Goede aanzet in de discussie over een nieuw links project

’De terugkeer van de dwarsliggers’ door Erik De Bruyn

Sinds eind september ligt het nieuwe boek van Erik De Bruyn in de boekhandel. ‘De terugkeer van de dwarsliggers’ is een aanrader voor wie de discussie wil voeren over een links politiek alternatief. Zijn vorige boek kaderde nog in het project om binnen SP.a een linkerzijde uit te bouwen. In ‘Rooddruk voor een nieuw socialisme’ paste Erik zich duidelijk aan zijn omgeving aan. Wij hadden het toen over een “lightversie” van het socialisme.

Recensie door Bart Vandersteene, lid van de stuurgroep van Rood!

‘De terugkeer van de dwarsliggers’ brengt onder meer een blik op de interne werking van SP.a. Nadat De Bruyn 33% haalde bij de interne voorzittersverkiezingen in 2007, hoopte SP.a-Rood enigszins naïef een rol van betekenis in de partij te kunnen spelen. De partijleiding was een andere mening toegedaan. Er was geen plaats voor Erik in het nationaal partijbureau of het Antwerpse partijbestuur, en ook geen verkiesbare plaats bij de parlementsverkiezingen.

In april dit jaar besliste SP.a-Rood om de partij te verlaten. “Net nu de publieke opinie opnieuw anti-establishment begint te denken slaagt zij er niet in de tijdgeest te vatten en bevindt zij zich aan de andere kant van de barricaden” (blz. 75). Wij denken dat het wantrouwen en de afkeer van het establishment al van veel langer dateert en zich al even lang tegen de SP.a keert. Deze partij neemt sinds 1988 deel aan het beleid (op verschillende niveau’s) en kan steeds minder verbergen dat ze voor een variant van hetzelfde neoliberale beleid ten voordele van de rijken en machtigen staat. Dat leidt al langer tot het bestaan van een vacuüm ter linkerzijde.

De beslissing om met Rood! buiten de SP.a voort te gaan, heeft een impact op de inhoud van het boek. De Bruyn is duidelijker in zijn analyse van het kapitalisme en de nood aan een socialistisch alternatief. De bewegingen in Noord-Afrika en het Midden-Oosten en de jongerenprotesten in Zuid-Europa hebben een aanstekelijk effect op Erik uitgeoefend.

Wij zijn het echter oneens met sommige van zijn conclusies. Hij gaat teveel mee in de afwijzing door de Spaanse jongeren van georganiseerde vormen van politiek. De terechte afkeer tegen de gevestigde partijen mag niet op een hoopje worden gegooid met hoe een democratische partij van de werkende klasse zou kunnen functioneren. “Democratie en participatie moeten reflexen worden van ieder van ons, op elk niveau. Democratie en inspraak zijn veel te belangrijk om het uit te besteden aan zogenaamde specialisten die er hun beroep van gemaakt hebben. (…) De toekomst is aan de netwerken, de participatieve structuren.” (blz 197).

Netwerken zijn nuttig, maar voor duurzaam engagement, diepgaande discussie en democratische beslissingsprocedures en structuren, is wat anders vereist. Het ontbreken van grote en brede partijen van de werkende klasse, betekent niet dat we onze ambitie daartoe moeten opbergen of dat er “een post-partijpolitiek tijdperk” in de maak zou zijn.

Over de oproep ‘voor een nieuwe arbeiderspartij’, door LSP sinds midden jaren 1990 naar voor gebracht, heeft Erik zijn bedenkingen. “Socialistische oplossingen worden door de publieke opinie als ‘niet realistisch’ afgedaan. (…) De zaak kan niet zomaar worden opgelost met de stichting van een ‘nieuwe arbeiderspartij’. Links moet zich tot een veel breder segment richten zonder daarom in een centrumdiscours te vervallen. De crisis treft de arbeiders en bedienden maar ook de kaders, de zelfstandigen en de kleine ondernemers.” (blz. 93) Links moet “het voorbijgestreefde concept van een ‘nieuwe arbeiderspartij’ durven overstijgen. Enerzijds moet het element van een arbeiders- of werknemerspartij erin prominent aanwezig zijn, maar anderzijds moet ze veel meer durven zijn dan dat.” (blz. 189)

De kapitalistische crisis houdt lelijk huis. Ook de kaders en zelfstandigen zullen in de klappen delen. Voor sommige kaders zal duidelijk worden dat hun job voor de kapitalisten slechts evenveel waard is als deze van een gewone werknemer. Voor de kleine zelfstandigen wordt de concurrentieslag met de grote ketens en multinationals moordend. Ze dreigen leeggezogen te worden door parasieten als de banken en Electrabel. De enige manier om hieraan te ontsnappen is door zich bij die klasse in de samenleving te voegen die een ander maatschappelijk project kan realiseren. Dat is de werkende klasse. Natuurlijk moet een ‘arbeiderspartij’ open staan voor die lagen, maar in haar samenstelling en programma – in haar karakter – moet het een ‘arbeiderspartij’ zijn.

