Het Vlaams Belang wil na 2024 minstens op lokaal vlak besturen. Het speelt handig in op ongenoegen dat het beleid van de traditionele partijen veroorzaakt, richt zich op specifieke bevolkingsgroepen en probeert tegelijk de eigen partijmachine klaar te stomen. Waar het VB zich aan het brede publiek voorstelt als ‘volks’ en pogingen doet om zich ‘sociaal’ voor te doen, bereidt het zich op machtsdeelname voor door parlementsleden en partijtoppers naar dure managementopleidingen te sturen. De cocktail die extreemrechts biedt is een gevaar voor minderheden in de eerste plaats, maar ook voor de belangen van de hele werkende klasse in het algemeen. Hoe kunnen we het VB afblokken?
Sterktes en zwaktes
Er is een reservoir aan ongenoegen waar extreemrechts met populistische campagnes op inspeelt. Na jaren van asociaal beleid gericht op de winstbelangen van een kleine minderheid is de ongelijkheid bijzonder groot. Een groeiend aantal mensen valt uit de boot. Volgens Statbel loopt 18,7% van de Belgische bevolking risico op armoede of sociale uitsluiting. Die afbraakpolitiek zet tegelijk druk op de middengroepen die hun beperkte en vaak fragiele vooruitgang van de afgelopen decennia dreigen te verliezen. Dat gebeurt niet enkel door een aantasting van de koopkracht, maar versnelt ook door de afbouw van alle openbare dienstverlening, wat zeker in kleinere steden en op het platteland een issue is.
Dat is waar het VB op inspeelt. Ze scoren daar niet alleen mee in de peilingen. Ze misbruiken de woede over sociale ellende ook om verdeeldheid en discriminatie te zaaien met hun militante anti-woke opstelling, wat eigenlijk niets anders is dan een campagne tegen al wie zich verzet tegen discriminatie. Zo voeden ze bewust de antifeministische terugslag. Ze leiden de aandacht af van de echte oorzaken: de winstbelangen van het kapitalisme en zetten jongeren en werkenden tegen elkaar op. Zo wordt het oude racisme, seksisme en LGBTQIA+fobie in een nieuw jasje gestopt.
De doorbraak op het platteland gaat gepaard met een erg zichtbare campagne onder de noemer ‘Red onze boeren’. Dit gebeurt met affiches zonder partijlogo, maar het zet de deur open. Toen dierenrechten populair bleken te zijn, stelde het VB zich in 2019 voor als ‘partij voor de dieren’. Het VB probeert aanwezig te zijn op diverse protesten, van landbouwers over politie-agenten tot acties tegen coronamaatregelen.
Bij een poging tot aanwezigheid op een zorgbetoging op 13 juni liep Van Grieken een blauwtje op. De georganiseerde arbeidersbeweging blijft gelukkig een no-go-zone voor de extreemrechtse haat. Tegelijk probeert het VB de ruimte voor haar tegenstanders te beperken, vandaar ook de provocatieve meeting in het centrum van Brussel eind mei.
De afkeer van het gevoerde beleid van alle pro-kapitalistische partijen maakt dat het VB electoraal slapend rijk wordt. Het gebrek aan antwoorden is de belangrijkste zwakte van extreemrechts. Waar het aan de macht komt, voert het een asociaal beleid. Meloni zette in Italië meteen het mes in de werkloosheidsuitkeringen. Extreemrechts in Finland bespaart op gezondheidszorg. In België stemt het VB steevast tegen sociale voorstellen rond pensioenen of lonen en graaien de eigen parlementsleden ondertussen gretig mee. Het is geen toeval dat het VB met het oog op deelname aan onderhandelingen en bestuur enkele parlementsleden en partijmedewerkers dure opleidingen bij de Vlerick Business School en de Antwerp Management School laat volgen…
Uitdaging 2024
Voor het VB is de centrale uitdaging om in 2024 het cordon sanitaire te doorbreken. Het VB wil na de parlementsverkiezingen van juni 2024 minstens onderhandelen over een Vlaamse regering en kondigde daartoe aan bereid te zijn om toegevingen te doen op communautair vlak. In 2019 was ‘Vlaamse onafhankelijkheid’ voor slechts 8% van de VB-kiezers belangrijk, hierop kan dus gemakkelijker toegegeven worden. Een regeringsdeelname is echter weinig waarschijnlijk, het zou N-VA in een onmogelijke positie plaatsen op federaal vlak.
