Standpunt van het Nationaal Comité van de Workers and Socialist Party – ISA in Zuid-Afrika
Zuid-Afrika wordt overspoeld door voedselrellen. Beelden uit KwaZulu-Natal (KZN), Gauteng, Oost-Kaap en het Noord-Westen tonen massa’s mensen die zich haasten om het weinige dat ze kunnen bemachtigen uit winkelcentra, supermarkten en andere winkels in veiligheid te brengen. Veel gebouwen zijn in brand gestoken. Op het moment van schrijven zijn meer dan 70 mensen omgekomen in de chaos, en zijn meer dan 1200 arrestaties verricht. Het is vrijwel zeker dat met de inzet van de Zuid-Afrikaanse Nationale Defensiemacht (SANDF) en een politiemacht die steeds wanhopiger probeert “de wet en de orde te herstellen”, deze aantallen de komende dagen aanzienlijk zullen stijgen.
De protestacties begonnen nadat het Grondwettelijk Hof de voormalige president Jacob Zuma had bevolen zich aan te melden in een penitentiaire inrichting om zijn straf van 15 maanden te ondergaan. Zuma was eerder schuldig bevonden aan minachting van het hof. De mobilisaties voor de vrijlating van Zuma namen een kwalitatieve wending in de vroege uren van zondag 11 juli toen meer dan 20 vrachtwagens in brand werden gestoken rond het Mooi River-gebied in KZN. De betogers gingen over tot brandstichting en plundering in verschillende delen van KZN en later in Johannesburg, toen de onrust zich nationaal uitbreidde. Op maandag sloeg dit over naar delen van Pretoria, waar winkelcentra in Mamelodi in brand werden gestoken. In een openbare toespraak op maandagavond riep president Ramaphosa op tot kalmte. Hij kondigde aan dat het Zuid-Afrikaanse leger zou worden ingezet om de overrompelde politiemacht te versterken.
Rellen voor voedsel, niet voor Zuma
Zondag was het al duidelijk dat deze protesten zich hadden ontwikkeld tot voedselrellen, ondanks het feit dat de media ze bleven bestempelen als “pro-Zuma” of “Free Zuma”. De aanhangers van Zuma maakten opportunistisch gebruik van de situatie om olie op het vuur te gieten. De kinderen van Zuma stonden vooraan in de aanvallen op sociale media. De schade door plunderingen, het in brand steken van vrachtwagens en infrastructuur in KZN alleen al bedraagt momenteel meer dan R100 miljoen. De Special Risks Insurance Association (Sasria) verwacht dat de claims als gevolg van de huidige onrust in de miljarden zullen lopen. Durban, Umbilo, Umhlanga, Springfield Park behoren tot de zwaarst getroffen gebieden in KZN. Ook delen van Gauteng zijn getroffen, waaronder Soweto, Berea, Katlehong, Jeppestown, Daveyton, Benoni, Tembisa en Mamelodi. Nieuwsverslaggevers die probeerden commentaar over Zuma te krijgen, werden volledig genegeerd door mensen die zich haastten om voedsel voor hun gezinnen te grijpen of artikelen die later verkocht of verhandeld konden worden.
De motiverende factoren van de voedselrellen hebben weinig te maken met de eis om Zuma vrij te krijgen. Veel betogers geven de regering de schuld van de economische crisis. Massale werkloosheid, gebrek aan kansen voor de jeugd en corruptie in de regering zijn enkele van de grieven die de betogers uiten. Veel mensen hebben zich uit pure wanhoop bij de rellen aangesloten. Het feit dat vooral supermarkten het doelwit waren, wijst erop dat deze rellen gaan over het veiligstellen van de basisbehoeften om te overleven.
Met de inzet van het leger om de politie bij te staan, gaf de regering te kennen dat zij de controle kwijt was. Benadrukt moet worden dat dit werd gedaan om private eigendommen en winsten te beschermen, niet om gewone mensen en gemeenschappen te beschermen. In plaats van de infrastructuur en de middelen van de SANDF in te zetten om de ongelijkheid en de honger aan te pakken door levensmiddelen te verdelen onder de behoeftigen, nam Ramaphosa – in overeenstemming met zijn reactie op de pandemie – zijn toevlucht tot het inzetten van staatstroepen met hun wapens gericht op de massa’s. Zij hebben de bevolking gewaarschuwd om hen “niet te provoceren” en dat zij “ongedisciplineerd gedrag” niet zullen tolereren.
