Op 1 december nodigde het KVHV Filip Dewinter uit naar de UGent om zijn boek over de omvolkingssamenzwering voor te stellen. De NSV deed in Antwerpen een maand eerder hetzelfde. Beide extreemrechtse studentenverenigingen proberen hiermee de grenzen van wat aanvaardbaar is te verleggen. Gesterkt door het electorale succes van Le Pen, Meloni en het Vlaams Belang hebben ze het gevoel dat ze meer ruimte hebben om hun haat te spuien. Aan de andere kant groeit ook de bereidheid om in actie te gaan, vooral bij jongeren. Hoe kunnen we extreemrechts terugdringen en verslaan?
Artikel door Koerian (Gent) uit maandblad De Linkse Socialist
Geen cynisme maar sociale strijd
Progressieven reageren soms met een zeker cynisme en onbegrip op de electorale successen van extreemrechts. Er wordt met de vinger gewezen naar de VB-kiezers die afgedaan worden als dom of erger. Socialisten delen de bezorgdheid over extreemrechts, maar leggen de verantwoordelijkheid voor de opgang ervan niet bij de kiezers.
Wanneer de rijen aan de voedselbanken samen met de wachtlijsten voor sociale woningen aanzwellen, wanneer niemand nog ontsnapt aan stijgende prijzen en miserie, groeit het ongenoegen tegenover het volledige establishment. Als links geen sociaal alternatief biedt waarvan mensen geloven dat het kan afgedwongen worden, ontstaat er een vacuüm waar extreemrechts op inspeelt waarbij het gezien wordt als een stem tegen het falend systeem en de zwakke linkerzijde.
Het beste antwoord op extreemrechts is strijd voor een programma van sociale verandering. Het probleem voor mensen die op een wachtlijst voor een sociale woning staan, is niet de vluchteling die ook op die lijst staat, maar het besparingsbeleid dat tekorten organiseert. Samen opkomen voor meer middelen voor sociale woningen is het beste antwoord. Wanneer links en vakbonden erin slagen om strijd te organiseren rond dat soort offensieve eisen, slaat het de bodem onder extreemrechts weg.
Definitief die voedingsbodem wegnemen, kan enkel wanneer de tekorten die extreemrechts voeden definitief weg zijn. Dat betekent dat de rijkdom die aanwezig is in de samenleving wordt gebruikt om de noden – gezondheidszorg, onderwijs, openbaar vervoer … – te vervullen. Dat is onmogelijk onder het kapitalisme. Daarom is antifascistische strijd noodzakelijkerwijs socialistische strijd.
Zondebokken
Extreemrechts doet zich voor als anti-establishment, maar verdedigt in de realiteit de belangen van de elite. Vlaams Belang stemde de afgelopen 30 jaar steevast neoliberaal: voor de loonblokkering van 1996, voor de jacht op langdurig zieken, tegen hogere minimumlonen, tegen de verlaging van de parlementaire weddes … In haar eerste toespraak als nieuwe Italiaanse premier verklaarde Meloni dat ze een trouwe partner voor de NAVO zou zijn en ook de Europese besparingsdictaten zou nakomen.
Als extreemrechts vandaag zo’n opgang kent, komt dit door de diepe crisis van het systeem en het falen van de traditionele politici om te antwoorden op de ecologische crisis, inflatie of recessie. Bij gebrek aan oplossingen, zetten ze mensen tegen elkaar op en creëren ze zondebokken. Extreemrechts vergroot dat verder uit en scoort op basis van opgekropt ongenoegen en onzekerheid.
Geen platform voor haat
Ondertussen zorgt extreemrechtse haat voor een normalisering van discriminatie en geweld. Als Filip Dewinter in een aula van de universiteit mag verkondigen dat ‘vreemdelingen’ onze cultuur kapot maken, dan geeft dat de indruk dat het een aanvaardbaar idee is. Het geeft er gewicht aan en moedigt gelijkgezinden aan om de haat in de praktijk om te zetten. Dat zagen we aan de UGent met de normalisering van haat door het KVHV die aan de basis lag van de gewelddadige neonazistische groep Schild & Vrienden. In naam van het vrije woord extreemrechts een platform geven, betekent ruimte creëren voor geweld tegen minderheidsgroepen en tegen de arbeidersbeweging.
Zelfs los van de normalisering van haat en geweld is een extreemrechtse activiteit een heel concrete dreiging. Doctoraatstudenten aan de UA beschreven hoe ze zich in hun kantoren verschansten omdat de knokploeg Voorpost door de universiteit marcheerde in de aanloop naar en tijdens de meeting van Dewinter. Toen het door Vlaams Belangers opgezette neonaziconcert Frontnacht nog niet geannuleerd was, werd mensen van kleur afgeraden om zich die dag in Ieper te vertonen.
De macht van het getal
Daarom is het belangrijk om waar mogelijk extreemrechts geen ruimte te laten. Protesteren en laten zien dat het aantal mensen dat walgt van extreemrechts én bereid is daarvoor op straat te komen groter is dan het aantal fascisten, is belangrijk. Extreemrechts contesteren ontneemt hen het zelfvertrouwen en de ruimte om een stap verder te gaan. Het belet hen ook de fysieke ruimte in te nemen. Het is moeilijker over te gaan tot geweld wanneer de stad, of de omgeving rond een meeting, vol loopt met antifascisten.
