Analyse door Li Yong en Vincent Kolo van chinaworker.info
Op het moment van schrijven verzamelt de politie zich in Chinese steden in een poging de protestgolf de kop in te drukken. De protesten zetten echter door op de universiteiten. Het komende weekend zouden nieuwe straatprotesten kunnen plaatsvinden in het hele land. De betogingen van de afgelopen dagen zijn de ernstigste uitdaging van de dictatuur van de zogenaamde ‘Communistische’ Partij (CCP) en haar pas gekroonde ‘keizer’ Xi Jinping in dertig jaar.
Na drie jaar van verstikkend en bijzonder brutaal Zero-Covidbeleid en lockdowns hebben mensen het breekpunt bereikt. Zero Covid en een dodelijke brand in Xingjiang afgelopen donderdag vormden de aanleiding, maar de huidige protestgolf is veel meer dan een beweging tegen de lockdowns, hoe belangrijk die kwestie ook is.
Tijdens studentenprotesten op meer dan 80 universiteiten in het hele land werd “Vrijheid of de dood” geroepen. Dat is een slogan uit de strijd van 1989, die de meeste Chinese jongeren helemaal niet kennen. Eisen voor democratische rechten en een einde aan de dictatuur gaan samen met verontwaardiging over het waanzinnig onwetenschappelijke aandringen van de dictatuur om tegen elke prijs een schijnbaar onuitroeibaar virus volledig te stoppen.
De voorbije week nam het aantal dagelijkse infecties met Covid-19 toe tot een recordaantal van 40.000. In vergelijking met veel westerse landen op het hoogtepunt van de pandemie is dit nog steeds erg laag. Toch reageert de regering steevast met meer lockdowns. Ze heeft zichzelf in een hoek gedreven door vol te houden dat ‘Zero Covid’ zal slagen.
De dictatuur heeft blindelings een falende strategie gevolgd. Dit werd versterkt door de persoonlijke rol van Xi Jinping die het Zero-Covidbeleid hanteerde als wapen in de interne machtsstrijd van de CCP, waarbij regionale regeringen tot loyaliteit werden gedwongen, en als manier om de controlemogelijkheden van de dictatuur op te voeren.
De Zero-Covidstrategie heeft het belang van vaccinatie geminimaliseerd en vooral ingezet op intensieve massatests, het opsporen van contacten, quarantaine en brutaal opgelegde lockdowns. Een miljoen Chinezen – waaronder familie van één van de auteurs van dit artikel – zit momenteel in quarantainecentra (fancang), die algemeen worden omschreven als “erger dan een gevangenis”. Maar liefst 50 steden met ongeveer een kwart van de Chinese bevolking kennen momenteel één of andere vorm van lockdown. Dat blijkt uit gegevens van Nomura, dat wekelijkse updates brengt.
Een grote verandering in beleid naar een soort van “coëxistentie met Covid”, die de meeste andere regeringen aannemen, zou de ondergefinancierde gezondheidszorg in China overweldigen en mogelijk tot honderdduizenden doden leiden. Een studie van Bloomberg geeft aan dat China over slechts vier plaatsen op intensieve zorgen beschikt per 100.000 inwoners, wat veel minder is dan in ontwikkelde landen. Als Xi Jinping op zijn beleid moet terugkomen, zou dit ook een vernederende persoonlijke nederlaag zijn. Het Zero-Covidbeleid wordt immers gezien als zijn paradepaardje. De dictator bevindt zich in een “politieke zetdwang”, aldus Bloomberg-columniste Clara Ferreira Marques die verwees naar een schaakterm die betekent dat een speler gedwongen wordt een zet te doen, terwijl elke optie de situatie erger maakt.
