De nieuwe documentaire ‘Eldorado: Everything the Nazis Hate’ op Netflix gaat over het ogenblik tijdens de Duitse Weimarrepubliek (1918-1933) waarin er een opening was voor een aantal vrijheden voor gay mensen. Er was een moment waarop die openlijker konden leven dan bijna overal elders op aarde het geval was. Deze toegenomen vrijheid bestond naast de gelijktijdige opkomst van de nazi’s, die met hun machtsovername een abrupt en brutaal einde maakten aan die vrijheden, met als hoogtepunt de genocide op homo’s tijdens de Holocaust.
Recensie door Conor Payne (Socialist Party, ISA in Ierland)
Tegenstrijdigheden van het Weimar-regime
De documentaire toont het leven van een aantal bezoekers van Eldorado, een van de vele queer ontmoetingsplaatsen in Berlijn in die tijd. Wat er in de Weimarrepubliek bestond, was geen bevrijding maar een ongemakkelijke tolerantie. De wet tegen mannelijke homoseksualiteit, paragraaf 175, bleef van kracht, maar rechtbanken eisten een zware bewijslast vooraleer deze wet werd toegepast. Tegelijkertijd hield de politie ‘roze lijsten’ bij van bekende homo’s, die later onder het naziregime gebruikt werden.
Transpersonen kregen medische passen van het Instituut voor Seksuele Wetenschap van Magnus Hirschfeld, waardoor ze in het openbaar konden bestaan zonder lastig gevallen te worden door de politie. Cruciaal is dat deze tolerantie door LGBTQ+ mensen werd gebruikt om een bloeiend queer leven te creëren, vooral in Berlijn. Een belangrijk onderdeel hiervan was het instituut van Hirschfeld dat een pioniersrol vervulde op het gebied van seksuele en reproductieve gezondheidszorg en voorlichting, en dat zijn LGBTQ+ patiënten bevestigde. Het einde van de officiële censuur maakte de ontwikkeling van een queer pers mogelijk, inclusief specifieke publicaties voor homo’s, lesbiennes en transgenders.
Dit alles bestond naast zijn tegenpool, de snel opkomende nazi-beweging. Deze tegenstelling wordt onderzocht aan de hand van Ernst Röhm, een vooraanstaande nazi die aan het hoofd stond van de paramilitaire vleugel van de nazi’s, de SA. Deze miljoenenorganisatie speelde een belangrijke rol in het aan de macht komen van het fascisme. Röhm stond erom bekend dat hij homoseksueel was en deed weinig moeite om dat te verbergen. De hypermannelijke cultuur van deze fascistische straatvechtersorganisatie, die alleen uit mannen bestond en die werd gebruikt om terreur uit te oefenen tegen Joden, de arbeidersbeweging en links, maakte het ironisch genoeg mogelijk dat sommige van haar leidende figuren homoseksualiteit tolereerden.
Deze documentaire geeft een fascinerend inzicht in het leven van homoseksuele mensen die (destijds) een ongekende vrijheid ervoeren, snel gevolgd door een ongekende onderdrukking. Hoewel we niets meemaken dat vergelijkbaar is met het aan de macht komen van de nazi’s, doet de film toch griezelig denken aan het huidige rechtse verzet tegen LGBTQ+ rechten.
Onvolledig beeld maar belangrijke waarschuwing
Eldorado geeft een te beperkt beeld om echt te verklaren hoe zulke snelle veranderingen plaatsvonden. Het suggereert dat een massa gewone Duitsers buiten de grote steden zich ongemakkelijk voelde bij het tempo van de veranderingen. Hoewel ongetwijfeld veel mensen conservatieve opvattingen bleven houden over deze kwesties, kwam de toegenomen vrijheid van de Weimar-periode in deze periode niet uit de lucht vallen. Het is moeilijk voor te stellen dat dit gebeurde zonder de Duitse revolutie, die een einde maakte aan de Eerste Wereldoorlog en het Duitse keizerrijk, dat werd gedomineerd door een ultraconservatieve en militaristische heersende elite.
Deze revolutie, die niet vermeld wordt in de documentaire, werd gedreven door de massa van de gewone mensen uit de arbeidersklasse in Duitsland. Ze dreigde de hele kapitalistische sociale orde ten val te brengen.
De Weimarrepubliek werd niet geleid door revolutionairen, maar door degenen die deze revolutie hadden verraden en die het kapitalisme in Duitsland hadden gered, waaronder de leiding van de Sociaaldemocratische Partij SPD. Toch werd het nieuwe bewind gedwongen om de druk van de machtige arbeidersbeweging in bepaalde opzichten te weerspiegelen – onder andere door het einde van de censuur, meer wettelijke rechten voor vrouwen enz. Deze veranderde atmosfeer was de context die het mogelijk voor gay mensen mogelijk maakte om door te breken en hun eigen ruimtes te creëren waar ze openlijk konden bestaan.
Voor analyses van LGBTQ-fobie, fascisme of de strijd voor queer bevrijding moeten we elders kijken. Toch biedt Eldorado een interessante blik op de queer geschiedenis en brengt het een waarschuwing voor de onzekerheid van de rechten die we afdwingen.
