview van De Pauw bij Gert Verhulst en de blijvende stroom van aanklachten tonen dat de discussie over en de strijd tegen grensoverschrijdend gedrag bijzonder nodig is. We spraken met Wouter Wanzeele, een sociaal werker en forensisch therapeut. Hij spreekt in eigen naam.
Interview uit maandblad De Linkse Socialist
Hoe keek jij naar de documentairereeks en de reactie van De Pauw?
“Er was structureel misbruik en belaging die altijd op dezelfde manier plaatsvonden. De getuigenissen van de slachtoffers maken duidelijk dat het enkel door hun assertiviteit was dat de bal aan het rollen ging. Dan pas werd er geluisterd, ook al bleven er zelfs toen obstakels. De berichten zelf en de getuigenissen toonden hoe ernstig en structureel het grensoverschrijdend gedrag was. De manier waarop De Pauw zijn machtspositie misbruikte, komt sterk naar voren.”
“Het is op zich begrijpelijk dat De Pauw zegt dat zijn stem niet gehoord werd. Alleen zou je dan verwachten dat er enkele zaken deel uitmaken van zijn reactie. Eerst en vooral een volledige erkenning van wat er gebeurd was. De Pauw heeft tot op zekere hoogte een schuldbesef, maar over veel gevolgen ervan voor de slachtoffers is hij niet duidelijk. Hij legt daarnaast de verantwoordelijkheid soms buiten zichzelf. Zo zegt hij dat de slachtoffers niet altijd neen hadden gezegd of hij probeert zijn gedrag te koppelen aan alcoholmisbruik. Terwijl moet opgemerkt worden dat er mensen zijn die teveel drinken zonder over te gaan tot grensoverschrijdend gedrag of tot racistische uitspraken zoals Conner Rousseau. De Pauw benadrukt dat hij niet voor alle klachten veroordeeld is, terwijl dat niet wil zeggen dat er in die gevallen geen grensoverschrijdend gedrag was.”
“Excuses zijn belangrijk, maar de authenticiteit ervan moet samenvallen met een reële en volledige erkenning van zowel de feiten als de rol van machtsmisbruik om een herstellend effect te hebben. In alle getuigenissen van de slachtoffers kwam dat aan bod, zelfs indien het niet altijd even expliciet was. Dat aspect ontbreekt in de reactie van De Pauw. Een bredere kijk is nodig om een echt inzicht te hebben in machtsmisbruik en grensoverschrijdend gedrag. Dat gedrag kan niet los gezien worden van het economisch systeem waarin we leven. We groeien allen op met een nadruk op competitiviteit en met normen en verwachtingen die deel zijn van dit systeem, waarbij macht gecultiveerd wordt als iets positief. Uitbuiting en onderdrukking zijn eigen aan het kapitalisme, wat leidt tot ongelijkheid met bijvoorbeeld een loonkloof en tal van voorbeelden van machtsmisbruik op de werkvloer, soms op een subtiele maar evenzeer schadelijke wijze.”
“Het inzicht van De Pauw is vandaag anders dan zeven jaar geleden, maar staat niet ver genoeg ten aanzien van de slachtoffers. Zijn vraag naar bemiddeling vertrekt bijvoorbeeld eerder van zijn eigen belangen, dan die van de slachtoffers. Eigenlijk blijft hij zo de kant van de onderdrukkers kiezen, iets wat ook gebeurt door sommige politici en leidinggevenden van gevestigde instanties. Het is belangrijk om daartegen in te gaan. De vakbonden hebben daar een rol in te spelen, wat bij de VRT bijvoorbeeld gebeurt.”
Zorgt de toename van het aantal aanklachten van grensoverschrijdend gedrag voor druk op de hulpverlening?
“Als hulpverleners zijn we dankbaar dat slachtoffers de moed hebben om zich uit te spreken. Dat gaat verder dan #MeToo: het groeiend bewustzijn rond onderdrukking en de bewegingen ertegen zijn een stap vooruit. Het maakt ook dat plegers van grensoverschrijdend gedrag gepusht worden om hulp te zoeken of te aanvaarden, waardoor we als hulpverleners met hen aan hervalpreventie kunnen werken.”
“Een probleem daarbij is natuurlijk het gebrek aan middelen. Zo werd er tot op heden door de Vlaamse regering nog nooit structureel geïnvesteerd in gespecialiseerde hulp voor jongeren die grensoverschrijdend gedrag plegen. En er zijn lange wachtlijsten bij verschillende diensten voor volwassenen, waardoor mensen hervallen terwijl er hulp mogelijk zou zijn. Het blijft te veel beperkt tot het blussen van brandjes zonder dat er iets aan het structurele karakter wordt gedaan.”
“Als hulpverleners willen we natuurlijk zaken rechttrekken, maar ook ingaan op het stelselmatig terugkeren van grensoverschrijdend gedrag. Structurele onderdrukking leidt tot dergelijk gedrag en tot trauma’s. Het misbruik door de katholieke kerk was bijvoorbeeld ook verbonden met de machtspositie die deze instelling zeker vroeger had. Als hulpverleners worden we geconfronteerd met het gebrek aan structurele verandering hierin. We kunnen dat signaleren en meer dan dat, in actie komen. Dat probeer ik alvast te doen met mijn engagement bij Sociaal Werkers in Actie en bij Campagne ROSA.”
Letterlijk: de reactie van de vakbonden bij de VRT
Naar aanleiding van de controverse rond het niet uitzenden van de documentaire ‘Het proces dat niemand wou’ willen de VRT-vakbonden hun bezorgdheid uiten.
Bezorgdheid over de slachtoffers
In de eerste plaats zijn we bezorgd om de slachtoffers van Bart De Pauw en met uitbreiding om alle slachtoffers van grensoverschrijdend gedrag. De VRT moet altijd aan de kant van de slachtoffers staan. Het uitzenden van een programma waarin zij vertellen hoe ze alles beleefd hebben, is maatschappelijk zeer relevant en ligt in het verlengde van de publieke opdracht die we als openbare omroep hebben. Wij begrijpen dan ook deze beslissing niet.
Bezorgdheid over het VRT-personeel
We zijn ook bezorgd om het welzijn van de VRT-medewerkers. De case ‘Bart De Pauw’ kwam aan het licht na meldingen bij een VRT-meldpunt. Het bestaan van verschillende interne meldpunten heeft dus al zijn meerwaarde bewezen. De beslissing van de directie om de documentaire niet uit te zenden, kan ertoe leiden dat medewerkers zich vragen stellen bij de relevantie van dergelijke meldpunten. “Als het verhaal van slachtoffers niet gehoord mag worden, waarom zou ik mijn verhaal dan nog doen?” Over grensoverschrijdend gedrag mag NOOIT gezwegen wordt.
Bezorgdheid over communicatie
We zijn ook bezorgd om de boodschap die de VRT-directie gewild of ongewild uitstuurt. Door op zo’n cryptische manier te communiceren, ontstaat er bijzonder veel ruimte voor interpretatie. Door op het laatste moment de uitzending van de docureeks te schrappen, ontstaat de perceptie dat de VRT dit doet in ruil voor excuses. Maar voor wat, hoort wat, is geen basis voor échte excuses. We gaan ervan uit dat de VRT-directie er niet aan denkt om nog samen te werken met Bart De Pauw, maar de perceptie daarrond is anders. We betreuren de slechte communicatie van de gedelegeerd bestuurder die het imago van en vertrouwen in de VRT schaadt.
Nadien besliste de VRT alsnog om de docureeks uit te zenden. Het conflict is daarmee echter niet van de baan.