Waarschuwingssignalen
De tekenen van een komende sociale explosie zijn duidelijk. In oktober kwamen duizenden arbeiders van Foxconn, de grootste iPhone-fabriek ter wereld, in Zhengzhou in actie. Dit had een enorm effect op het bewustzijn. De beelden van het protest gingen massaal rond op sociale media, ondanks de grote inspanningen van de censuur om dit tegen te gaan. In de stad Urumqi, waar de laatste golf van protest begon, is er al 100 een lockdown die gepaard gaat met tekorten aan voedsel en medicijnen.
De lockdowns hebben geleid tot een mentale gezondheidscrisis van onvoorstelbare proporties. Al in 2020 bleek uit een nationale enquête dat bijna 35% van de respondenten te kampen had met psychische problemen als gevolg van de pandemie. Dit jaar heeft het ministerie van Volksgezondheid geweigerd zelfmoordstatistieken vrij te geven.
Aan veel van de universiteiten waar nu spontane protesten tegen de lockdown en tegen de regering plaatsvinden, waren er eerder verschillende golven van lockdowns waarbij studenten wekenlang vastzaten in hun slaapzalen en gebrek hadden aan alles, inclusief sanitaire producten. Toen het WK voetbal in Qatar van start ging, zorgde dit voor een schok in China. De beelden van grote menigtes zonder mondmasker en zonder zichtbare Covid-beperkingen deed sommigen de vraag stellen of China zich wel op dezelfde planeet bevindt?
Een kameraad in China beschreef de situatie als volgt: “Van wat ik kan zien in mijn sociale kring, afgezien van een paar bureaucraten en jonge ambtenaren die geen enkel commentaar geven, staat bijna iedereen achter de betogers – inclusief de gebruikelijke ‘zwijgende meerderheid’. Wat opmerkelijk is aan deze storm is dat de onvrede met het regime van Xi op de voorgrond is getreden, waarbij het publiek zijn woede niet langer beperkt tot lokale ambtenaren of andere leden van de inner circle van het regime, maar zelfs tegen Xi zelf.”
Tien doden in Urumqi
Op 26-27 november kwam de opgehoopte woede over het Zero-Covidbeleid tot uitbarsten. In heel het land kwamen mensen bijeen om de opheffing van de lockdowns te eisen. Ze hadden zelfs de moed om de hekkens rond testfaciliteiten weg te nemen en die centra binnen te vallen, waarbij bewakers en ordediensten opzij geduwd werden. Op 27 november protesteerden studenten van ten minste 85 universiteiten, met aantallen die varieerden van tientallen tot honderden.
De directe aanleiding voor de uitbarsting was een brand op 24 november in een flatgebouw in een Oeigoerse wijk van Urumqi, de hoofdstad van de provincie Xinjiang. De bevolking van Urumqi bestaat voor 80% uit Han-Chinezen. Dat er toch geprotesteerd werd na doden onder de Oeigoerse bevolking is van grote betekenis. Het toont de spontane eenheid van de Han en de Oeigoeren, ondanks jarenlange venijnig racistische CCP-propaganda die de Oeigoeren wegzette als ‘terroristen’.
De brand zelf was niet groot, maar brandweerwagens konden niet op tijd arriveren om het vuur te blussen vanwege de hekken die waren opgericht om de lockdown af te dwingen. Vermoed wordt dat de slachtoffers niet konden ontsnappen omdat hun deuren en vluchtwegen waren afgesloten. Videobeelden van mensen die schreeuwen om hun deuren te openen werden op grote schaal online verspreid voordat ze door censoren werden verwijderd.
Tien mensen, allemaal Oeigoeren, kwamen bij de brand om het leven, hoewel sommige online berichten suggereren dat het dodental hoger ligt. CCP-functionarissen onttrokken zich later aan hun verantwoordelijkheid door te ontkennen dat de uitgangen geblokkeerd waren en gaven de bewoners de schuld dat ze de vluchtroutes niet kenden. Dit wakkerde de publieke woede verder aan en die nacht brak een groot aantal burgers van Urumqi, zowel Han als Oeigoeren, door de afsluitingen heen om voor de kantoren van het stadsbestuur te protesteren.
