Dossier door Connor Rosoman en Philipp Chmel
In het licht van de verergerende klimaatcrisis en de absolute passiviteit van de kapitalistische regeringen, test de klimaatbeweging haar tactieken en strategieën over de hele wereld uit en past deze aan, onder andere met schoolbezettingen, blokkades, het opzetten van gezamenlijke campagnes met werkenden en het ondersteunen van stakingsacties door zich aan te sluiten bij stakersposten.
Extinction Rebellion richt zich tot de arbeidersbeweging
In het weekend van 20-22 april trokken tot 60.000 mensen naar Londen als onderdeel van ‘The Big One’ – een vierdaagse reeks protesten georganiseerd door de klimaatorganisatie ‘Extinction Rebellion’ (XR). Vakbonden zoals de Public and Commercial Services Union (PCS), feministische organisaties, vluchtelingenrechtenorganisaties en vele anderen – waaronder Socialist Alternative – sloten zich bij hen aan in een brede mobilisatie tegen de steeds groter wordende dreiging van de klimaatnoodtoestand.
Dit actieweekend betekende een verandering van tactiek voor XR – van een eerdere focus op acties zoals wegblokkades en bezettingen naar massaprotesten gebaseerd op “het opbouwen van collectieve macht, het versterken in aantal en het bouwen van bruggen.”
Dit komt op hetzelfde moment dat massastrijd overal ter wereld aan belang wint – vooral in de vorm van massale stakingsgolven van arbeiders tegen de hoge kosten van levensonderhoud. XR zelf heeft duidelijk nota genomen van de stakingen en de methoden van collectieve strijd die zij vertegenwoordigen en die miljoenen mensen uit de arbeidersklasse hebben betrokken bij de strijd om onze levensstandaard te verdedigen.
In de aanloop naar “The Big One” heeft XR zich aan de kant van stakende werknemers georganiseerd, bijvoorbeeld in Coventry, waar het een bijeenkomst organiseerde uit solidariteit met Amazon-werknemers die een wilde staking hielden. De steun voor de stakingen is ook terug te vinden in de plannen van XR voor wat er na ‘The Big One’ komt – met de nadruk op ‘volkspiketten’ naast de vakbonden en het bouwen aan protesten samen met andere organisaties.
Klimaatstrijd is klassenstrijd
Het is geen verrassing dat de stakingsgolf die sinds 2022 vele landen overspoelt, invloed heeft op de ideeën van groepen zoals Extinction Rebellion. Door collectief het werk neer te leggen – het krachtigste instrument dat we als klasse hebben – hebben arbeiders een voorbeeld gesteld en grote bedrijven naar de onderhandelingstafel gedwongen.
De stakingen genoten brede publieke steun. In Groot-Brittannië bleek uit peilingen in januari dat een meerderheid het stakende zorgpersoneel steunt. Er was tevens sterke steun voor acties in andere sectoren, zoals het onderwijs. Dit is niet alleen omdat deze werknemers terecht terugvechten tegen de koopkrachtcrisis waar alle mensen uit de arbeidersklasse de gevolgen van voelen, maar in veel gevallen zijn deze stakingen ook een strijd ter verdediging van de openbare diensten. Onder een brede laag van politiek geëngageerde werkenden wordt begrepen dat de stakers vechten ‘voor ons allemaal’. Dit idee geldt ook voor de klimaatstrijd – en het leggen van verbanden met de stakingen kan beide bewegingen versterken.
Niet alleen in het Verenigd Koninkrijk zien we dat er verbanden worden gelegd tussen de klimaatbeweging en de andere strijd van de arbeidersklasse.
In Oostenrijk hebben activisten van System Change not Climate Change en Fridays for Future in november 2022 de stakende spoorwegarbeiders gesteund in hun strijd voor hogere lonen. De groep System Change not Climate Change roept nu op tot solidariteit met de stakingen in het volwassenenonderwijs.
