Recensie door Roise McCann (Socialist Party, ISA in Ierland)
Terwijl een jonge generatie opgroeit in een tijd van kapitalistische crisis, zien we voor onze ogen hoe de ‘mythe van normaal’ in elkaar stort. Van de Covid-19 pandemie tot de ecologische en economische rampspoed. Het is niet verwonderlijk dat trauma het ‘woord van het decennium’ is. Naarmate we strijden voor antwoorden op de desintegratie van het milieu en het leven zoals we het kennen en de gevolgen ervan op ons lichaam en ons brein, voelt ‘De mythe van normaal’ aan als een gepaste inleiding op hoe het leven onder het kapitalisme ons onvermijdelijk loskoppelt van onze basisnoden en eigenlijk ook van onszelf.
In 1859 schreef Karl Marx: “Het is niet het bewustzijn van mensen dat hun wezen bepaalt, maar integendeel, hun sociale zijn dat hun bewustzijn bepaalt.” Gabor Maté brengt op veel vlakken een echo van deze beknopte samenvatting van het menselijk bewustzijn. Trauma, mentale en fysieke gezondheidsproblemen stelt hij niet voor als louter het gevolg van psychosociale fenomenen, maar als intrinsiek verbonden met de stress die we ervaren onder de ‘toxische cultuur’ van het kapitalisme.
Maté is een bekende auteur en dokter. Hij gebruikt zijn vele jaren van ervaring als huisarts in een achtergebleven voorwijk van Vancouver om zijn inzichten te onderbouwen. Hij legt het verband tussen mentale gezondheid, trauma en verslaving, alsook chronische gezondheidsproblemen zoals auto-immuunziektes en kanker.
Maté is erg duidelijk over het feit dat zijn eigen leven bepaald werd door diepe trauma’s die hij kende in zijn vroege stadia van cognitieve ontwikkeling. Hij is geboren in Hongarije tijdens de Tweede Wereldoorlog, zijn grootouders langs moeders zijde kwamen om in Auschwitz en zijn moeder droeg vijf weken lang de zorg over hem over aan een vreemde om zo zijn leven te redden. Toen ze herenigd werden, keek Maté naar eigen zeggen dagenlang niet naar zijn moeder. Hij nodigt de lezer uit om zijn eigen verhaal van horror op jonge leeftijd als casestudy te zien voor een breder begrip van hoe trauma een impact heeft op de cognitieve ontwikkeling van kinderen.
‘De mythe van normaal’ is samen geschreven met zijn zoon, Daniel Maté, en wordt beschreven als het resultaat van de laatste tien jaar van zijn werk en onderzoek. Het boek baseert zich op de meest bekende onderzoekers op het vlak van traumastudies, maar ook op inzichten van bekende figuren als Noam Chomsky, Alanis Morissette en zelfs Boeddha. Het boek is kleurrijk en een erg menselijke zoektocht doorheen de vele vormen van onderdrukking onder het kapitalisme. Van armoede en loonslavernij tot racisme, seksisme en queerfobie, incasseren onze lichamen stress naarmate al deze factoren voor druk zorgen.
Trauma wordt omschreven als een innerlijke kwetsuur, een blijvende breuk van onszelf door moeilijke of schadelijke gebeurtenissen. Het is niet de gebeurtenis op zich, niet wat er met je gebeurt, maar eerder wat er in jezelf gebeurt. Trauma is geen alleenstaand feit, maar een proces dat onze mentale en fysieke gezondheid kan bepalen. Onze reactie op trauma kan slopend zijn. Dit kan ook versterkt worden door de winstmotieven van het kapitalisme. Gedrag zoals workaholism (werkverslaving) en een drang om anderen steeds te behagen kunnen zelfs door onszelf verkeerd gezien worden als ambitie en succes in een systeem dat onbereikbare en willekeurige doelstellingen naar voren brengt en een verknipt idee heeft over wat ons tot productieve leden van de samenleving maakt.
Maté gebruikt scherp onderzoek om aan te tonen dat factoren zoals armoede, racisme en stedelijk verval een impact hebben op ons genetisch en moleculair functioneren. In tegenstelling tot de medische status quo van de afgelopen decennia die stelde dat onze genen bepalen wie we worden, toont de studie van epigenetica aan dat onze omgeving een effect heeft waarbij het bepaalde functies van onze genen kan activeren of afstompen. De wetenschap komt tot opmerkelijke inzichten: de uitdrukking van genen onder rijke mensen is aanzienlijk anders dan die onder arme mensen. Racisme en discriminatie zijn goed voor meer dan 50% van het verschil tussen witte en zwarte mensen wat betreft de activiteit van genen die leiden tot ontstekingen en verlaagde immuniteit. Leven onder racisme leidt tot bijkomende stress, hogere bloeddruk en meer kans op auto-immuunziektes, obesitas …
‘De mythe van normaal’ s het meest expliciet antikapitalistische boek van Maté in zijn loopbaan als invloedrijke schrijver. Het is het meest sympathiek ten aanzien van marxistische analyses. Maté beschrijft vervreemding onder het kapitalisme als niet enkel een fenomeen dat betrekking heeft op onze essentie en op andere mensen. Hij gebruikt de inzichten van Marx omtrent vervreemding van arbeid, waarbij Maté opmerkt dat slechts 30% van de werknemers in de VS zich betrokken voelt op het werk. Doorheen processen van vervreemding kan het kapitalisme niet voorzien in onze basisbehoeften zoals ergens bij behoren en verbonden zijn, zelfbeschikking over onze lichamen en ons leven, beheersing of bekwaamheid en doel en betekenis, om er slechts enkele op te noemen.
Dokter Gabor Maté stelt vast dat geen van deze essentiële emotionele behoeften kunnen ingevuld worden onder een systeem dat zo diepgaan verweven is met onderdrukking, repressie en stelselmatig geweld. Hij pleit voor een compleet nieuw systeem, dat van onderuit opgebouwd wordt en gebaseerd is op de organisatie van activisten uit de hele wereld om zo een idee te hebben van hoe een nieuwe samenleving er kan uitzien.
Hiernaast zijn er voorbeelden van niet-Westerse en inheemse structuren van gemeenschap en genezing. Hij vertelt het verhaal van een opmerkelijke ervaring met ayahuasca, een psychoactieve en entheogene gebrouwen drank in Peru. Er kan heel wat geleerd worden uit deze voorbeelden, maar op zich volstaan deze niet om een einde te maken aan de systematische uitbuiting die ons ziek en geïsoleerd maakt. In de lokale supermarkt zal je bovendien tevergeefs naar ayahuasca zoeken.
Mate twijfelt omtrent antwoorden, maar toch is dit boek interessant voor revolutionaire marxisten. Het biedt een erg menselijke benadering tegenover een ontmenselijkend systeem. Het kan bijdragen aan de zoektocht naar antwoorden op vervreemding, met name door de omverwerping van het kapitalistisch systeem en de vorming van een socialistische samenleving die gericht is op de noden van de mensheid.
