Clara Zetkin blijft een inspirerende figuur uit de geschiedenis van het socialisme en de strijd voor de emancipatie van de vrouwen. Ze leefde van het midden van de 19e eeuw tot de jaren 1930 en nam deel aan belangrijke historische en politieke gebeurtenissen. Ze trotseerde sociale en politieke verboden om vrouwen uit de arbeidersklasse te stimuleren om politiek actief te worden en zich te organiseren. Ze is ook één van de initiatiefneemsters van de Internationale Vrouwendag op 8 maart.
door Laura (Brussel)
Clara werd in 1857 in Duitsland geboren in een welgestelde familie. Ze woonde in een streek waar er heel wat textielindustrie was. Hierdoor werd ze al gauw geconfronteerd met de ellende van de vrouwen in zowel de industrie als op het platteland. Ze ging zich interesseren voor de levensomstandigheden van vrouwen en voor de sociale strijd. Clara studeerde om leerkracht te worden en woonde bijeenkomsten bij van vrouwen die opkwamen voor onderwijs en stemrecht voor vrouwen.
Later ontdekte ze de ideeën van het marxisme en werd ze actief in socialistische arbeiderskringen. Het is daar dat ze haar eerste partner, Ossip Zetkin, ontmoette. In 1878 werd Clara lid van de Duitse Socialistische Arbeiderspartij, hoewel de ‘socialistenwetten’ op dat ogenblik nog alle socialistische politieke activiteiten verboden. De socialistische beweging moest ondergronds werken en Clara Zetkin leverde bijdragen met geëngageerde feministische en socialistische publicaties. Hierdoor werd ze al gauw een invloedrijke figuur onder de werkende vrouwen in Duitsland.
Ze volgde haar partner die uit Duitsland werd verbannen naar Parijs, waar ze twee kinderen kregen. Het gezin leefde in armoede en Clara ondervond de last van de dubbele werkdag die veel vrouwen kenden. In 1889 stierf haar partner en stond ze er alleen voor met twee jonge kinderen. Clara Zetkin moest nu verschillende jobs combineren met het huishoudelijk werk.
Strijd voor financiële onafhankelijkheid
Deze ervaring versterkte de overtuiging van Clara Zetkin dat betaald werk voor vrouwen belangrijk was. Ze plaatste de kwestie van economische onafhankelijkheid centraal in de strijd voor vrouwenemancipatie. Hoewel dit reeds door Marx naar voren geschoven was, bleef het idee toen nog controversieel binnen linkse organisaties. Velen zagen vrouwenarbeid als concurrentie voor de jobs en arbeidsvoorwaarden van mannen, wat zou leiden tot lagere lonen en slechtere omstandigheden.
Clara Zetkin deed er alles aan om de arbeidersorganisaties te overtuigen van de noodzaak om vrouwen te betrekken in vakbonden en politieke organisaties en om samen te strijden voor degelijke lonen en goede arbeidsvoorwaarden. In 1889 schreef ze: “Het is ontoelaatbaar dat wie opkomt voor de bevrijding van de volledige mensheid, de helft van die mensheid veroordeelt tot politieke en sociale slavernij door economische afhankelijkheid.”
Vrouwen organiseren, de plaats van de vrouw is in de strijd!
Ondanks weerstand in de leiding van de arbeidersorganisaties, ontwikkelde Clara Zetkin specifieke strategieën om vrouwen binnen de socialistische beweging te organiseren. Op het oprichtingscongres van de Tweede Internationale (1889) verdedigde ze haar standpunt: “De emancipatie van de vrouw impliceert een volledige verandering van haar maatschappelijke positie, een revolutie in haar rol in het economische leven.” In de overtuiging dat de bevrijding van de vrouw alleen mogelijk was met de opbouw van een socialistische maatschappij, verdedigde Clara Zetkin ook het idee dat het socialisme niet kon bestaan zonder de deelname van vrouwen aan de strijd.
Terug in Duitsland, na de afschaffing van de ‘socialistenwetten’, richtte ze een krant op onder de naam ‘Gelijkheid’. Het was vrouwen in Duitsland verboden om lid te worden van een politieke partij. Om dat te omzeilen, bouwde Clara alternatieve structuren rond de partij op om socialistische vrouwen te organiseren.