In Duitsland hebben Friday for Future en de vakbond ver.di hun krachten gebundeld voor de campagne #wirfahrenzusammen (“wij rijden samen”). Zij eisen massale investeringen in het openbaar vervoer om de capaciteit ervan tegen 2030 te verdubbelen en hogere lonen voor werknemers in de sector te bekomen. Fridays for Future stelt dat investeringen specifiek nodig zijn voor “betere arbeidsomstandigheden in het openbaar vervoer; meer personeel om de druk te verlichten; betaalbare kaartjes; uitbreiding van routenetwerken & hogere frequentie.” Bij de laatste wereldwijde klimaatstaking op 3 maart 2023 gingen werknemers van het openbaar vervoer samen met klimaatactivisten in meer dan 40 steden de straat op. De vakbond ver.di riep op tot een landelijke actiedag en in zes deelstaten ook tot waarschuwingsstakingen. Fridays for Future steunde op zijn beurt de “Mega-Streik” in de transportsector op 27 maart, waartoe de vakbonden ver.di en EVG (spoorweg- en transportbond) opriepen, en sloot zich aan bij werknemers die in meer dan 20 steden staakten.
Dat de werkenden en de klimaatbeweging samen moeten strijden om te winnen wordt ook door de heersende klasse erkend. Een artikel in de krant Süddeutsche Zeitung beweert dat ver.di en Fridays for Future door samen te staken in feite de transformatie naar duurzame mobiliteit teniet doen en het klimaat schaden, en countert de oproep van de groepen om de strijd voor klimaat en die voor sociale rechtvaardigheid te verbinden met het argument dat die van nature tegenover elkaar staan omdat de financiële middelen beperkt zijn. Ook de directeur van het verbond van Duitse werkgeversorganisaties is not amused, hij noemde de collectieve actie van klimaatgroepen en vakbonden een “gevaarlijke overtreding.” Uit deze reacties blijkt dat dit precies de juiste strategie is en dat we onze inspanningen in deze richting moeten versterken.
Ook in Frankrijk, waar miljoenen arbeiders en jongeren zich hebben aangesloten bij de beweging tegen Macron en zijn pensioenhervorming, bundelen de klimaat- en arbeidersbeweging in verschillende gevallen hun krachten. De meest prominente is de strijd rond de megabassins in Saint-Soline; wateropslagprojecten die zijn gepland om irrigatie voor grootschalige agri-business veilig te stellen ten koste van kleinere boeren en het milieu. Als dit erdoor komt, zou overheidsgeld worden gebruikt om “de privatisering van water te organiseren ten gunste van een minderheid,” zoals de vakbond CGT stelt. Samen met de vakbond Solidaires 79 protesteerden zij tegen het project in oktober 2022, beide vakbonden waren ook aanwezig onder de 30.000 betogers op 23 maart van dit jaar, een betoging die hard werd aangevallen door de politie.
Vakbondsgroepen van CGT en Solidaires hebben samen met La France Insoumise en andere linkse partijen de oproep tot mobilisatie tegen de uitbreiding van de snelweg A69 in Zuid-Frankrijk gesteund. Meer dan 8.000 mensen deden mee aan de actie en samen bezetten ze niet alleen de snelweg, maar bouwden ze er ook een betonnen muur overheen.
Wanneer de sociale en klassenstrijd in intensiteit toeneemt en er zich sterke bewegingen ontwikkelen, is de arbeidersklasse geneigd zich meer te verenigen, de krachten te bundelen in de strijd en steeds meer mensen worden zich ervan bewust dat de repressieve staat en het kapitalistische systeem de gemeenschappelijke vijand zijn.