Het geweld van het kapitalistisch systeem
Het is misschien verleidelijk om de huidige onrust af te doen als daden van ‘zinloos geweld’, maar het is belangrijk om het voortdurende systemische geweld te begrijpen dat de kapitalistische klasse en hun marionetten in de Zuid-Afrikaanse regering jarenlang hebben uitgeoefend op de arbeidersklasse en de armen. De bijna 500 dagen van lockdown en beperkende maatregelen hebben de economische neergang, die in 2019 al duidelijk was, versneld.
In de afgelopen 10 maanden zijn de kosten van levensonderhoud omhoog geschoten met ongebreidelde inflatie: voor voedsel betaalt een huishouden gemiddeld 7,1% meer. De elektriciteitsprijzen zijn aan het begin van de maand met maar liefst 17,8% gestegen, ondanks de aanhoudende stroomonderbrekingen in het hele land. Dit gebeurde na een inkrimping van de Zuid-Afrikaanse economie met 7% in 2020 en een stijging van het uitgebreide werkloosheidscijfer tot een historische 43,2%. Meer dan 1,5 miljoen mensen verloren hun job door de pandemie. De gevolgen van deze economische verwoesting zijn doorgedrongen tot alle lagen van de arbeidersklasse, aangezien de Zuid-Afrikanen steeds meer consumentenschulden aangaan om in hun levensonderhoud te voorzien.
Meer dan een jaar geleden werd Ramaphosa nog geprezen voor zijn aanpak van de COVID-crisis, met de invoering van een harde lockdown en een stimuleringspakket van 500 miljard Rand om de gevolgen tegen te gaan. Een jaar later is minder dan een derde van het stimuleringspakket daadwerkelijk gebruikt, ondanks de aanhoudende precaire situatie als gevolg van de pandemie. Eind april werden de maandelijkse SRD-subsidies (Social Relief of Distress) van 350 Rand voor werklozen stopgezet, terwijl het ANC het verhaal de wereld in hielp dat de Zuid-Afrikaanse economie op weg was naar herstel. Dit komt nog bovenop het feit dat het ministerie van Financiën zegt de begroting de komende drie jaar te zullen afvlakken. Wanneer rekening wordt gehouden met een groeiende bevolking en stijgende inflatie, komt dit neer op een daling van de uitgaven per persoon met 10%.
We zien ook steeds ernstiger infectiegolven, ondanks het feit dat de regering consequent voorbarige aankondigingen doet over hoe de economie op weg is naar herstel. Dit wordt in het geheel niet geholpen door een falende campagne voor de aanschaf en verspreiding van vaccins, waardoor slechts 2,3% van het land volledig is gevaccineerd, één van de laagste ter wereld op dit moment.
ANC-fracties: twee zijden van dezelfde kapitalistische munt
De fractievorming heeft decennialang een diepe wig gedreven binnen het ANC. Ramaphosa begon zijn ambt met de onmogelijke taak om het ANC te bevrijden van corruptie, een taak waarvan wij voorspelden dat die zou leiden tot de volledige vernietiging van de partij. Hoe diep de corruptie gaat in het ANC blijkt uit de schandalen die sinds vorig jaar blijven opduiken. In plaats van het ANC te bevrijden van corruptie, heeft Ramaphosa’s gebrekkige aanpak van de pandemie juist meer mogelijkheden gecreëerd. De tegenstrijdigheden waarin het ANC verkeert, zijn misschien wel het duidelijkst als de grootste plunderaars in de samenleving de wanhopigen en armen oproepen om niet te plunderen!
Noch de fractie van Zuma, noch die van Ramaphosa heeft de steun van de massa’s. Veel betogers uiten hun woede over het ANC als geheel. Er is een scherp wantrouwen in de verhouding tussen de arbeidersklasse en het ANC. Honger, wanhoop en ongelijkheid blijven de geloofwaardigheid van het ANC ondermijnen. Dit wordt versterkt omdat het ANC de kosten van de pandemie en eerdere recessies met brute besparingen op de schouders van de arbeidersklasse blijf leggen. In 2019 bracht voor het eerst sinds 1994 minder dan de helft van de stemgerechtigde bevolking zijn stem uit, en het ANC had zelfs moeite om een meerderheid te behalen. Het toonde een enorme ontgoocheling in het politieke establishment.
