Radiozender Klara besliste om de Leningradsymfonie van Dmitri Sjostakovitsj niet live uit te zenden omdat het een ‘controversiële’ opvoering zou zijn. ACOD-militant en Klara-liefhebber Tim Joosen stuurde een reactie naar Klara.
“Ik las in De Standaard dat Klara zou besloten hebben om de Leningradsymfonie van Dmitri Sjostakovitsj (gepland op 19 maart in het kader van het Klarafestival) niet live uit te zenden. De zender stelt daarbij dat het werk “controversieel” is, en door de oorlog in Oekraïne nog controversiëler zou zijn. Ik weet niet of deze berichtgeving klopt, maar zo ja, meen ik dat deze beslissing is ingegeven door een compleet gebrek aan kennis over deze componist, zijn werk, zijn achtergrond en zijn overtuigingen. Het kan toch niet zijn dat Klara een dergelijke beslissing neemt omdat de man in kwestie de Russische (of Sovjet)-nationaliteit heeft, want met de oorlog in Oekraïne heeft hij alleszins niets te maken. Of is het hebben van een bepaalde nationaliteit vandaag voldoende om “verdacht” te zijn, en om bepaalde muziek niet meer te brengen?
“Sjostakovitsj bannen op basis van zijn Russische achtergrond is compleet oneer aan doen aan de verwezenlijkingen en standpunten van de man als componist én als persoon. Sjostakovitsj was een overtuigd socialist, maar was eveneens een overtuigd anti-stalinist. Hij kwam meermaals in confrontatie met opeenvolgende censuurcommissies onder Stalin in de Sovjetunie, en weigerde meermaals zich te conformeren naar de eisen van de politieke machthebbers. Hij weigerde ook de Sovjetunie te verlaten, zelfs wanneer hij daarmee meermaals zijn leven riskeerde. Pas nadat de Sovjetunie in 1946 de Zdjanov-doctrine in de kunsten oplegde aan kunstenaars, en zo dus elke vorm van niet-conformisme automatisch strafbaar maakte, hield Sjostakovitsj zich enkele jaren ‘rustiger’. Na de dood van Stalin in 1953 ving hij echter opnieuw aan met een sterke kritiek op de autoriteiten via zijn werk.
“De Leningradsymfonie zelf is door Sjostakovitsj niet alleen opgezet als een striemende aanklacht tegen de oorlog en de Duitse bezetting, maar ook heel expliciet als een aanklacht tegen het stalinisme en autoritarisme. Ik begrijp dus echt niet wat Klara bedoelt dat dit stuk “controversieel” is. Bij wie? Bij aanhangers van Stalin? Bij neonazi’s die de totale vernietigingsoorlog in Oost-Europa goedpraten? Waaruit blijkt dat het om een “controversieel” werk zou gaan? Sta mij toe de vergelijking te maken met het werk “Guernica” door Picasso. Stel dat Spanje vandaag een oorlog zou starten: zouden we dit werk dan weren omdat Picasso nu toevallig ook een Spanjaard was? Of zouden we erkennen dat er ook in Spanje mensen zijn die zich tegen oorlog uitspreken, en dit ook altijd gedaan hebben? Zou het niet juist waardevol zijn om hun kunst net in het middelpunt van de belangstelling te plaatsen, als een striemende aanklacht tegen de oorlogszuchtige heersers van vandaag?
“Nog volgens Klara zou het uitzenden van de Leningradsymfonie ongepast zijn door de oorlog in Oekraïne. Uiteraard is die oorlog een absolute verschrikking, dat staat niet ter discussie. Uiteraard is het logisch dat we niet alleen Poetin, maar ook iedereen die hem openlijk steunt in deze oorlog moeten bekritiseren. Het zou bijvoorbeeld ergens logisch zijn geen werk te promoten van iemand als Valery Gergiev, die zich openlijk vóór de oorlog heeft uitgesproken, en die zich roemt op zijn nauwe band met Poetin. Maar wat is de logica om dat door te trekken naar alle Russen, ook diegenen die niets met deze oorlog te maken hebben, of die oorlog zelfs afwijzen? Of nog sterker, zelfs naar Russen die al decennialang overleden zijn, en dus al helemaal niet verantwoordelijk kunnen worden gesteld voor deze oorlog? Sterker nog, ik meen zelfs dat indien Sjostakovitsj vandaag nog in Rusland had geleefd, er veel kans zou zijn dat hij in een cel zou zitten wegens kritiek op Poetin en de oorlog. Waarop is de beslissing om zijn werk, en in het bijzonder dit werk, niet uit te zenden? Sta mij toe daarin toch een zekere vorm van gebrek aan achtergrondkennis te zien, én een iets te makkelijke sprong om meteen alles wat Russisch is of was te vereenzelvigen met de misdadige oorlog in Oekraïne.
“Ik meen dat er veel betere manieren zijn om met deze situatie om te gaan. Bijvoorbeeld door Sjostakovitsj én de Leningradsymfonie historisch te kaderen. De achtergrond toe te lichten. Aan te geven hoe de symfonie een aanklacht is tegen oorlog en tegen autoritaire regimes. Hoe Sjostakovitsj zich ook altijd tegen oorlogen en dictators heeft verzet, net zoals nu vele Russen het doen in hun eigen land. De symfonie op te dragen aan de oorlogsslachtoffers, maar ook aan diegenen die vandaag in Rusland weerwerk bieden tegen de oorlogswaanzin van hun regering. Laat de kunst op die manier verheffend zijn: ons verheffen over de nationale grenzen heen, en ons laten leiden naar een boodschap van vrede en verdraagzaamheid, net zoals Sjostakovitsj het bedoeld heeft.
“Laten we de rijke Russische muziekcultuur niet negeren omwille van de daden van Poetin. Laten we bvb. ook dirigenten zoals Vasily Petrenko aan bod komen, die vandaag zijn carrière riskeert door zich in Rusland openlijk te verzetten tegen deze oorlog. Lijkt dat niet een veel intelligentere en inhoudelijkere houding dan gewoon een aversie tegenover alles wat Russisch is te cultiveren? Ik ben een getrouwe luisteraar van Klara, ons hele gezin trouwens, inclusief onze kinderen van 2 en 4 jaar. Ik apprecieer de zoektocht naar de schoonheid en diepgang die vaak verweven zit in jullie aanbod. Ik stoor me echter aan de simplismen die vandaag gebruikt worden om deze symfonie niet uit te zenden.”
