Artikel door André Ferrari – Liberdade, Socialismo e Revolução (ISA in Brazilië) en Mauro Espinola, Alternativa Socialista (ISA in Mexico)
Van de vaccindiplomatie, te beginnen met de zending van Sinovac-vaccins in 2021, tot de recente afwijzing van Lula da Silva’s poging om Mercosur nieuw leven in te blazen door middel van onderhandelingen met de regering van Lacalle Pou in Uruguay, is het Chinese imperialisme duidelijk bezig zijn tentakels uit te breiden over de economie en politiek van Latijns-Amerika. Ondertussen koesteren delen van de Latijns-Amerikaanse linkerzijde illusies in de zogenaamde progressieve rol van de Aziatische reus als tegenwicht tegen het Amerikaanse imperialisme om een minder afhankelijke ontwikkeling mogelijk te maken.
Latijns-Amerika zal steeds meer het toneel worden van de inter-imperialistische strijd van het huidige tijdperk. Hoewel de historisch dominante rol van de VS, als belangrijkste imperialistische macht in de regio, doorslaggevend blijft, zou het een ernstige vergissing zijn om de rol van het opkomende Chinese imperialisme te onderschatten of zich illusies te maken.
Afhankelijkheid en neokoloniale betrekkingen
In de afgelopen periode is de invloed van China in Latijns-Amerika exponentieel gegroeid. De Chinese handel met de regio is gegroeid van 12 miljard dollar in 2000 tot 495 miljard dollar in 2022. China is nu de belangrijkste handelspartner van Zuid-Amerika en de tweede als we Latijns-Amerika en het Caribisch gebied als geheel nemen.
China is de belangrijkste koper geworden van minerale, energie- en voedselgrondstoffen uit Latijns-Amerika, hoofdzakelijk geconcentreerd in een paar producten: sojabonen, koper, ijzererts en olie. Tegelijkertijd is China een belangrijke exporteur geworden van consumptiegoederen en nu ook van intermediaire goederen (machines, elektronische onderdelen, enz.) naar de regio, in directe concurrentie met de VS en Europa. China heeft een handelsoverschot met alle landen in de regio behalve Brazilië, Chili en Venezuela.
De export van grondstoffen naar de Chinese markt zorgde voor relatieve groei en economische stabilisatie van Latijns-Amerikaanse landen tijdens de grondstoffenhausse. De onderbreking van dit proces vanaf 2014 lag aan de basis van de economische en politieke crises die we in de regio zagen, waaronder de crisis van de eerste golf van Latijns-Amerikaanse ‘progressieve’ regeringen.
Bovendien heeft de relatie met China het proces van desindustrialisatie in de belangrijkste landen van de regio versterkt en de intraregionale handelsbetrekkingen vertraagd. Het is erg moeilijk voor te stellen dat dit type relatie met China op wat voor manier dan ook een weg naar Latijns-Amerikaanse emancipatie kan zijn.
Schuld en investeringen
In de recente periode zijn de Chinese directe investeringen in de regio toegenomen, vooral in de elektriciteits-, transport- en mijnbouwsector. Grote infrastructuurwerken zijn ook uitgevoerd met financiering van Chinese banken. Twintig landen in Latijns-Amerika en het Caribisch gebied hebben al overeenkomsten met China ondertekend in het kader van Belt and Road (Nieuwe Zijderoute). Argentinië, dat in februari van dit jaar een overeenkomst ondertekende om toe te treden tot het initiatief, is het eerste grote land in de regio dat dit doet.
De Chinese leningen aan Latijns-Amerikaanse regeringen zijn ook toegenomen. De leningen van Chinese banken in de regio overtroffen de totale leningen van de Wereldbank, de Internationale Ontwikkelingsbank en de Corporacion Andina de Fomento (CAF) in de periode 2005-2017. Hierdoor ontstonden nieuwe afhankelijkheidsrelaties en politieke en diplomatieke banden, ongeacht de politieke kleur van de machthebbers. Ecuador, bijvoorbeeld, geregeerd door de rechtse Guillermo Lasso, moest onlangs opnieuw onderhandelen over zijn schuld bij China. Het deed dit nadat het al een overeenkomst had getekend met het IMF die zware kosten met zich meebracht voor het Ecuadoraanse volk en de achtergrond vormt van de politieke crisis van de regering die op instorten staat.
De Argentijnse regering van Alberto Fernandez en zijn minister van Economie Sergio Massa hebben onlangs een wisselkoersovereenkomst met China verlengd, midden in de diepe crisis van het land. Het doel is om op korte termijn uitstel te krijgen van het tekort aan internationale reserves, een scenario dat nog verergerd wordt door de droogte die de landbouwexport heeft aangetast. Volgens de overeenkomst krijgt Argentinië onmiddellijk toegang tot 10 miljard dollar om te interveniëren op de valutamarkt in een poging om een verdere devaluatie van de peso te voorkomen, wat de sociale crisis aan de vooravond van de verkiezingen in oktober zou verergeren. Argentinië is het land dat in absolute cijfers de meeste noodleningen van China heeft ontvangen, zo’n 112 miljard dollar. Het is belangrijk om op te merken dat Chinese leningen niet goedkoper zijn dan IMF-leningen. De gemiddelde rente van een Chinese reddingslening is 5%, terwijl die van het IMF rond de 2% ligt. Bovendien zijn veel van de overeenkomsten met China gekoppeld aan overeenkomsten met het IMF, waarvan China ook een belangrijk onderdeel is.