De zaden van de opstand zijn in de harten van de mensen geplant als gevolg van opeenvolgende incidenten waarbij mensen om het leven kwamen. Een voorbeeld is het busongeluk in de provincie Guizhou waarbij 27 passagiers omkwamen die onder dwang naar een afgelegen quarantainecentrum werden gestuurd, en talloze tragedies waarbij mensen stierven omdat hun de toegang tot het ziekenhuis werd geweigerd zonder een negatieve PCR-test.
De afgelopen weken zijn mensen en werknemers in plaatsen als Zhengzhou en Guangzhou door de afsluitingen heen gebroken en de confrontatie met de politie aangegaan. In Chongqing raakte een video van jongeren die “vrijheid of de dood” riepen voor de politielijnen bij veel mensen een gevoelige snaar. De protesten in Urumqi ontketenden een golf die zich in twee dagen tijd over het hele land verspreidde. Dit wakkerde de woede en onvrede aan die zich onder het onmenselijke Zero-Covidbeleid had opgestapeld, maar dieper dan dat gaat. Het harde beleid van Xi Jinping heeft ook voor miljoenen mensen de realiteit van een verstikkende en repressieve dictatuur blootgelegd. Het liet zien tot waar het regime bereid is te gaan inzake repressie en controle.
“Weg met de Communistische Partij!”
In de nacht van 26 november braken mensen in Shanghai door de afsluitingen in het kader van de pandemie en marcheerden door de Wulumuqi Road, genoemd naar de stad Urumqi. Met het protest wilden ze hulde brengen aan de slachtoffers van de brand en hun woede uiten. Dagen later verwijderde de politie alle straatnaamborden voor Wulumuqi Road als onderdeel van haar maatregelen om meer protesten te voorkomen. De menigte in Shanghai scandeerde ook slogans als “Weg met de Communistische Partij” en “Xi Jinping moet aftreden.” Ze blokkeerden politieauto’s en vochten om betogers die door de politie waren gearresteerd, vrij te krijgen. Het protest ging de hele dag en avond van 27 november door, waarbij mensen de vrijlating van de gearresteerde betogers eisten. Naast Shanghai braken grote protesten uit in Beijing, Nanjing, Guangzhou, Chengdu, Wuhan en andere steden.
Sinds 1989 heeft China nooit een beweging op zo’n nationale schaal meegemaakt. De huidige protesten zijn nog niet van dat niveau, maar het valt nog af te wachten hoe ze verder ontwikkelen. De economische en sociale crisis in China is in veel opzichten ernstiger dan toen. De huidige protesten zijn afkomstig uit vele sociale lagen: arbeidsmigranten zoals in Zhengzhou en Guangzhou, studenten, etnische minderheden zoals Oeigoeren, en veel jonge vrouwen staan vooraan in de protestacties. Er zijn veel verschillende elementen in het zich ontvouwende politieke bewustzijn, maar dit is al geëscaleerd van een anti-lockdown beweging naar politieke eisen voor democratie, tegen onderdrukking, voor een einde aan de dictatuur en voor het afzetten van Xi Jinping.
In Urumqi draaide de lokale overheid na de brand onmiddellijk om en kondigde aan dat de Covid-uitbraak in de stad was “opgeruimd” en dat de controles werden versoepeld. Maar de mensen bleven de straat op gaan om te protesteren. Veel andere lokale overheden hebben een soortgelijke houding aangenomen en haastig aangekondigd dat de lockdowns worden opgeheven en dat er enkele cosmetische veranderingen worden doorgevoerd.