Dit komt ook tot uitdrukking in leuzen als “Noch op 64, noch op A69”, op spandoeken tijdens de 1 mei-betogingen die opriepen tot solidariteit met de slachtoffers van politiegeweld bij de recente milieu- en pensioenprotesten. Het is expliciet aanwezig in verklaringen van de vakbond Solidaires die schrijft: “Onze sociale en ecologische strijd zijn nauw met elkaar verbonden en moeten met elkaar verweven zijn. Dit is de betekenis van het syndicalisme van de sociale transformatie.” Les Soulèvements de la Terre (“De opstand van de Aarde”) stelt: “We kunnen best samen strijden tegen dit systeem dat ons dwingt om nog twee jaar langer ons lichaam te verslijten op het werk om een minderheid te verrijken; dit systeem dat alleen productie en groei als perspectief heeft, terwijl het land verdwijnt, terwijl er al een tekort aan water is.”
Directe actie
Deze recente strijd benadrukt het potentieel van een brede klimaatbeweging die banden legt met andere delen van de arbeidersklasse. Ze betekenen in veel opzichten een terugkeer naar het soort methoden dat de opkomende klimaatbeweging in 2018/19 begon te verkennen na de baanbrekende schoolstakingen georganiseerd door Fridays For Future. Op het hoogtepunt van de beweging begonnen arbeidersorganisaties, ouders en andere groepen een belangrijk deel van de betogingen uit te maken.
Sinds de heropening van de samenleving na de pandemie was er helaas geen heropleving van het klimaatprotest op het niveau van 2019. Ondertussen is de ecologische crisis alleen maar erger geworden. Ondanks de erkenning van de klimaatnoodsituatie in woorden, hebben regeringen over de hele wereld nagelaten ernstige klimaatmaatregelen te nemen. De CO2-uitstoot blijft stijgen, en miljarden die zouden kunnen worden besteed aan groene jobs, het aanpassen van huizen, openbaar vervoer of het nakomen van beloftes om de neokoloniale wereld te steunen tegen de ergste gevolgen van klimaatverandering, zijn besteed aan wapenwedlopen als onderdeel van de Nieuwe Koude Oorlog.
In het licht van deze elkaar overlappende crises en de totale passiviteit en het onvermogen van regeringen om ze op te lossen, neemt een aantal activisten toevlucht tot kleinschaligere directe actie en sabotage – met als doel regeringen en bedrijven tot de orde te roepen door fossiele infrastructuur zoals wegen, kolentreinen of privé-jet terminals plat te leggen. In dezelfde geest blokkeerde de Duitse klimaatgroep Letzte Generation (Laatste Generatie) in april tientallen straten in Berlijn om “de stad tot stilstand te brengen.” Studentenklimaatactivisten zijn onder de vlag van “End Fossil: Occupy!” op 2 mei begonnen met een nieuwe ronde van blokkades en bezettingen van scholen en universiteiten.
Er waren gedurfde acties die erop gericht waren om aandacht te trekken. Zo was er de inmiddels beroemde stunt van Just Stop Oil bij de National Gallery in Londen, waarbij soep naar de Zonnebloemen van Van Gogh werd gegooid, en vele acties waarbij gebouwen van luxemerken met afwasbare verf werden bekogeld.
Ideeën van sabotage en directe actie werden ook verdedigd in het boek “How To Blow Up a Pipeline” van de Zweedse auteur Andreas Malm, dat in 2021 in kringen van klimaatactivisten opzien baarde en samenviel met een toename van directe actie door klimaatactivisten. In het boek benadrukt Malm het belang van dergelijke tactieken, in de context van de bredere klimaatbeweging, als onderdeel van een “radicale flank” die de strijd voor hervormingen kan ondersteunen. Hij wees op recente sabotagebewegingen als de weg vooruit voor de klimaatstrijd. Malm stelt dat er niet op de heersende klasse kan gerekend worden: “Als we de heersende klassen voor dit probleem laten zorgen, rijden ze op topsnelheid het absolute inferno in.” Op dat vlak heeft hij volkomen gelijk.
In dezelfde geest pleiten ook groepen als Just Stop Oil en Insulate Britain voor voortzetting van hun ‘directe acties’, in tegenstelling tot de verandering van tactiek van XR. Insulate Britain stelde: “Er zijn stakingen van zorgpersoneel, ambulanciers en spoormensen omdat ze begrijpen dat publieke ontwrichting van vitaal belang is om veranderingen te eisen.”