Haar strijd beperkte zich niet tot Duitsland. Vanaf 1907 organiseerde Zetkin Internationale Vrouwenconferenties voorafgaand aan de congressen van de Socialistische Internationale, die haar in staat stelden eisen en strategieën te ontwikkelen voor de opbouw van socialistische organisaties onder vrouwen. Zo werd de eis van algemeen kiesrecht – ook voor vrouwen – op de agenda van de socialistische beweging geplaatst, evenals de organisatie van een internationale dag van strijd voor vrouwenrechten.
Socialistisch feminisme: geen alliantie met burgerlijk feminisme mogelijk
Clara Zetkin pleitte niet voor de eenheid van vrouwen tegen mannen. Voor haar was er geen bondgenootschap mogelijk met burgerlijk feministische organisaties. Die waren er vooral op uit om dezelfde rechten te verkrijgen als de mannen van hun sociale klasse. Voor Zetkin maakte de kwestie van vrouwenemancipatie integraal deel uit van het sociale vraagstuk en was de bevrijding van de werkende vrouwen alleen mogelijk door een fundamentele verandering van de maatschappij. Zetkin was een overtuigde socialiste en wilde de arbeidersklasse verenigen om deze verandering te bewerkstelligen.
De oorsprong van 8 maart
De oorsprong van 8 maart is vandaag weinig bekend. De dag heeft zijn wortels in de socialistische feministische beweging. Op de 2e Internationale Conferentie van Socialistische Vrouwen in 1910 namen Zetkin en de andere deelneemsters een resolutie aan over de jaarlijkse organisatie van een Internationale Vrouwendag, met als doel de invloed van het socialistisch feminisme te vergroten. Ze kozen 8 maart als datum, naar aanleiding van een massabetoging van textielarbeidsters in New York op 8 maart 1908. De eerste internationale vrouwendag werd in 1911 georganiseerd ter ere van de stakingsbewegingen van textielarbeidsters in de VS, die opkwamen voor kortere werktijden en betere arbeidsomstandigheden, de afschaffing van kinderarbeid, gelijke beloning en voor stemrecht.
Vechten tegen oorlog en fascisme
In 1915, toen verschillende socialistische partijen hun internationalistische standpunten hadden laten varen om hun burgerij te steunen in de Eerste Wereldoorlog, organiseerde Clara Zetkin een Internationale Vrouwenconferentie om zich tegen de oorlog te verzetten. De meeste leiders van de socialistische beweging steunden de oorlog. Clara Zetkin sloot zich daarop aan bij Rosa Luxemburg en Karl Liebknecht om een nieuwe revolutionaire organisatie in Duitsland op te richten, die later de Duitse Communistische Partij (KPD) zou worden. Na de Russische revolutie van 1917 nam Zetkin deel aan de opbouw van de Derde Internationale, met name in het Internationaal Vrouwen Secretariaat.
Zetkin wijdde het einde van haar leven aan de strijd tegen het fascisme. Ondanks een groeiende afstand tot de stalinistische leiders, stelde ze zich in de verkiezingen van 1933 kandidaat voor de KPD. Ze werd verkozen en mocht als 75-jarige ouderdomsdeken de zitting van het parlement openen. Daarin riep ze op tot de eenheid van alle werkende mannen en vrouwen tegen het fascisme. Clara Zetkin overleed op 20 juni 1933.
Clara Zetkin, een inspiratie voor de strijd van vandaag
Haar onvermoeibare inzet om de strijd voor de emancipatie van de vrouw te verbinden met de sociale strijd van de hele arbeidersklasse blijft voor ons een voorbeeld om te volgen. Net als Clara Zetkin denken wij dat er geen werkelijke emancipatie van vrouwen kan zijn in een kapitalistisch systeem dat de winsten van een minderheid bevoordeelt boven de belangen van de meerderheid van de bevolking.
Daarom trekken we op 8 maart de straat op om deze traditie van strijd opnieuw op te bouwen en ons programma te verdedigen: een combinatie van sociale en feministische eisen, voor de emancipatie van vrouwen en de hele arbeidersklasse. We voeren actie om alle vormen van discriminatie en onderdrukking aan te klagen en om in te gaan tegen alle pogingen om de meerderheid van de bevolking te verdelen ten voordele van de machtigsten. We verdedigen de noodzaak van een samenleving die gebaseerd is op de behoeften en capaciteiten van iedereen: een socialistische samenleving.