Dit is de klassieke CCP-strategie om protesten onschadelijk te maken met een mix van een eerste ‘wortel’ van toegevingen, gevolgd door de ‘stok’ van repressie en arrestaties. Op sociale media werd alom scepsis geuit over het feit dat het virus in onder meer Urumqi blijkbaar onmiddellijk en wonderbaarlijk verdween. De dictatuur van de CCP is berucht om haar valse beloften en concessies. Zij heeft talloze milieuprotesten gedemobiliseerd door aan te kondigen dat de vervuilende industrieën worden gesloten, om ze vervolgens toe te staan door te gaan zodra de onmiddellijke onrust was bezworen. In Wukan, in de provincie Guangdong, beloofden de CCP-autoriteiten beperkte lokale verkiezingen om de protesten tegen landroof en corruptie te bezweren. De verkiezingen werden vervalst en vervolgens begon het harde optreden, waarbij veel van de protestleiders in de gevangenis of in ballingschap terechtkwamen. “Ze gaven ons een cheque van een miljoen dollar,” zei een Wukan-activist later, “maar die werd geweigerd.”
In deze golf van protesten hebben Han-Chinezen en Oeigoeren zich solidair getoond en de tactiek van verdeeldheid van de CCP overwonnen. Er waren hartverwarmende taferelen in Urumqi waarbij Han-mensen werden toegejuicht en omhelsd door Oeigoeren die langsliepen terwijl zij spandoeken ophingen in de straten om te rouwen om de slachtoffers van de brand van donderdag. Sommige commentatoren in China beschreven deze situatie als ongekend sinds het incident van 5 juli (dodelijke interetnische rellen en pogroms) in Xinjiang in 2009.
Welke eisen?
Op universiteitscampussen sloten grote aantallen studenten zich solidair aan. Op de Tsinghua Universiteit in Beijing hielden honderden studenten op 27 november blanco vellen papier omhoog uit protest, onder het roepen van “democratie, rechtsstaat, vrijheid van meningsuiting” en “Lang leve het proletariaat”, waarbij ze de Internationale zongen.
In tegenstelling tot eerdere protesten laat de huidige golf een verschuiving zien naar meer expliciet verzet tegen de dictatuur, met zeldzame directe slogans tegen de CCP en Xi Jinping die op grote schaal worden gebruikt. Ook dit is voor het eerst sinds 1989. Het incident op de Sitong-brug in oktober, toen de eenzame betoger Peng Lifa in het centrum van Beijing spandoeken ophing met slogans tegen de dictatuur, heeft duidelijk invloed gehad op veel van de eisen die nu worden gesteld. Terwijl een protest van één persoon in de meeste landen niet zo’n grote impact zou hebben, is het effect in China, waar alle onafhankelijke organisaties, politieke en democratische rechten verboden zijn, bijzonder groot.
In onze reactie op het protest op de brug van Sitong (zie reactie onderaan dit artikel van 17 oktober: https://chinaworker.info/en/2022/10/17/33429/) erkenden we dit effect en prezen we veel van de slogans op het spandoek, ook al was dit geen voldoende volledig of duidelijk programma voor de beweging. Sommige van de eisen ter ondersteuning van de ‘hervormingen’ versterken helaas de illusie dat de dictatuur, of sommige fracties ervan, in staat zijn om te hervormen en democratische toegevingen te doen.
Keer op keer heeft de CCP laten zien dat dit een vals uitgangspunt is. De belofte van de CCP om in Hongkong beperkte democratische rechten toe te staan, werd ingetrokken en verbroken. Als de CCP een verminkte en beperkte vorm van burgerlijke ‘democratie’ in de relatief afzonderlijke entiteit Hongkong niet kon tolereren, kan zij dit zeker niet in China.
Geen enkel autocratisch regime in de geschiedenis heeft zichzelf ooit gewoon hervormd tot meer democratie. Massale strijd, meestal aangevoerd door een stakingsgolf en beslissende interventies van de arbeidersbeweging, zijn altijd de belangrijkste ingrediënten geweest van een succesvolle beweging om een dictatoriaal regime te verslaan en democratische rechten te winnen. De nederlaag en daaropvolgende onderdrukking van de beweging in Hongkong in 2019 toont dat er geen hervorming mogelijk is, geen ontmoeting halverwege, met een dictatuur die van nature volledige controle nodig heeft.