Het opbouwen van een massabeweging die opkomt voor onmiddellijke klimaatmaatregelen en die onze levensstandaard verdedigt, is essentieel.
Revolutionaire massabeweging
Het is waar dat directe acties een rol kunnen spelen in zo’n beweging. Tactieken van directe actie, waaronder het blokkeren van wegen, vormen een belangrijk onderdeel van de strijd van de arbeidersklasse en onderdrukte volkeren overal ter wereld, waaronder de arbeidersstrijd in India, en de strijd voor inheemse rechten in landen als Brazilië en Canada. In deze contexten zijn de directe acties echter meestal verbonden met grotere bewegingen, wat niet alleen meer steun van de bredere arbeidersklasse garandeert, maar ze ook veel effectiever maakt. Deze verbinding en het betrekken van grotere groepen mensen bij de concrete acties zijn ook de beste methode om terug te vechten tegen de toenemende staatsrepressie – in veel landen zijn wetten in voorbereiding of aangenomen die directe actie van klimaatgroepen en protesten verder criminaliseren – en de pogingen van de heersende klasse om de “goede” van de “slechte” klimaatactivisten te scheiden en de publieke minachting voor klimaatactivisten aan te wakkeren door hen af te schilderen als “klimaatterroristen”. De bovengenoemde protesten tegen de snelweguitbreiding in Frankrijk zijn daar een voorbeeld van.
Het kapitalistisch systeem zal hoe dan ook proberen zijn winstbejag in stand te houden. Daarom is de NGO-achtige tactiek om alleen maar te proberen de crisis “onder de aandacht te brengen” of de passiviteit van regeringen aan de kaak te stellen niet voldoende. Maar we kunnen concessies afdwingen als we ervoor vechten. Om dat te doen hebben we actie nodig op een schaal die de confrontatie kan aangaan met de grote bedrijven die mensen en de planeet uitbuiten – en met de nationale regeringen die hen vertegenwoordigen. De georganiseerde arbeidersklasse kan dit doen op een manier die geen enkele andere actievorm kan, door hele sectoren – zelfs de hele kapitalistische economie – stil te leggen. Op deze manier kan een massabeweging die gebaseerd is op de kracht van stakingen van de werkende klasse als ruggengraat, voortbouwen op de positieve elementen van zowel ontwrichtende directe actie als massaal straatprotest, en daarmee ook veel van de beperkingen overstijgen waarmee directe acties of straatprotesten worden geconfronteerd als ze ‘op zichzelf staan’.
Maar welke zwaar bevochten toegevingen we ook behalen, zolang we de samenleving in handen van de kapitalisten laten, zal elke toegeving altijd beperkt zijn en onder vuur liggen. Grote bedrijven en pro-kapitalistische politici zullen er alles aan doen om onder toezeggingen uit te komen en hervormingen terug te draaien.
Ook na Trump is de Amerikaanse heersende klasse doorgegaan met projecten voor fossiele brandstoffen. In het eerste jaar onder Biden was er zelfs een toename van deze projecten met 34%. Na aanzienlijk lobbywerk van fossiele-brandstofbedrijven en bedrijven als Apple en Disney, en gesteund door de inspanningen van rechtse Democraten, werden de klimaatbeloften in Joe Biden’s Inflation Reduction Act volledig afgezwakt. COP27 vorig jaar in Egypte zat vol met olie- en gasbedrijven die hun belangen rechtstreeks verdedigden bij de kapitalistische wereldleiders.
Binnen de bredere klimaatbeweging komt ISA op een revolutionaire socialistische vleugel. Het is niet genoeg om ons te beperken tot een ‘radicale flank’ die de bredere beweging kan helpen veranderingen binnen het systeem te bewerkstelligen, zoals Malm en anderen beweren. Wij strijden voor revolutionaire ideeën om een massabeweging op te bouwen die de eis van “systeemverandering in plaats van klimaatverandering” waarmaakt.
