Ideeën voor socialistische verandering uitgelegd
In de populaire cultuur steekt rebellie soms de kop op als strijd tegen ‘het systeem’. Luister naar rap- of rocksongs die dwepen met vlijmscherpe agitatie tegen onderdrukking. ‘Fight the system’, is het motto. Kunstenaars met enig gevoel voor hun tijd wijzen doorheen hun creaties naar een dominerende structuur van ongelijkheid en onderdrukking. De gemeenschappelijke noemer? Een systeem waarin ‘de macht van het geld’ de plak zwaait en politici voor de rijken door het stof kruipen.
door Peter (Leuven)
Een terugkerend patroon zien in sociale achteruitgang en onderdrukking is een stap vooruit voor wat marxisten het bewustzijn noemen. Het gaat niet langer enkel om afkeer van de eigen baas, die cynisch jobs wegsaneert om de winst te verhogen. Een racistische politiecontrole is niet langer een geïsoleerde daad van machtsmisbruik. Er zit een samenhangend geheel van elitaire ideeën en ondemocratische structuren achter, ingebakken in het systeem.
Vrouwen of gender niet-conforme mensen die discriminerend nageroepen worden op straat: ook als het door weinig bewuste mensen van de werkende klasse gebeurt, wortelt het in een geheel van discriminerende ideeën en structuren die de heerschappij van het kapitaal in stand houdt. De veralgemening van ‘individuele problemen’ – een rode draad zien doorheen alle uitingen van uitbuiting, onderdrukking en staatsgeweld – is een cruciale stap in de afwijzing van het hele systeem.
Scherp dalende koopkracht van lonen komt niet alleen maar voort uit de slechtheid van één CEO of bedrijfsleider. Het is de algemene politiek van de bazen, de economisch dominante klasse. De heersende klasse, zoals Karl Marx ze noemde. De gevestigde politici, de top van het gerechtelijke en staatsapparaat, de grote mediagroepen … verdedigen de belangen van het heersende economische systeem: het kapitalisme.
Het systeem benoemen: het kapitalisme in crisis
Marx analyseerde verschillende productiewijzen in de geschiedenis. De ontwikkeling van de productiekrachten gebeurt binnen een kader van productie- of eigendomsrelaties. Wanneer de ontwikkeling van de productiekrachten botst op de heersende eigendomsrelaties treedt er potentieel een periode van revolutie in. De opkomende burgerij wierp de oude feodale heersers omver. De arbeidersklasse staat voor de taak om de burgerij als heersende economische klasse omver te werpen.
Elke productiewijze vormde een ‘systeem’, soms nog in combinatie met elementen van oudere productiewijzen. Marx vond het belangrijk om het gemeenschappelijke kenmerk van klassenmaatschappijen aan te duiden: de heersende klassen pompen een meerproduct uit de uitgebuite klassen. Maar het kwam er ook op aan om de specifieke kenmerken van het kapitalisme in detail te analyseren en de wetmatigheden ervan bloot te leggen. Een systeem waarin de meerderheid gedwongen is om haar arbeidskracht te verkopen aan een baas en geen toegang meer heeft tot eigen productiemiddelen, om het eigen bestaan te produceren.
Het privébezit van de productiemiddelen onder het kapitalisme zet een aantal wetmatigheden in gang. Objectieve tendensen van crisis, zoals overaccumulatie van kapitaal tegenover wat de markt kan opnemen, wat we vandaag sterk zien. Automatisering – de vervanging van arbeidskracht door machines – dreigt de meerwaardevorming door middel van uitbuiting te ondermijnen. De kapitalisten trachten de wetmatigheden van de crisis te overwinnen door nieuwe markten te veroveren, door schuldenbergen op te bouwen, door monopolievorming die toelaat meer winsten te boeken, door de koopkracht nog verder te doen zakken …
Uiteindelijk zijn de markten verdeeld en kan het kapitalistisch systeem enkel door oorlog de markten herverdelen. De medicijnen om de winsten te verhogen en een ergere crisis te vermijden, komen teruggeslingerd als een boemerang in het gezicht van de kapitalistische klasse. Om het systeem zo efficiënt mogelijk te bestrijden, moeten we het analyseren en beschrijven zoals het is: private productie voor de winst, wat altijd weer tot crisis, armoede en miserie zal leiden. We hebben een ander systeem nodig: socialistisch gemeenschapsbezit van de productiemiddelen, onder controle van democratisch verkozen raden op de werkvloer en op alle niveaus van de arbeidersstaat.