Doorheen mobilisaties bouwen we aan een krachtsverhouding om extreemrechts te blokkeren. Individuele acties of persoonlijk geweld schrikken jongeren en werkenden af en zijn contraproductief. Wij zien een blokkade in de zin van de oproep van René Stroobant en het ABVV op de Boelwerf in Temse in 1997. De aankondiging om met 10.000 arbeiders en antifascisten op straat te komen, zorgde ervoor dat het Vlaams Blok zijn 1-mei activiteit in Temse dat jaar meteen kon opbergen. Directe actie betekent massale actie.
Geen breed gedragen antifascisme zonder antikapitalisme
Om breed te mobiliseren, is een sociaal programma essentieel. De eis voor investeringen in sociale woningbouw, publieke diensten en hogere lonen maakt duidelijk dat de arbeidersklasse – minderheidsgroep of niet – identieke belangen heeft en kan zo brede lagen in strijd brengen. De weerwil van bedrijven en hun politici om aan de basisnoden van de meerderheid van de bevolking tegemoet te komen, toont dat er een gemeenschappelijke vijand is. Het was dat besef dat de Britse mijnwerkers en LGBTQIA+ personen samenbracht in hun strijd tegen Thatcher (zie de film Pride) en het is dat besef dat ook hier de strijd tegen extreemrechts op een nieuw niveau kan brengen.
De voedingsbodem voor extreemrechts wegnemen, doen we niet door oprecht antiracistische elementen van het establishment achterna te lopen en onze acties af te zwakken tot bijna apolitieke evenementen die meer op de media gericht zijn dan op de jongeren en werkenden die we willen mobiliseren.
Er is een groeiende bereidheid tot strijdbare acties en militant protest tegen elke vorm van discriminatie. Het protest tegen Frontnacht, de betoging tegen de lezing van Dewinter aan de UA en de groeiende steun voor een bezetting van de Blandijn aan de UGent waardoor Dewinter moest uitwijken, bevestigden dit. De actiebereidheid onderschatten, leidt tot gemiste kansen.
Rond al deze zaken waren er politieke meningsverschillen in de actiecomités in zowel Antwerpen als Gent, met vooral de jongeren van de PVDA die voorstander waren van samenwerking met zoveel mogelijk verenigingen en traditionele politieke krachten (‘alle democraten’) en daarvoor hun programma afzwakken. Dit is ingegeven door een benadering die vooral naar verkiezingen kijkt. Het is volgens ons een onderschatting van het potentieel van antifascistische mobilisaties op basis van een consequent antikapitalistisch programma.
Extreemrechts stoppen kan enkel door met de arbeidersbeweging in het offensief te gaan zodat de individuele wanhoop die extreemrechts stemmen oplevert plaatsmaakt voor collectieve hoop op sociale verandering. Een onderdeel van onze strijd voor maatschappijverandering is actief verzet tegen alle obstakels hiervoor, zoals verdeeldheid en haat. Antifascisme is net als verzet tegen seksisme en LGBTQIA+ fobie essentieel voor de arbeidersbeweging om de veiligheid en de eenheid van de volledige werkende klasse in al haar diversiteit te verdedigen. Een socialistische samenleving is nodig om voor eens en voor altijd komaf maken met de tekorten die de haat voeden.
Hoe marxisten het fascisme analyseren
Het fascisme van de jaren 1920 en 1930 in Italië en Duitsland was een massabeweging gebaseerd op de kleinburgerij of de middenklasse – middenstanders, beoefenaars van vrije beroepen … – en delen van de werkende klasse die de actieve band met hun klasse grotendeels verloren waren.
Economische problemen komen des te harder aan bij de kleinburgerij, wat leidt tot een radicalisering. Het fascisme speelde daarop in met een schijnbaar radicale en zelfs antikapitalistische retoriek, die na de machtsovername werd vervangen door het bureaucratisch beheren van de belangen van het grootkapitaal.
Om de middenklasse te mobiliseren, deed het fascisme beroep op een amalgaam van door de geschiedenis achterhaalde ideeën. Van mystieke elementen tot de grootsheid van het eigen volk: het heeft allemaal tot doel om een rad voor de ogen van de kleinburgerij te draaien om uiteindelijk de arbeidersbeweging tot op de grond af te breken. Het nationalisme, racisme en ethisch conservatisme moesten de kloof tussen een antikapitalistische retoriek en de verdediging van kapitalisten overbruggen. Het nationalisme werd voorgesteld als een geloofskwestie en iets quasi sacraal.
Het fascisme vond pas bredere steun na fundamentele nederlagen van de arbeidersbeweging. Trotski merkte op dat de “ruimte voor de wanhoop van de contrarevolutie groeit als de hoop van de revolutie niet wordt gerealiseerd.” Tegelijk schrok het potentieel van revolutie in Duitsland (1918-24) en Italië (1919-1920) het grootkapitaal af, waardoor delen ervan steun gaven aan het fascisme en de opgang ervan mogelijk maakten.
Wij omschrijven partijen als het Vlaams Belang vandaag als neofascistisch. Ze halen hun inspiratie bij het klassieke fascisme en er is geen twijfel over waar Dewinter, maar ook Trump of Bolsonaro, politiek zouden gestaan hebben in het Duitsland van de jaren 1930. Ze beschikken over een brede passieve steun, maar slagen er vandaag niet in om zoals de nazi’s honderdduizenden op straat haat in de praktijk te laten brengen. De middenklasse is vandaag numeriek veel beperkter dan een eeuw geleden en bovendien komt de arbeidersbeweging pas terug op de voorgrond na decennia van neoliberaal offensief. Fascisme staat niet voor de deur, maar dat betekent uiteraard niet dat extreemrechtse haat ongevaarlijk is.
Leestip: ‘Wat is fascisme en hoe het te bestrijden’ door Leon Trotski. Verkrijgbaar op shop.socialisme.be