De massale woede tegen het Zero-Covidbeleid, dat met Xi Jinping wordt vereenzelvigd, heeft de stemming tegen de dictatuur aangewakkerd. Het uitbreken van de protesten is ongetwijfeld een vernedering en een ernstige tegenslag voor Xi, die net aan zijn derde ambtstermijn is begonnen. Ten tijde van de kroning van Xi, tijdens het 20e congres van de CCP, voorspelden wij: “Wat de uitkomst ook is, het zal de vooruitzichten voor het CCP-regime, dat op de grootste van alle stormen afstevent, niet fundamenteel veranderen.”
Er zijn veel overeenkomsten tussen de huidige situatie in China en de Iraanse opstand. In beide gevallen bracht een brutaal incident een landelijke protestbeweging op gang waarin politieke eisen tegen het hele regime naar voren kwamen. Er was ook sprake van een indrukwekkende eenheid tussen verschillende etnische groepen die op instinctieve wijze de verdeeldheid van racistische en nationalistische propaganda overwonnen. Ook in Hongkong brak in 2019 een massabeweging uit over de kwestie van een nieuwe uitleveringswet, maar binnen enkele weken was deze kwestie achterhaald toen golf na golf van straatprotesten de eisen gericht werden op democratische rechten en het stoppen van de staatsrepressie.
Een belangrijk kenmerk van de huidige protesten in China zijn de vele publieke uitingen van spijt dat “we Hongkong hadden moeten steunen.” Hieruit blijkt dat het bewustwordingsproces een inhaalbeweging begint te maken. Voor de strijd in China zijn er cruciale lessen te trekken uit de oorzaken van de nederlaag van de beweging in Hongkong. Het ontbrak daar niet aan strijdbaarheid of aantal betogers. Maar er waren geen massa-organisaties, met name arbeidersorganisaties, om de strijd door vele onverwachte wendingen, regeringsaanvallen en verkeerde informatie heen te loodsen. De beweging was geïsoleerd tot één stad en kon de CCP-dictatuur niet in haar eentje verslaan. Binnen de strijd in Hongkong raakte de liberale ideologie dominant, de failliete strategie van compromissen sluiten van de pan-democratische oppositiepartijen en de nog extremer op zichzelf gerichte mentaliteit van de zogenaamde ‘lokalisten’ in Hongkong. Dit was een belangrijk obstakel voor de beweging.
De strijd in Hongkong werd ook belemmerd door een anti-organisatiefilosofie, die enkel vertrouwde op spontaniteit en onlineplatformen. Tegenover een meedogenloze staat met enorme middelen, zijn planning, strategie, de ontwikkeling van een duidelijk programma en inzicht in een alternatieve samenleving nodig. Dit vereist organisatie: arbeiders- en studentenvakbonden, protestcomités aan de basis, en ook een arbeiderspartij met een duidelijk programma van democratische rechten en socialisme.
Lessen uit Hongkong
Dit laatste zou aantonen dat de dictatuur van de CCP onlosmakelijk verbonden is met het Chinese kapitalisme. Het is het grootste industriële en financiële bedrijf ter wereld, met een eigen leger en politiemacht. Illusies over kapitalistische democratie, die gewoonlijk en misschien onvermijdelijk een plaats innemen in elke anti-autoritaire strijd, moeten worden bestreden met duidelijke waarschuwingen – zoals we hebben gedaan tijdens de strijd in Hongkong – dat de enige manier om democratische rechten te winnen is om resoluut te breken met het kapitalisme, het systeem waarop de dictatuur van de CCP rust.
