!! Spoiler waarschuwing !!
Recensie door Eddie McCabe (Socialist Party, ISA in Ierland)
Alleen al voor de opzwepende openingssequentie van 11 minuten, die culmineert in de uitdagende jongerenopstand in de torenflats van een banlieue, waarbij de confrontatie met de Franse politie onheilspellend wordt afgewacht, is Athena het bekijken meer dan waard.
Het hoge tempo, de lange opnamen en het schokkerige camerawerk blijven de hele film doorgaan, en worden gecombineerd met een opera-achtige muziek die een episch gevoel geven aan deze Griekse tragedie die draait om vier broers van Algerijnse afkomst, en hun tegenstrijdige rol tijdens een opstand die leidde tot de brute moord op de jongste broer, de 13-jarige Idir. Beelden van de moord gingen viraal en toonden een bende geüniformeerde maar niet te identificeren politieagenten als de daders.
In een door sociale spanningen verscheurde Franse samenleving, en in de nasleep van talrijke soortgelijke incidenten van politiegeweld, wordt in de film een sociale explosie ontketend.
De drie andere broers zijn Abdul, een soldaat in het Franse leger die probeert de vrede te bewaren in de gemeenschap van Athena; zijn jongere broer Karim, een soort gemeenschapsleider die de opstand leidt – hij eist gerechtigheid voor Idir en de identiteit van de moordenaars door wraak te nemen op de staat die ervan wordt verdacht hen te beschermen; en hun oudere broer Moktar, een gewelddadige drugsdealer die zich alleen bekommert om zijn criminele zaakjes.
Terwijl ze hun eigen doeleinden nastreven en het tumult de hoogbouw waarin hun gemeenschap is gehuisvest overspoelt, kruisen de broers elkaar en botsen ze, met verwoestende gevolgen.
De film, geschreven en geregisseerd door Romain Gavras, behoort tot het genre van stedelijke Franse films als La Haine (1995) en Les Misérables (2019). In feite schreef Ladj Ly, die Les Misérables schreef en regisseerde, samen met Gavras het scenario. Natuurlijk worden de twee films met elkaar vergeleken. Beide zijn prachtig geproduceerd, goed gecast en tonen een opstand van jongeren uit achtergestelde Parijse voorsteden tegen een repressieve en discriminerende politiemacht.
Terwijl Les Misérables de spanning opbouwt naar een glorieuze climax, plaatst Athena er ons van in het begin midden in, als het ware met een raketwerper. De film probeert de vaart erin te houden, en dat lukt aardig. Maar het wordt helaas niet beter dan de openingsscènes. Bovendien is het einde ongelooflijk teleurstellend.
Als een weergave van echte sociale kwesties en het leven van mensen in dergelijke wijken, heeft Les Misérables duidelijk meer diepgang en inzichten over de maatschappij, strijd en rechtvaardigheid. Bij Athena is de benarde situatie van de broers – die worden gebruikt om verschillende lagen van de arbeiders- en migrantengemeenschap te vertegenwoordigen – weliswaar heel boeiend, maar de politieke inhoud is veel oppervlakkiger.
Dit zijn zeer politieke films, bijzonder relevant en nog krachtiger in het kielzog van echte geruchtmakende gevallen van politiegeweld – en verzet daartegen – in de afgelopen jaren, van Frankrijk zelf tot Nigeria, maar vooral in de VS met de Black Lives Matter-beweging. Voor iedereen die beïnvloed of geïnspireerd is door deze bewegingen, en al wie instinctief aangetrokken wordt door een opstand van jongeren die historisch onderdrukt en vervolgd worden door de kapitalistische staat, zijn deze films een verademing. Al is het meer even, door in actie te gaan wordt de collectieve kracht van de jongeren getoond en worden de rollen even omgekeerd.
Maar er zijn, zeker wat Athena betreft, enkele problemen.
Een daarvan is de weergave van de beweging zelf. Hoewel er veel goed wordt gedaan, zijn de actieve deelnemers uitsluitend jongeren, en bijna uitsluitend jonge mannen. Sommige oudere mannen in de plaatselijke moskee bespreken wat ze moeten doen, maar vooral vanuit een standpunt van verzet tegen de opstand, en hun conclusie is simpelweg te proberen iedereen te evacueren. De bredere gemeenschap speelt dus geen rol in het steunen van de jongeren, hoewel er duidelijk een gevoel van steun voor hen bestaat (zoals een vrouw die Abdul verwijt dat hij aan de ‘verkeerde kant’ staat), of in het proberen hen in een productievere richting te sturen.
We horen op de radio dat er in steden in het hele land soortgelijke opstanden zijn, maar we kunnen alleen maar concluderen dat ze er hetzelfde uitzien als die in Athena. Het duidelijke probleem met deze voorstelling met alleen jonge mannen, is dat dit niet is hoe echte bewegingen tegen politiegeweld eruit zien. Er is ook geen reden om te denken dat ze er ooit zo zouden uitzien, zelfs niet in een situatie van gewelddadige confrontaties op barricades. De huidige gebeurtenissen in Iran, waar jonge vrouwen en meisjes een ontluikende revolutie leiden – aangezwengeld door een politiemoord – benadrukken alleen maar de ongerijmde afwezigheid van jonge vrouwen in Athena.
Het ergste van alles echter (spoiler alert!) is de belachelijke twist aan het eind. Des te vervelender omdat hij niet alleen onnodig is, maar ook onrealistisch. Zoals de filmmakers maar al te goed weten, is het doden van jongeren (vooral jongeren van kleur) door de politie een relatief veel voorkomend verschijnsel in de wereld van vandaag. Dit is waarschijnlijk een belangrijke factor in hun beslissing om dit thema in hun werk te verkennen. De beslissing om een extreemrechts complot toe te voegen – het in scène zetten van politiemoorden om de sociale spanningen verder op te voeren – komt over als een doekje voor het bloeden, waarmee de politie (die overal wel enkele extreemrechtse leden heeft) wordt ontzien.
De twist doet afbreuk aan de betere aspecten van de film. Er zijn ook nog andere problematische kwesties. Maar toch is Athena zeker het bekijken waard.
