Een spook waart door Europa, het spook van het watertekort. De landbouwoogst zal dit jaar een stuk lager uitvallen wat de voedselprijzen enkel nog meer de hoogte in kan duwen, Zuid-Europa kampt met talloze bosbranden en de Rijn staat zodanig laag dat er nauwelijks nog vrachtvervoer op kan plaatsvinden. De lage waterstand bemoeilijkt zowel industrieel als graantransport. Het verminderde watertransport leidt tot grondstoftekorten bij sommige bedrijven en daaropvolgend tot productieverminderingen. De fabriek van BASF in Ludwigshafen kampt met grondstoftekorten en in Frankrijk werd de productie in sommige fabrieken al verlaagd. Als de productie stilvalt, kan dit ook een gevolg hebben op de werkgelegenheid.
Door Kim
Eveneens in Frankrijk: meer dan 100 Franse gemeenten hebben geen lopend drinkwater meer en ontvangen hun watervoorraden nu met vrachtwagens. In Zwitserland kwamen er zelfs legerhelikopters aan te pas om enkele dorstige koeien van drinkwater te voorzien. Voor 45% van het grondgebied binnen de Europese Unie bestond midden juli al een droogtewaarschuwing. De droogte is in de weken nadien enkel maar toegenomen. België kende dit jaar de droogste julimaand sinds 1885. De klimaatverandering is ons huis binnengeslopen en het is niet langer een kwestie van enkel klimaatopwarming voorkomen, maar ook van aanpassen en leren omgaan met de klimaatverandering.
Landbouw- en waterbeleid zijn regionale bevoegdheden in ons land, klimaatbeleid is dat deels. Vlaanderen heeft sinds enkele jaren een project lopen, de Blue Deal, die bedoeld is om aanpassingen aan ons landschap door te voeren die moeten maken dat regen beter wordt vastgehouden. Oorspronkelijk werd in deze streken heel veel regenwater vastgehouden. Door de industrialisatie en de bevolkingstoename van de voorbije eeuw heeft er echter een omslag plaatsgevonden: het bouwen van dijken en rechttrekken van rivieren maakte dat het water sneller werd afgevoerd, maar ook dat overstromingsgebieden beschikbaar werden en effectief in gebruik genomen werden. In de voorbije 60 jaar is Vlaanderen ongeveer 75% van haar wetlands kwijtgeraakt, veel meer dan het mondiale gemiddelde. Vandaag gaat 60% van het regenwater meteen naar de zee.
Het effect van veel water dat op hetzelfde moment naar de zee wil, zagen we vorig jaar met de overstromingen van de zomer van 2021. Een waterbom barstte over oostelijk België en een stukje westelijk Duitsland uit en zorgde voor enorme overstromingen. Klimatologen verwachten ten gevolge van de klimaatverandering meer langgerekte periodes van extreme droogte, zoals deze zomer, maar ook meer momenten van zeer intensieve regenval op korte tijd, zoals vorige zomer. Daarnaast verwachten sommige klimatologen dat we naast drogere zomers nattere winters krijgen.
Dit alles wijst op de noodzaak om op een andere manier met (regen)water om te gaan, waarbij regenwater veel meer in ons landschap moet bijgehouden worden. Dit kan de grootte van overstromingen drastisch beperken bij een eventuele volgende waterbom. Tegelijk zou het veel meer water in diepere grondlagen vasthouden om de natuur en de landbouw van water te voorzien in langere droogteperiodes. Meer water tijdens de zomer heeft ook een afkoelend effect, want water dat verdampt neemt warmte weg uit haar omgeving.
Als reactie op de waterbom uit 2021, riep de Vlaamse Overheid een expertenpanel bijeen die zich moest buigen over de volgende vraag: hoe kan Vlaanderen zich beschermen tegen de gevolgen van een eventuele volgende waterbom die over Vlaanderen uiteenbarst? Dit expertenpanel bracht in juli 2022 het rapport “Weerbaar Waterland”(1) uit, waarin het panel pleit voor snelle en radicale verandering om Vlaanderen te beschermen tegen de gevolgen van de klimaatverandering, zowel tegen intensieve regenval op korte tijd als tegen uitgestrekte periodes van droogte. Het rapport pleit voor een breed gamma aan natuurlijke oplossingen en landschapsherstel om neervallend regenwater langere tijd lokaal vast te houden. “Weerbaar Waterland” pleit ervoor om het landschap in haar natuurlijke staat te herstellen, pleit ervoor om de losse projectjes rond waterbeleid die nu bestaan te transformeren in een permanenten werking, en pleit ervoor om de huidige versnipperde initiatieven centraal te coördineren met de oprichting van een watercommissariaat. Het rapport pleit voor een systemische verandering van het waterbeleid en voor een cultuuromslag. Met andere woorden: de experten pleiten voor een drastische wijziging van de huidige koers.
Het rapport “Weerbaar Waterland” maakt duidelijk dat er in België de kennis en het inzicht aanwezig is over wat er moet gebeuren om ons aan te passen aan de veranderende klimaatomstandigheden. Alleen wordt daar weinig mee gedaan. De Vlaamse Overheid heeft een paar jaar geleden de Blue Deal in het leven geroepen, een project waarbij meerdere concrete piloottrajecten over heel Vlaanderen geïnitieerd werden. Bond Beter Leefmilieu, Natuurpunt en enkele hydrologen hielden de resultaten hiervan kritisch tegen het licht, eveneens in juli 2022. (2) Kortweg: het is goed dat er een aantal concrete projecten zijn, maar het gaat te langzaam, er moet nog meer geld tegengaan gegooid worden, en de projecten zijn veel te afhankelijk van vrijwillige medewerking. Op deze manier zal het nog lang duren vooraleer we beschermd zijn tegen langdurige droogte.
Het probleem zit bij heel het systeem. Een kapitalistische regering vertrekt niet van de belangen van de mens en de planeet, maar van de noden van de kapitalistische elite. Als er vandaag al maatregelen komen, is het omdat hun winsten mee bedreigd worden. Voor de financiering van maatregelen wordt niet naar de enorme concentratie van middelen bij een handvol miljardairs en grote bedrijven gekeken, maar naar de werkende klasse. Zo voert Duitsland een extra heffing op gas in.
Er is nood aan een drastische omslag om ons in de toekomst te beschermen tegen droogte. De technische middelen en de nodige knowhow zijn hiervoor aanwezig. Voor een planmatige aanpak is er echter een bredere kijk nodig die botst op de beperkingen van het kapitalisme. Er is strijd nodig voor een ander beheer van het grondgebied. We moeten dit uit de handen van de projectontwikkelaars en hun bondgenoten onder de gevestigde beleidsmakers halen. De volledige bouwsector moet in publieke handen komen om speculatie en de destructieve marktlogica te stoppen. Een drastische omslag van het beleid kan enkel met een planmatige aanpak, waarvoor socialistische maatschappijverandering nodig is.
Voetnoten
- https://www.vlaamsewaterweg.be/sites/default/files/download/weerbaar_waterland_expertenpanel_hoogwaterbeveiliging_advies.pdf
- https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2022/07/25/blue-deal-twee-jaar-later/
