Als je aankomt in IJsland wordt eerst de aandacht getrokken door de enorme gletsjers en rotsen waarover wordt gevlogen. Op de bodem valt de prominente reclame voor Lanksbankinn op. Dat is de bank die ineenstortte en daarmee het startschot gaf voor wat nu algemeen bekend staat als “de crash”. De advertenties van de bank en de gevolgen van de speculatie wakkeren het ongenoegen in het land verder aan.
Ik trok naar IJsland met Tanja Niemeier, medewerker van de fractie GUE/NGL in het Europees Parlement, om er deel te nemen aan de “Studiedagen” van de Europese fractie van links. Er waren enkele formele en informele discussies. De officiële meetings hadden drie thema’s:
- De “Arctische dimensie” met de poging om zo snel mogelijk toegang te krijgen tot de olie- en gasreserves onder het Noordpoolijs.
- Een vergadering over de crisis met de Links-Groene minister van financiën
- Een discussie over visrechten die onder druk staan als gevolg van discussies met de EU
De discussie over de “Arctische dimensie” was erg interessant. Tot 25% van de wereldwijde olie- en gasreserves bevinden zich onder het Poolijs. De wereldmachten proberen elkaar de loef af te steken in de pogingen om als eerste toegang te krijgen tot deze reserves. Dat leidt tot een scherpe toename van de militarisering in de regio. De vernietigende logica van de ontwikkeling op basis van een zoektocht naar winst wordt helemaal duidelijk in de verschrikkelijke ironie dat de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen leidt tot de globale opwarming en net leidt tot het verdwijnen van het poolijs waardoor een strijd om de fossiele energiebronnen wordt gevoerd. Die strijd zal nog meer schade aanrichten aan het milieu en zal gevolgen hebben voor het leven van miljoenen mensen.
Naast de officiële meetings hadden Tanja en ikzelf ook discussies met activisten in IJsland. Zo spraken we met twee van de drie Links-Groene parlementsleden (Lilja Mosesdottir en Atli Gíslason) die uit protest tegen de regeringssteun voor het ‘Icesave’-akkoord met de regering hadden gebroken. We spraken ook met de voorzitter van het Rode Platform, een linkse groep die actief is binnen en buiten de Links-Groene Beweging.
Een opvallend en weerkerend gegeven doorheen de verschillende discussies was de opvallende gelijkenis met Ierland. We zagen half afgewerkte appartementsblokken en kantoorgebouwen, een uitdrukking van de plotse ineenstorting van de zeepbeleconomie. Net zoals in Ierland is er een enorme haat tegenover de private bankensector die verantwoordelijk wordt geacht voor de economische crisis. Er is een gelijkaardig hoog aantal gezinnen dat een eigen huis bezit, maar bijgevolg is er ook een enorme crisis van hypotheken die plots bijzonder duur zijn geworden (omdat de hypotheken worden geïndexeerd) en bovendien genomen zijn op huizenprijzen die vandaag niet meer realistisch zijn. Terwijl de lonen stabiel bleven of zelfs afnamen, moeten gezinnen nu een pak meer betalen voor de afbetaling van hun huis.
De meest opvallende gelijkenis is natuurlijk dat beide landen een enorme crisis kennen als gevolg van de heerschappij van de bankiers terwijl nu aan de arbeiders en hun gezinnen wordt gevraagd om te betalen. In IJsland gebeurde dit door de ineenstorting van de economie, de recessie en de bijhorende werkloosheid, inflatie en afbraak van de levensstandaard. In de onmiddellijke nasleep van de ineenstorting van de banken was 40% van de gezinnen niet in staat om alle rekeningen te betalen, de werkloosheid steeg tot 9% en gepensioneerden verloren alles wat ze in hun leven bijeen hadden gespaard. De enorme inflatie zorgt ervoor dat de koopkracht sinds 2009 fors is afgenomen, de binnenlandse vraag is met 21% afgenomen sinds 2009.