Chinese leningen zijn niet liefdadig. Ze zijn over het algemeen gekoppeld aan economische en geopolitieke garanties, zoals controle over havens, monopolie op strategische mineralen, enz. Ze weerspiegelen een imperialistische logica, ook al gebeurt dit in een context waarin China een opkomende macht blijft die ook zijn tegenstrijdigheden, crises en beperkingen heeft.
Chinees beleid in Latijns-Amerika
Het beleid van het Chinese imperialisme is geleidelijk gepaard gegaan met een grotere politieke inmenging van de Aziatische reus in de regio. Hun belangen omvatten duidelijk niet de industriële ontwikkeling of het verbreken van de afhankelijkheidsrelaties van Latijns-Amerika, zoals progressieve regeringen ons willen doen geloven. Het duidelijkste voorbeeld hiervan is het absolute gebrek aan belangstelling van de dictatuur van Xi Jinping voor het voorstel om de handels- en regionale integratieovereenkomsten van Mercosur te versterken, dat werd gepresenteerd door Lula da Silva, die ook heeft geprobeerd om de integratie van Mercosur met de Europese Unie te bevorderen, met soortgelijke resultaten. Als dit initiatief al enkele stappen vooruit heeft gezet, dan is dat eerder omdat de conflicterende blokken bang zijn om achterop te raken, dan uit oprechte interesse in de economische ontwikkeling van Latijns-Amerika.
Een soortgelijk voorbeeld van het Chinese imperialistische beleid in de regio is het herstel van de diplomatieke betrekkingen tussen China en Honduras, dat op zijn beurt de diplomatieke betrekkingen met Taiwan heeft verbroken om toe te geven aan het ‘één China’-beleid van de dictatuur van de CCP. Het herstel van de betrekkingen tussen Honduras en China is er niet alleen op gericht om Taiwan te isoleren in het licht van de toenemende dreigingen vanuit China, maar ook om de landbouwexport van Honduras naar China en de integratie van het Midden-Amerikaanse land in het Belt and Road initiatief te versterken, waardoor de banden van afhankelijkheid van Honduras ten opzichte van China worden versterkt.
Het bovenstaande maakt de Chinese imperialistische en geopolitieke belangen in de regio duidelijk. De regering van Xi Jinping is niet alleen geïnteresseerd in het versterken van voor China gunstige handelsbetrekkingen, die ongunstig zijn voor de Latijns-Amerikaanse economie, maar ook in het gebruik van die betrekkingen om haar posities te versterken en haar belangen in de regio te verdedigen. Dit zal een cruciaal aspect zijn in de komende periode, wanneer de wereldwijde economische crisis de financiële en politieke druk op progressieve regeringen in Latijns-Amerika zal doen toenemen.
Linkse illusies in China, de nieuwe Koude Oorlog en socialisten in Latijns-Amerika
Onder de linkerzijde en het zogenaamde ‘progressieve’ Latijns-Amerikaanse kamp heeft het historisch uitbuitend karakter van het Amerikaanse en Europese imperialisme geleid tot illusies over een zogenaamd gunstigere verhouding met betrekking tot China. Zelfs degenen die erkennen dat de sociale productieverhoudingen en de staat in China niets socialistisch of communistisch hebben, beweren dat de opkomst van een nieuwe macht de Amerikaanse hegemonie kan verzwakken en een multipolaire orde kan vestigen, waardoor er ruimte ontstaat voor Latijns-Amerika.
Wat we nu zien kan niet worden omschreven als een dynamiek in de richting van multipolariteit, maar als een echte strijd om de imperialistische hegemonie in de wereld, die zich uiteindelijk uit in economische, geopolitieke en zelfs militaire oorlogsvoering, zoals in het geval van Oekraïne. Deze nieuwe koude oorlog (met zijn meervoudige hete aspecten) zal de volgende periode bepalen en we moeten er een duidelijk standpunt tegenover innemen. De oorlog die is ontketend door de Russische invasie in Oekraïne heeft de spanningen en polarisatie verhoogd. Een deel van links capituleert voor het imperialistische kamp in het Westen, dat het conflict gebruikt om sterker te worden en China aan te vallen. Een ander deel van links doet hetzelfde met betrekking tot Poetin en zijn strategische alliantie met China. Onze strijd is tegen de Russische invasie in Oekraïne, maar ook tegen de NAVO. In dit inter-imperialistische conflict staan wij aan de kant van de arbeidersklasse en de onderdrukte volkeren tegen de kapitalistische regeringen en hun generaals aan beide kanten. Wij zijn voor de opbouw van een grote internationale beweging tegen oorlog, tegen imperialisme en kapitalisme.
De rol van socialistisch links is niet om zich aan te sluiten bij een van de imperialistische kampen in het conflict, maar om een onafhankelijk alternatief voor de arbeidersklasse op te bouwen met een duidelijk antikapitalistisch en socialistisch perspectief. Er zal geen Latijns-Amerikaanse onafhankelijkheid zijn van het imperialisme, Noord-Amerikaans of Chinees, als we de logica van het kapitalisme in zijn structurele crisis niet overwinnen en bouwen aan de socialistische eenheid van de Latijns-Amerikaanse volkeren, in de richting van een nieuwe socialistische wereld.