Wat nu?
Na de betogingen van april moet de vraag worden gesteld hoe een nieuwe, massale, revolutionaire klimaatbeweging kan worden opgebouwd? Het plan van XR biedt een goed begin. Het organiseren van een campagne van ‘volkspiketten’ die stakersposten bezoeken, kunnen de banden tussen de twee bewegingen duurzaam worden verdiept. Dit kan de basis leggen voor massale betogingen gekoppeld aan stakingen, wat een enorme stap vooruit zou zijn.
ISA is het afgelopen jaar in veel landen actief geweest in arbeidersstrijd en solidariteit met stakingen. Er is een groot potentieel om veel meer mensen te organiseren om deel te nemen aan klimaatacties en aan solidariteitsacties met stakende arbeiders dan nu al het geval is. Volgens een online enquête van XR over welke acties mensen bereid zijn te ondernemen, die werd beantwoord door duizenden activisten die deelnamen aan “The big one” in Londen, zei 91% dat zij mensen om zich heen zouden mobiliseren om mee te doen aan klimaatacties en 47% is bereid stakende arbeiders te steunen en zich bij hen aan te sluiten in stakersposten.
De volgende stap in onze solidariteit bestaat erin deze bezoeken en de banden die tussen vakbonds- en klimaatactivisten worden gesmeed, te gebruiken om een begin te maken met het opstellen van gezamenlijke eisen inzake jobs en klimaat die de twee bewegingen dichter bij elkaar kunnen brengen. De gezamenlijke campagne van vakbonden en klimaatactivisten in Duitsland is een goede eerste stap. Naast meer middelen, hogere lonen en betere arbeidsomstandigheden moeten eisen rond nationalisering van de belangrijkste sectoren van de economie en arbeiderscontrole aan de orde komen. Het feit dat de groeiende samenwerking en collectieve acties van de klimaat- en de arbeidersbeweging zich ontwikkelen op een ogenblik van toenemende klassenstrijd biedt de mogelijkheid om dit concreet te maken. De “Robin Hood”-acties in Frankrijk zijn een krachtige illustratie van hoe een door de arbeidersklasse geleide samenleving eruit zou kunnen zien. Stakende energiearbeiders hebben op indrukwekkende wijze aangetoond wat de macht van de arbeidersklasse en de controle over de private productie kunnen bewerkstelligen. Ze besloten op democratische wijze om ziekenhuizen, openbare sportcentra, bibliotheken, middelbare scholen, kinderdagverblijven en gezinnen met lage inkomens en sociale woningen gratis van elektriciteit of gas te voorzien, herstelden de distributie aan gebruikers die wegens onbetaalde rekeningen waren afgesloten en boden een verlaagd tarief tot 60% voor kleine handelaren, die geen vergelijkbare hulp van de overheid kregen bij de stijgende prijzen.
De lopende en inmiddels langste fabrieksbezetting in Italië in de voormalige GNK-fabriek tegen jobverlies en voor een transformatie van de productie is een ander krachtig voorbeeld. De strijd begon in juli 2021 nadat de 422 werknemers van de auto-onderdelenfabriek abrupt waren ontslagen. Sindsdien hebben ze een krachtige strijd opgebouwd tegen jobverlies en voor “de omschakeling naar duurzame mobiliteit en hernieuwbare energie.” Deze strijd werd ondersteund door feministische en klimaatgroepen, onder meer met grote betogingen van wel 25.000 deelnemers. Het roept herinneringen op aan de strijd voor de omschakeling van de wapenindustrie in de jaren zeventig bij Lucas Aerospace in Groot-Brittannië en in de jaren tachtig bij meer dan 40 West-Duitse bedrijven. De beweging bij de Duitse bedrijven ging verder dan de strijd bij Lucas Aerospace. Eisen voor alternatieve productie werden gecombineerd met eisen voor regionale en nationale werkgelegenheidsprogramma’s, democratische besluitvormingsstructuren in het regionaal economisch beleid en de invoering van sectorale arbeidersraden.