Een specifiek element in IJsland was de schuld van Icesave. Die schuld was het resultaat van de volledige ineenstorting van de online bank Icesave (de online tak van Landsbank). Hierdoor gingen miljarden euro’s van particulieren en gemeenten in Nederland en Groot-Brittannië in rook op. De Britse en Nederlandse regeringen zorgden voor een compensatie voor hun spaarders en probeerden vervolgens de regering en de bevolking van IJsland daarvoor te laten betalen, het ging om 3,9 miljard euro. De regering van IJsland (sinds 2009 een coalitie van Sociaal-Democraten en de Links-Groene Beweging) stemde in met een akkoord waarbij dit zou terug betaald worden met een intrestvoet van 5,5%. Onder druk van een massale beweging op straat stemde de president in met een referendum over dit akkoord. In het referendum stemde 93% tegen het akkoord waarop een tweede akkoord werd gezocht. Nu zou er terugbetaald worden aan een intrestvoet van 3%. Ook hierover kwam er een referendum en 58% stemde tegen. De kwestie gaat nu naar de Rechtbank van de Europese vrijhandelszone. De eis die wij met activisten uit IJsland bespraken, was de weigering om de schulden te betalen en de eis dat de bankiers die van de deregulering van de banksector hebben geprofiteerd om tot grootschalige speculatie over te gaan moeten opdraaien voor de gevolgen van hun daden.
Het verzet van de Links-Groene Beweging tegen de referenda is jammer genoeg een bevestiging van wat wij internationaal al langer stellen: linkse partijen moeten niet in een regering stappen om het kapitalisme samen met de sociaal-democraten te beheren. Als ze dat wel doen, kan het niet zonder de eigen principes te verraden. Het resultaat is nu dat de Links-Groene Beweging zelf de IMF-besparingen doorvoert in samenwerking met de Sociaal-Democratische Partij. Er werden massale besparingen ingevoerd door deze regering, met een besparing van 7% op de sociale zekerheid en 20% op de publieke uitgaven. Het resultaat is verwoestend voor de openbare diensten met een afbrokkeling van de gezondheidszorg. Uiteraard leidt dit tot een sterke afname van de steun voor de Links-Groene Beweging.
Ik confronteerde de minister van financiën, Sigfusson, met dit standpunt en zijn antwoord was onthullend. Hij verdedigde de regeringsdeelname met het argument dat een regering met de rechterzijde nog erger zou zijn geweest. Hij probeerde het regeringsbeleid positief voor te stellen, maar moest tegelijk toegeven dat zijn regering een besparingsbeleid voert zoals dit wordt geëist door het IMF.
Dit beleid van de Links-Groene Beweging kan leiden tot een mogelijke terugkeer van de traditionele rechtse partijen en het zorgt ook voor een enorm vacuüm. Dat kan mogelijk deels worden ingevuld door rechtse populisten. Het voorbeeld van de opmars van de Ware Finnen in Finland is een waarschuwing. Om te strijden tegen de besparingen moet een massabeweging worden opgebouwd, een beweging zoals deze die zorgde voor een overwinning van het neen-kamp in beide referenda. Dat zou veel efficiënter zijn dan deelname aan een besparingskabinet.
Tijdens ons bezoek bleek de dringende en wanhopige noodzaak van een scherpe leiding om de beweging die zeker ten tijde van het eerste referendum bestond verder te ontwikkelen en een links karakter te geven.
De Links-Groene parlementsleden Lilja Mosesdottir, Atli Gíslason en Asmundur Einar Daoason braken met de regering omwille van het akkoord over Icesave. De drie hebben een belangrijk signaal gegeven dat ze de arbeiders en hun gezinnen willen vertegenwoordigen. We hadden een nuttige discussie met Lilja en Atli over hoe de beweging kan worden opgebouwd. We benadrukte daarbij dat zij een leidinggevende rol moeten spelen in het organiseren van het verzet in de samenleving en dat dit op een uitgesproken linkse basis moet gebeuren. Ze waren vooral enthousiast over het idee van gemeenschappelijke internationale acties van de arbeiders doorheen Europa. Er is discussie over volgende stappen, ook al is het resultaat van die discussies nog onduidelijk.
Gezien het verraad van de Links-Groene Beweging ziet het er naar uit dat er een nieuwe politieke kracht zal moeten komen om de arbeiders en hun gezinnen te vertegenwoordigen. Een initiatief voor een nieuwe partij die zich expliciet verzet tegen het Icesave-akkoord en die een leidinggevende rol speelt in de strijd op straat en daar een verlengstuk aan biedt in het parlement, zou snel kunnen uitgroeien tot een nieuwe arbeiderspartij. Zo’n partij zou zich moeten verzetten tegen de poging om de arbeiders te laten betalen voor de crisis en zou een socialistisch antwoord naar voor schuiven op basis van de nationalisatie onder democratische controle en beheer van de sleutelsectoren van de economie en de natuurlijke rijkdommen.