Terwijl de RET-brigade [RET – Radical Economic Transformation] onder leiding van Jacob Zuma dit moment aangrijpt om hun agenda naar voren te schuiven en Ramaphosa in diskrediet te brengen door anarchie en verwarring te zaaien, zal de president er alles aan doen om de belangen van de private sector te behartigen. Het neerschieten van de mijnwerkers in Marikana in 2012 gaf slechts een glimp van de maatregelen die Ramaphosa kan nemen om de belangen van de kapitalistische klasse te verdedigen. Geen van beide fracties zal de wortel van de huidige omwentelingen aanpakken: de mislukkingen van het kapitalistische systeem en het gezamenlijke besparingsproject van het ANC. Beide fracties zijn getrouwd met het kapitalistische systeem dat hen toegang geeft tot de macht. De pandemie heeft ons in een nieuw politiek tijdperk gestort en het vertrouwen in het ANC om de aanhoudende stormen te doorstaan, brokkelt sneller af dan ooit.
Een situatie van een steeds meer in nood verkerende arbeidersklasse samen met een totaal verraad van de regeringspartijen bij de aanpak van de pandemie werpt de vraag op waarom dergelijke explosieve gebeurtenissen het afgelopen jaar nog niet plaatsvonden. Als marxisten erkennen wij dat er eerst een vonk moet zijn. De gebeurtenissen van de afgelopen dagen laten zien dat de arbeidersklasse niet te stoppen is als alle angsten eenmaal opzij zijn gezet. De beschuldigingen van politieminister Bheki Cele dat ‘aanstichters’ de rellen hebben veroorzaakt, slaan de plank volledig mis.
Chaos en anarchie zijn niet het antwoord
De kapitalistische economie is een bloedige misdaad tegen de arbeidersklasse en moet worden omvergeworpen. Maar de destructieve en ongeorganiseerde aard van de rellen blijft de massa’s vervreemden. Dit ondanks het feit dat de meerderheid van de arbeidersklasse dezelfde frustraties deelt met degenen die zich tot deze tactieken hebben gewend.
De werkenden en hun gezinnen maken zich ernstige zorgen over de voedselonzekerheid en het verdere banenverlies als gevolg van de vernieling van eigendommen. De blokkering van aanvoerlijnen en het in brand steken van voorzieningen in de gezondheidszorg vormen een nog ernstiger probleem, zeker op een ogenblik dat Zuid-Afrika in de greep is van zijn derde en ergste golf van COVID-19 tot nu toe. Winkels en winkelcentra in het hele land halen hun voorraden uit de winkel en sluiten hun deuren bij wijze van preventieve maatregel, waarbij personeel wordt opgedragen om thuis te blijven en dus ook geen loon krijgt. De verzekering van de grote ketens zal de schade en de verloren voorraden vergoeden, terwijl de kleine bedrijven de ergste gevolgen zullen ondervinden. Niet alleen zal dit de overdracht van rijkdom en kapitaal naar de grote bedrijven versnellen, maar het houdt ook een ernstig risico in dat gemeenschappen nog verder verdeeld raken.
Hoewel deze rellen op korte termijn effectief kunnen zijn om in de basisbehoeften te voorzien, is dit niet zo op langere termijn. Daartoe moet de parasitaire kapitalistische economie worden omgevormd tot een democratisch geplande economie. De werkende klasse moet de controle over de economie in handen nemen. In plaats van brood uit de schappen te stelen, moeten we de bakkerijen, de molens en de commerciële boerderijen in beslag nemen! In plaats van vernietiging van werkplekken en diensten, hebben we georganiseerde en gedisciplineerde massastrijd nodig om de fabrieken, distributielijnen en essentiële infrastructuur onder democratische arbeiders- en gemeenschapscontrole te brengen! Alleen door de bazen uit deze vitale sectoren te verwijderen, kunnen we garanderen dat voedsel en eerste levensbehoeften voor iedereen toegankelijk zijn en niet verkocht worden met winstoogmerk. In plaats van brood te stelen voor één dag, kunnen we dan garanderen dat dat brood blijft komen en de honger volledig beëindigen.
Georganiseerde, gedisciplineerde en democratische massastrijd voor het socialisme nodig
Georganiseerde lagen van de arbeidersklasse moeten een leidende rol op zich nemen in het geven van politieke sturing die kan leiden tot tastbare oplossingen, zoals het eisen van massale investeringen in openbare infrastructuur, jobs en diensten, en een degelijk inkomen om de ellende te verlichten die steeds meer doordringt in alle lagen van de arbeidersklasse.