Er zijn een aantal onderwerpen waarover we duidelijk van mening verschillen. Zo beperkt Erik zich in zijn eisen systematisch tot wat mogelijk is binnen de contouren van het kapitalisme. Volgens ons houdt dit grote gevaren in. Het verklaart wellicht waarom Erik illusies blijft verspreiden in het ‘heruitgevonden’ socialisme in Latijns-Amerika. Ondanks een aantal positieve hervormingen in Venezuela en Bolivia zien we vooral een weigering van Chavez en Morales om te breken met de kapitalistische logica. Dit leidt tot een groeiende teleurstelling en ongeduld bij de massa’s en de dreiging van contrarevolutie.

Een socialistisch antwoord vertrekt van de concrete behoeften en verbindt deze via concrete eisen en slogans met de nood tot een fundamentele maatschappijverandering. Het gebrek aan een dergelijk programma is nefast voor de steun van linkse partijen in landen die zich momenteel in het oog van de storm bevinden, zoals het Links Blok in Portugal.

Het is positief dat Erik afrekent met de stalinistische dictaturen. Hij schrijft de val van deze regimes toe aan de “afwezigheid van zowel democratie als markt”. Maar hij vergeet daarbij de foute idee van de opbouw van ‘socialisme in één land’. Wat Erik bedoelt met “afwezigheid van markt” is ons een raadsel. Dat niet alle sectoren zoals onderwijs of gezondheidszorg onmiddellijk gratis worden en dus aan de ruil worden onttrokken, lijkt ons vanzelfsprekend. Vindt Erik dat in de Sovjet-Unie daarin te ver werd gegaan? Als we spreken over “de markt”, gaat dat meestal niet over hoe de consumptie georganiseerd is (de markt op zondagmorgen), maar de productie (de ‘vrije markt’). Met een geplande economie bedoelen wij niet de onteigening van kleine winkeliers of handelaars, dat zijn slechts karikaturen. Het gaat wel over de sleutelsectoren van de economie. Worden die publiek beheerd volgens een planning of overgelaten aan de vrije markt, waar de hoogste bieder de buit en haar opbrengst binnen haalt. Vindt Erik dat de markt er een belangrijkere rol had moeten spelen?

Het voorstel tot democratische staatshervorming in dit boek, lijkt ons een zwakke opsomming van kleine hervormingen die op geen enkele wijze raken aan de belangen van de huidige economische en politieke elite. De houding tegenover de multiculturele samenleving en het hoofddoekenverbod zullen ook discussiepunten blijven.

Ondanks deze punten van kritiek vinden we dit boek een belangrijke aanzet voor de discussie die in het kader van de opbouw van een nieuw links project broodnodig is. We raden het boek aan en willen het tegelijk aangrijpen om open en eerlijk op onze meningsverschillen te wijzen. Het feit dat Rood! een brede beweging wil vormen waarin verschillende stromingen en standpunten hun plaats vinden, is verrijkend.

Tot slot nog een waarschuwing voor overdreven verwachtingen in nieuwe media en communicatiemiddelen. Als antwoord op de beperkte politieke betrokkenheid biedt Erik een “participatief cyberplatform” aan, de Red Cloud. Deze kan “de collectieve feitenkennis en ervaringsdeskundigheid van mensen aanboren en is de voorafspiegeling van een radicaal-democratische, zelfbeheerde socialistische samenleving.” (blz 191) Wij denken dat de mogelijkheden op vlak van communicatie en media interessante hulpmiddelen zijn, maar niet in de plaats kunnen komen van reële participatie in discussies en vergaderingen. Politieke participatie achter een pc lijkt toegankelijker maar is tegelijk veel vrijblijvender, vluchtiger en er gaat geen democratische groepsdynamiek van uit.