Het PFOS-schandaal rond chemisch bedrijf 3M in Zwijndrecht beroert de gemoederen. Jarenlang kwamen stoffen vrij die amper afbreken en gevaarlijk zijn voor onze gezondheid. Het Amerikaanse bedrijf 3M veegde het gevaar onder de mat, het deed dit ook bij haar vestiging in Minnesota (VS). De afgelopen vijftien tot twintig jaar werd herhaaldelijk op de nefaste gevolgen gewezen. De overheid sloot via Lantis, de bouwheer van de Oosterweelverbinding, zelfs een dading met 3M waardoor de gevolgen van de vervuiling naar de gemeenschap worden doorgeschoven.
Tot in 2002 werd PFOS gebruikt door 3M. Het bedrijf stopte er toen mee, wellicht ingegeven door het gevaar voor de gezondheid dat ermee verbonden was, ook al werd dat ontkend. In 2004 toonde onderzoek aan dat de waarden in de buurt rond 3M te hoog waren. In 2010 werd het bedrijf in Minnesota vervolgd wegens gelijkaardige vervuiling. Dit proces eindigde in 2018 toen 3M het afkocht voor 850 miljoen dollar. Eveneens in 2018 sloot 3M een dading met Lantis (toen nog BAM) omtrent de PFOS-vervuiling in Zwijndrecht. Dit kost het chemisch bedrijf 75.000 euro.
Vandaag lijken alle instanties de zwarte piet naar elkaar door te schuiven. Zuhal Demir eerst naar haar voorgangers in de Vlaamse regering, sinds 2004 steevast van CD&V-signatuur. Vervolgens werd naar Lantis en OVAM gekeken, die de bal al gauw terugkaatsten. Bij Lantis heeft de N-VA als grootste partij in het Antwerpse stadsbestuur een stevige vinger in de pap, onder meer via sterke man Koen Kennis. Het verklaart waarom de N-VA ‘not amused’ was met de démarche van Demir. Het ‘PFOS-risico’ werd vermeld in het Vlaams Parlement. Het lijkt allemaal op een onontwarbaar kluwen. De enige mogelijke conclusie is dat iedereen ervan wist, maar niemand iets ondernam.
In dergelijke kwesties moet de vraag gesteld worden wie er voordeel bij had. Er zijn twee evidente kandidaten: 3M zelf natuurlijk dat geen forse schadevergoedingen of een langdurige juridische strijd wil betalen, en daarnaast het hele project van de Oosterweelverbinding. De belangen van beide liepen samen: de werken aan de Oosterweelverbinding moesten zo vlug mogelijk op gang komen en blijven. Een langdurig proces zou een struikelblok zijn en mogelijk leiden tot het stilleggen van de werken. Het resultaat is een akkoord waarbij zoals steeds de winsten voor de privé zijn en de lasten voor de gemeenschap.
Dat principe geldt overigens ook voor de Oosterweelverbinding: een project op maat van de grote bedrijven die last hebben van het fileleed op de Antwerpse Ring. In plaats van te investeren in meer en beter openbaar vervoer en groener goederentransport door massale investeringen in onder meer het spoor, wordt op publieke kosten een extra verbinding over de Schelde aangelegd. Het feit dat de actiegroepen rond de Oosterweelverbinding in 2017, dus voor het sluiten van de dading met 3M, in het Toekomstverbond stapten en mee verantwoordelijk werden voor Lantis, ondergraaft het broodnodige protest vandaag. De actiegroepen zijn ingekapseld in het beleid. Er zullen nieuwe actiegroepen moeten ontwikkeld worden, met een zo democratisch mogelijke betrokkenheid van onderuit en een duidelijk eisenplatform. Dat mag zich niet beperken tot de vraag naar meer transparantie, het neemt best klimaateisen van de jongeren zoals de roep om meer openbaar vervoer, democratische planning en system change over.
Nu draait de gemeenschap twee keer op voor het PFOS-schandaal: eerst en vooral voor de gevolgen van de vervuiling in de vorm van een bedreiging voor de gezondheid van tot een miljoen mensen die in een straal van 15 kilometer van de site wonen. Daarna nog een tweede keer voor het inkapselen van de vervuiling.
Veel mensen zijn geschokt en bang. Is het in die straal van 15 kilometer rond 3M veilig om eieren van eigen kippen te eten? Wat met groenten en fruit uit eigen tuin? Welke milieuschandalen zijn er nog? Van enkele hebben we weet, onder meer de vervuiling door Umicore in Hoboken. Mogelijk zijn er nog andere schandalen: denk maar aan de ‘onverklaarbare’ geurhinder die al verschillende keren opdook in Antwerpen.
De afgelopen jaren zijn duizenden mensen op straat gekomen tegen de wereldwijde klimaatramp, voor schone lucht en tegen het Oosterweelproject. Dit was duidelijk meer dan terecht. Als we niet zelf in actie komen, zijn er pogingen om aantastingen van onze gezondheid onder de mat te vegen omwille van de economische belangen van de grote bedrijven. Dit schandaal toont aan dat hun winsten voor onze gezondheid worden geplaatst. Daar verandering in brengen, vereist een strijd voor systeemverandering. Er is nood aan een systeem waarin de productie gericht is op de maatschappelijke noden, inclusief de nood aan een leefbare en gezonde omgeving. Daartoe moeten de productiemiddelen in publieke handen genomen worden zodat een democratische planning mogelijk wordt. Dat is het socialistisch antwoord waar wij voor opkomen.