De heersende klasse is niet in staat een einde te maken aan het lijden. De noodzaak om een politiek alternatief op te bouwen, een massale arbeiderspartij die voor en door de arbeidersklasse en de armen is, is dringender dan ooit. Wij roepen de (Zuid-Afrikaanse Federatie van Vakbonden) SAFTU en de Working Class Summit op om onmiddellijk formaties van de arbeidersklasse, georganiseerde jongeren, burgers en vakbonden bijeen te roepen in een Nationale Vergadering van de werkende klasse om een weg voorwaarts te bespreken. De legitieme frustraties en woede van de arbeidersklasse en de armen moeten worden gekanaliseerd in constructieve acties die dit kapitalistische systeem en zijn uitvoerders – de heersende partijen – aan de kaak stellen. Terwijl de media en het ANC het verhaal opdringen van verdeeldheid in de arbeidersklasse, tussen plunderaars en arbeiders, stammen, nationaliteiten en ras, is het aan de georganiseerde lagen van de arbeidersklasse om een verenigd front te vormen dat de woede van de massa kanaliseert in acties die verworvenheden voor de arbeidersklasse kunnen afdwingen. We kunnen niet genoeg benadrukken hoe gevaarlijk de verdeeldheid tussen rassen, stammen en nationaliteiten is voor de bevrijding van de arbeidersklasse.
We moeten onze strijd ook verbinden met de militante lagen in eSwatini (het vroegere Swaziland) die in opstand komen tegen de laatst overgebleven absolute monarch in Afrika. Die opstand is mee aangedreven door een soortgelijke ongelijkheid als die in Zuid-Afrika. We kunnen inspiratie halen uit de opstanden in Latijns-Amerika, zoals in Colombia, waar een eendaagse algemene staking uitgeroepen door de vakbondsleiding, een massale anti-regeringsbeweging ontketende met prominente slogans als ‘We zijn het overleven beu, we willen leven’. Deze aanhoudende protesten hebben geleid tot de intrekking van belastinghervormingen die tegen de arbeidersklasse waren gericht en tot het aftreden van de minister van Financiën. Het heeft de wereld laten zien dat zelfs in wanhopige en pandemische omstandigheden de arbeidersklasse kan en moet terugvechten. Bovenal moeten we een massale arbeidersbeweging opbouwen die ervoor zorgt dat deze onvermijdelijke opstanden democratisch georganiseerd zijn, geleid worden door de arbeidersklasse, en zich inzetten om te strijden voor een internationaal, socialistisch programma.
Wij zeggen:
- Mobiliseer de hele arbeidersbeweging, de lokale gemeenschappen en de jongeren voor een nationale actiedag.
- Eis een degelijk inkomen voor alle werklozen en behoeftigen; een verhoging en uitbreiding van de uitkeringen voor alle werknemers die door de lockdown getroffen zijn, ook die in de informele sector; een grootschalig banenprogramma voor de publieke sector met een gegarandeerd leefbaar loon voor iedereen; en een moratorium op banenverlies, loon- en uitkeringsverlagingen. Verhoog nu de minimumlonen tot minstens 12.500 Rand per maand voor alle werkenden!
- Bouw georganiseerde en democratische zelfverdedigingscomités in plaats van te vertrouwen op de repressieve tactieken van SAPS en SANDF; wij zijn tegen elke inzet van het leger in onze gemeenschappen!
- Kleine bedrijven moeten overheidssteun krijgen om te helpen bij hun herstel na plunderingen en de gevolgen van de lockdowns.
- Maak zo snel mogelijk een einde aan de pandemie! Nationaliseer de farmaceutische bedrijven, testlaboratoria, privéziekenhuizen en verzekeringsmaatschappijen om ervoor te zorgen dat alle middelen naar het beëindigen van de pandemie gaan, in plaats van naar winst. Schort octrooirechten op en mobiliseer de middelen die nodig zijn voor een snelle vaccinatie van iedereen – voor een massale upgrade van de medische industrie om vaccins te produceren; laat grote bedrijven en de superrijken betalen. Distributie en productie van alle vaccins, inclusief het Johnson&Johnson vaccin dat in Gqeberha verpakt wordt, moet democratisch gecontroleerd worden door de werkende klasse om groepsimmuniteit te bereiken.
- Nationaliseer de commerciële boerderijen en de grote detailhandel onder democratische controle van de arbeiders. Dit zal ervoor zorgen dat niemand die in dit land woont honger lijdt!
- De echte plunderaars zijn diegenen in de regering en de bazen. Een zetel in de regering zou geen ticket moeten zijn om rijkdom op te bouwen via connecties met bedrijven en het plunderen van publieke fondsen! Gekozen ambtenaren zouden slechts het gemiddelde loon van een geschoolde arbeider moeten krijgen. Bouw een massale arbeiderspartij op met een socialistisch programma.