Deze punten zijn cruciaal. De strijd voor publiek eigendom en arbeiderscontrole moet verder gaan dan één bedrijf en gericht zijn op hele sectoren, aangezien een bedrijf in collectieve of openbare handen binnen de kapitalistische markt nog steeds moet concurreren met de private bedrijven en snel het risico loopt dezelfde commerciële winstlogica over te nemen.
Aangezien het grootkapitaal en de kapitalistische politici niet in staat zijn de noodzakelijke veranderingen door te voeren, omdat die indruisen tegen de pijlers van het kapitalisme, moeten we zelf voor verandering vechten.
Uiteindelijk betekent dit dat arbeiders de bedrijven in eigen hand nemen, maar dit is alleen mogelijk als we een massabeweging van de werkende klasse kunnen opbouwen, met een strijdbaar programma om de strijd tegen de klimaatcrisis te koppelen aan die tegen de koopkrachtcrisis, lage lonen, privatisering en andere strijd die plaatsvindt. Zo’n programma zou de mogelijkheid openen voor sterkere gezamenlijke actie, concrete overwinningen mogelijk maken en de basis leggen voor het omverwerpen van het kapitalistisch systeem dat de planeet vernietigt.
Zulke eisen zouden kunnen zijn:
- Nee tegen alle nieuwe olie-, kolen- en gasprojecten! We moeten massaal investeren in betaalbare en duurzame publieke energieproductie om de uitstoot te verminderen en een einde te maken aan de energiearmoede. Voor een gezamenlijk front van klimaatactivisten en de arbeidersbeweging om te strijden voor goed betaalde jobs en goede arbeidsomstandigheden in sectoren die de samenleving echt ten goede komen en de planeet beschermen.
- Voor massale publieke investeringen in diensten, huisvesting en infrastructuur om de uitstoot te stoppen en ons te beschermen tegen klimaatgerelateerde rampen. We hebben meer, beter en gratis openbaar vervoer nodig in zowel stedelijke als landelijke gebieden!
- Belast de superrijken en bedrijven om te investeren in groene technologie, energie en jobs.
- Stop pijplijnprojecten, ontbossing en imperialistische uitbuiting van natuurlijke hulpbronnen en zorg voor de behoeften en rechten van inheemse en andere gemeenschappen en een jobgarantie voor alle arbeiders.
- Gecoördineerde protesten en stakingen van arbeiders en studenten om de economie lam te leggen en echte veranderingen af te dwingen.
- Nationaliseer de belangrijkste sectoren van de economie met democratische arbeiderscontrole en planning om onmiddellijke veranderingen in alle belangrijke industrieën te verzekeren, en reorganiseer de economie om mensen en de planeet te dienen.
- Internationale arbeiderssolidariteit in plaats van kapitalistische nationalistische rivaliteit! Bouw de beweging over alle grenzen heen – er zijn geen nationale oplossingen. De klimaatcrisis wordt als wapen gebruikt door het imperialisme en de VS en China in hun grote machtsrivaliteit. Wij zeggen nee tegen de Nieuwe Koude Oorlog.
- Als gevolg van immense mondiale ongelijkheid dragen de armere landen momenteel de zwaarste lasten van de klimaatcrisis. Om de eerste stappen te zetten tegen dit enorme onrecht moeten alle buitenlandse schulden worden kwijtgescholden en patenten op cruciale technologie en kennis worden geschrapt. Dit kan alleen worden bereikt door gecoördineerde actie van de internationale arbeidersklasse en armen voor wereldwijde revolutionaire verandering en tegen nationale kapitalistische elites die hun eigen belangen verdedigen.
- Voor socialistische verandering om klimaatverandering te bestrijden!
