Doomer is een term die in de VS is ontstaan. Het slaat op, vooral jonge, mensen die geen uitweg zien uit globale problemen. Dat defaitisme slaat in de eerste plaats op klimaatproblemen, maar een groeiende groep jongeren – ook bij ons – ziet geen uitweg uit oorlog en imperialisme, sociale problemen en andere gevolgen van de crisis waarin het kapitalisme verkeert.
door Koerian
Generatie crisis
Jongeren groeien vandaag op in een werkelijkheid van complete crisis. Wie vooraan de twintig of jonger is, kende nooit een andere realiteit dan economische crisis. Het kapitalisme heeft zich immers nooit hersteld van de grote recessie in 2008, 14 jaar geleden ondertussen. Wie vooraan de twintig of jonger is, kende nooit een andere realiteit dan een ecologische crisis die het voortbestaan van de mensheid bedreigt. Wie zich ‘An Inconvenient Truth’ van Al Gore (2006) herinnert, is ondertussen al minstens begin de dertig.
Wie vooraan de twintig of jonger is, had nooit vooruitzicht op financiële zekerheid. Tijdens hun leven is het aantal jongeren dat een leefloon aanvraagt meer dan verzevenvoudigd, zijn flexijobs de norm geworden en verwacht niemand nog te kunnen sparen. Wie geen substantiële som geld erft, zal nooit een huis kunnen kopen.
Wie vooraan de twintig of jonger is, kende nooit een wereld zonder oorlog. Aanslagen in New York, Londen, Madrid, Parijs, Brussel en andere steden brachten de imperialistische conflicten in Afghanistan, Irak en Syrië dicht bij huis, ook voor jongeren in het westen. De oorlog in Oekraïne maakt de dood en het verderf die dit systeem voortbrengt ook hier onontkoombaar.
TINA en de dood van het neoliberalisme
Het neoliberalisme hield ons decennialang voor dat wereldproblemen van geen tel zijn. Wie hard werkt, goed studeert en flink spaart, komt er wel. “There’s no such thing as society, only individuals and families,” vatte Margaret Thatcher het ooit samen. Er was geen alternatief, kapitalisme was het beste systeem. Waar dat individualisme altijd al flinterdun was, klinkt het nu ronduit belachelijk. Een diploma is geen garantie op een goed loon. Hard werken in één, twee of zelfs drie jobs geen garantie dat je een gezin kan onderhouden. Wat wel gebleven is, zijn de verwachtingen. De neoliberale standaarden van succes waaraan jongeren zich afmeten of afgemeten worden, zorgen voor een ongeziene epidemie van depressies, eetstoornissen en andere mentale gezondheidsproblemen. Op de koop toe wierpen de coronalockdowns hen in een sociale isolatie die de ellende, vragen en problemen waarmee ze al kampten enkel groter maakte.
‘Wanneer we allemaal voor eigen deur vegen, verdwijnen wereldproblemen automatisch’. Dat vertelden de ideologen van het neoliberalisme ons. We gingen sorteren voor het milieu, kochten bio, zamelden kleren in voor vluchtelingen in Calais en Duinkerke, posten solidariteitsberichten met slachtoffers van aanslagen. Voor een steeds grotere groep mensen is het echter duidelijk dat restafval en PMD scheiden het klimaatprobleem niet gaat oplossen wanneer 3M ongestraft PFOS kan lozen.
Geen individuele oplossingen voor systemische problemen
Het neoliberalisme als heersende denkwijze is dood en laat een ideologisch vacuüm na. Pessimisme, defaitisme en doomerisme zijn een eerste uitdrukking van het falen van individualisme, van het besef dat er geen individuele oplossingen zijn voor systemische problemen en het gevoel dat de problemen waarmee we geconfronteerd worden te groot zijn om ze individueel aan te pakken.
Het is een uitdrukking van een volledig wantrouwen in kapitalistische instellingen en politici. Als effect van een nieuw bewustzijn over maatschappelijke problemen, is het positief. Maar het is ook gevaarlijk. Wanneer het leidt tot cynisme en doomerisme betekent het dat we de strijd opgeven en ons neerleggen bij de oeverloze ellende die het kapitalisme en haar vertegenwoordigers ons bieden.
Het probleem benoemen is niet genoeg, we moeten het bestrijden.
Collectieve oplossingen voor collectieve problemen
Gelukkig is er een alternatief. Toen traditionele politici de slachtoffers van overstromingen aan hun lot overlieten, werd massaal solidariteit georganiseerd. Werkenden maakten tijd vrij om puin te ruimen in de getroffen dorpen, wars van communautaire en andere verdelingen. Jongeren kwamen de afgelopen jaren in strijd. Scholierenstakingen tegen klimaatverandering, Black Lives Matter, wereldwijde protesten rond vrouwenrechten, een revolte van LGBTQI+ personen tegen discriminatie: overal ter wereld zetten jongeren woede om in activisme. Ze gaan in de praktijk op zoek naar methoden en eisen die tot overwinningen kunnen leiden. Dat is niet gemakkelijk.
Hoewel het neoliberale misbaksel wordt begraven door haar eigen tegenstellingen, heeft haar individualistische erfenis diepe groeven getrokken. Collectief denken, het idee dat mensen met dezelfde belangen in een georganiseerde groep zaken kunnen veranderen, is zo goed als uitgegumd. Problemen van de grootorde van die waar het kapitalisme ons vandaag voor plaatst, hebben echter oplossingen nodig op dezelfde schaal. Collectieve problemen vergen collectieve oplossingen. Tradities van arbeidersstrijd die in het verleden tot talloze overwinningen hebben geleid (betaalde vakantie, stemrecht, 8-uren werkdag) zijn voor een groot stuk verdronken in het sociale overlegmodel. De heersende elite is er de afgelopen decennia in geslaagd eisen als een hoger minimumloon, nationalisatie van sleutelsectoren, arbeidsduurvermindering, een sterke index en dergelijke meer af te schilderen als extreem en onhaalbaar.
We hebben een wereld te winnen
Die eisen en methoden uit de verdomhoek halen, is de enige manier om doomerisme en andere vormen van pessimisme te counteren. Het is een belangrijke uitdaging voor socialisten vandaag.
De oorlog in Oekraïne lijkt voor velen uitzichtloos. Maar de Eerste Wereldoorlog werd gestopt door revolutionaire opstanden in Rusland, Duitsland en Hongarije en de oorlog in Vietnam door massale protesten van de Amerikaanse werkende klasse. Ook vandaag stoppen Italiaanse dokwerkers wapenleveringen. Een internationale anti-oorlogsbeweging kan deze oorlog stoppen.
Socialisten delen de verontwaardiging over de kapitalistische ellende en koppelen dat aan voorstellen van tactieken, methoden en programma’s die tot echte overwinningen kunnen leiden. Door een consequente strijd voor betere levensomstandigheden, tegen klimaatverandering, oorlog, discriminatie te verbinden met oplossingen op dezelfde schaal als de problemen waar het systeem ons voor plaatst, kunnen we een weg vooruit bieden. Met minder dan een volledige systeemverandering komen we er niet. Een socialistische samenleving is nodig. We hebben een wereld te winnen.