Xi Jinping is, zoals gewoonlijk bij een grote crisis, uit beeld verdwenen. We mogen echter de vastberadenheid en de wreedheid van de koelbloedige repressie van de CCP niet onderschatten. De CCP zal niet lichtvaardig ingaan op de eisen van de massa’s, zelfs niet op gedeeltelijke eisen tot wijziging van het pandemiebeleid, uit vrees dat dit tot meer massale strijd zal leiden. De CCP zal niet instemmen met zelfs beperkte democratische hervormingen in de context van de enorme en diepe sociale en economische problemen. Dit zou immers de dictatuur opblazen.
De belangrijkste sociale kracht in China zoals overal is de arbeidersklasse, die al een belangrijke factor is in de protesten, maar die geen enkele organisatie heeft, zelfs geen vakbond om voor haar arbeidsvoorwaarden te vechten. De arbeidersklasse, die zich eerst op de plaats van productie en vervolgens in de maatschappij in het algemeen organiseert, is de natuurlijke en in feite enige consistente drijvende kracht achter een succesvolle beweging tegen onderdrukking, dictatuur en kapitalisme.
Om zich aan het hoofd van de huidige protestgolf te plaatsen, moeten de arbeiders een oproep tot een stakingsbeweging doen en ook de studenten oproepen dit voorbeeld te volgen. Een algemene staking zou het krachtigste wapen zijn tegen de dictatuur van Xi. Dit moet gekoppeld worden aan organisatie via stakingscomités, nieuwe onafhankelijke vakbonden en een nieuwe arbeiderspartij die opkomt voor democratisch socialisme.
We eisen:
- Actieve solidariteit met de massale opstand in China, het protest verder uitbouwen!
- Geen lockdowns meer, stop de Zero-Covidwaanzin!
- Escaleer de beweging naar studenten- en arbeidersstakingen.
- Massale middelen om de gezondheidszorg op te bouwen en uit te rusten, het vaccinatieprogramma op te voeren en onmiddellijk het verbod op buitenlandse mRNA-vaccins op te heffen.
- Neem de farmaceutische en zeer winstgevende Covid bedrijven in democratisch publiek eigendom zonder compensatie, investeer hun middelen in openbare ziekenhuizen.
- Nee tegen ‘996’ (een werkrooster van 9u ’s ochtends tot 9 u ’s avonds gedurende 6 dagen op de week). Jongeren en afgestudeerden willen fatsoenlijke banen en lonen, verhoog de minimumlonen, nationaliseer elk bedrijf dat zijn werknemers niet betaalt.
- Uitbouw van sterke sociale zekerheid, degelijke pensioenen, ziekte- en werkloosheidsverzekering voor iedereen!
- Onmiddellijke en volledige democratische rechten: vrijheid van meningsuiting, persvrijheid, sluiting van de censuur, vrijheid van vergadering, stakingsrecht, recht van organisatie.
- Opbouwen van onafhankelijke en democratische arbeiders- en studentenbonden.
- Bouw ondergrondse comités uit om de massale strijd te coördineren, een strategie te ontwikkelen en de strijd verder op te bouwen. Gebruik sociale media, maar erken de grenzen ervan – echte organisatie is nodig, de nederlaag in Hongkong toonde de beperkingen van een puur spontane beweging.
- Laat politieke gevangenen vrij.
- Schaf de nationale veiligheidswet af. Afschaffing van de gevangenkampen. Democratische rechten voor Hongkong, Tibet en Xinjiang, met inbegrip van het recht op zelfbeschikking.
- Verenigde strijd van de arbeidersklasse in China, Hongkong, Xinjiang en Taiwan tegen nationalisme en kapitalisme.
- Geen illusies over zelfhervorming van het CCP-regime. Weg met Xi Jinping en de dictatuur. Weg met de staatsrepressie. Ontbinding van de geheime politie.
- Voor een revolutionaire volksvergadering, gekozen via algemeen kiesrecht, met een mandaat om echt socialistisch beleid in te voeren om de rijkdom van de miljardairs en ‘rode’ kapitalisten in beslag te nemen.
- Voor internationaal socialisme. Geen Koude Oorlog, maar een klassenoorlog tegen de kapitalisten in Oost en West.