Met een goede score in juni 2024 wil het VB sterker uit de gemeenteraadsverkiezingen van oktober 2024 komen. Waar het VB in de jaren 1990 vooral in de grote steden scoorde, is dit vandaag verplaatst naar het platteland en de centrumsteden. Op heel wat van deze plaatsen heeft het VB amper een lokale werking, laat staan kopstukken voor machtsdeelname. Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2018 brachten de media verhalen over tientallen VB-kandidaten die openlijk neonazistische sympathieën toonden. Wie wil daarmee in zee gaan? In enkele gemeenten waar de partij al langer actief is, maakt ze meer kans.
Er is de Denderstreek met het gevaar van een absolute meerderheid in Ninove, maar ook goede scores in onder meer Aalst. Daarnaast de groene rand rond Antwerpen met Schoten waar VB-voorzitter Van Grieken opkomt, maar ook onder meer Schilde met Marijke Dillen. In kleinere steden als Turnhout en Lier en een reeks andere gemeenten zijn er eveneens mogelijkheden, zeker nu het lokale gebrek aan middelen politieke onrust en instabiliteit creëert. Daarnaast is er het fenomeen dat veel lokale afdelingen van Open Vld en CD&V met lokale lijsten zonder verwijzing naar de partij opkomen, wat meer ruimte geeft om het cordon te breken.
De kans dat het VB in oktober 2024 aan de macht komt op lokaal vlak is bijgevolg erg reëel.
Welke antifascistische strategie?
Elke vooruitgang van extreemrechts is een gevaar voor mensen van kleur, LGBTQIA+ personen en al wie er andere meningen op nahoudt. Het vormt een bedreiging voor de arbeidersbeweging aangezien het alle vormen van verdeeldheid versterkt. Machtsdeelname vormt uiteraard een extra groot gevaar, het biedt ruimte voor aanvallen op de arbeidersbeweging doorheen asociaal beleid en repressie. Het geeft de straatvechters het zelfvertrouwen om zich niet tot online haat te beperken.
Extreemrechts stoppen zal niet gebeuren door de pro-kapitalistische partijen die verantwoordelijk zijn voor het beleid dat een groeiende voedingsbodem voor het VB creëert en ook niet door onze strategie op hen te richten. Zo dreigen we immers in het bad van het establishment getrokken te worden. De arbeidersbeweging moet op haar eigen terrein de strijd aangaan, dat betekent in de strijd voor sociale bescherming en rechten. Het is enkel daar dat antwoorden op de tekorten en het ongenoegen te vinden zijn. De hoge prijzen voor onder meer voeding en wonen, de oprukkende flexibilisering en bijhorende werkdruk, de tekorten aan diensten … moeten daarin centraal staan.
Het ontmaskeren van het asociaal karakter van extreemrechts gebeurt des te sterker als het gekoppeld wordt aan actieve strijd voor sociale vooruitgang op zowel syndicaal als politiek vlak. Het uitbouwen van een krachtsverhouding is daarbij essentieel en vereist vakbondsstrijd die zich niet beperkt tot stoom aflaten en de verdere opbouw van een politiek verlengstuk voor de arbeidersbeweging.
De vooruitgang van de PVDA is daarbij erg belangrijk en één van de factoren die vandaag maakt dat extreemrechts langs Franstalige kant niet van de grond komt. Tegelijk brengt een grotere PVDA meer verantwoordelijkheden mee, zowel in de organisatie van strijd als in het afdwingen van maatregelen die reële stappen vooruit betekenen voor de werkenden en hun gezinnen. De druk voor linkse regeringen die breken met de afbraakpolitiek langs Franstalige kant neemt toe. Als er regeringen met de PVDA komen die onvoldoende verschil maken, kan dit alsnog de deur openen voor extreemrechts. Stemmen winnen zal niet volstaan, er is een krachtsverhouding nodig gekoppeld aan een programma dat zich niet beperkt tot wat mogelijk is binnen de winstlogica van het kapitalisme, maar dat gericht is op maatschappijverandering om af te dwingen wat nodig is. Dat is de benadering waarmee wij in 2024 campagne voor de PVDA zullen voeren.
Actief antifascisme zorgt ervoor dat de militante achterban van extreemrechts niet zomaar ‘sociaal aanvaardbaar’ wordt. Een socialistisch programma is nodig om de groeiende passieve steun voor extreemrechts te ondermijnen en het ongenoegen te richten op een veel efficiëntere manier om tegen het systeem in te gaan, met name door arbeidersstrijd voor socialistische verandering. Dat is de methode waarmee wij in de jaren 1990 met Blokbuster het verzet tegen het VB hielpen organiseren, het is ook de benadering van Campagne ROSA en van al onze inspanningen voor een socialistisch alternatief. Het kapitalisme is een systeem in verval met de bijhorende politieke uitdrukkingen hiervan. Om extreemrechts te stoppen, moeten we ons tegen het hele systeem richten.
