Terwijl Libanon economisch verder afglijdt en dezelfde corrupte politieke elite gewoon doorgaat, heeft hoop plaatsgemaakt voor wanhoop. De 17 oktoberbeweging, die op haar hoogtepunt bijna één op de drie Libanezen de straat op bracht om de besparingsmaatregelen en het sektarische politieke systeem van het land af te wijzen, lijkt te zijn weggeëbd. Toch zijn er, ondanks de enorme obstakels, tekenen van openingen voor de arbeidersklasse.
Dossier door Christian (Leuven)
Terugkeer van de “opstand van de hongerigen”
Betogers die boos waren over de verlenging met twee weken (tot 14 februari) van de lockdown trotseerden op 25 januari de avondklok en gingen de straat op in Tripoli, de tweede grootste stad van Libanon. Meer dan vier dagen waren er gewelddadige confrontaties met de veiligheidstroepen. Een historisch gemeentegebouw werd in brand gestoken, samen met andere overheidsgebouwen en een privé-instituut dat eigendom is van ex-premier en miljardair Najib Mikati. Betogers gooiden stenen, molotovcocktails en (naar verluidt) handgranaten, terwijl de veiligheidstroepen traangas, waterkanonnen, rubberkogels en scherpe munitie gebruikten. Uiteindelijk werd één betoger doodgeschoten en raakten er meer dan 400 gewond. Minstens 40 soldaten en politieagenten raakten gewond. [i]
In plaats van de onrust te erkennen als een wanhopige roep om noodhulp, deed het sektarische politieke establishment van Libanon het af als een samenzwering, het werk van buitenstaanders of in de woorden van premier Saad Hariri “georganiseerde misdaad”. [ii]
Deze gebeurtenissen waren de meest gewelddadige protesten sinds betogers verschillende ministeries bestormden in de dagen na de ontploffing van 4 augustus 2020 die een groot deel van Beiroet verwoestte. De laatste rellen doen echter meer denken aan de gebeurtenissen van eind april vorig jaar, toen tijdens Libanon’s eerste lockdown in Tripoli een “opstand van de hongerigen” begon die zich snel over het hele land verspreidde.
Tripolitanen staan er voorlopig alleen voor…
Hoewel er protest was bij het militair tribunaal in Beiroet voor de vrijlating van degenen die tijdens de protesten in Tripoli waren gearresteerd, heeft deze nieuwe “opstand van de hongerigen” zich tot nu toe niet buiten Tripoli verspreid.
Tripoli, een stad met 700.000 inwoners in Noord-Libanon, wordt niet zonder reden de “bruid van de revolutie” genoemd. Maanden nadat de golf van protesten die in oktober 2019 losbarstte elders was weggeëbd, gingen de Tripolitanen nog steeds de straat op. De lokale bevolking had het over de “revolutie van de honger”. Met een armoedecijfer van naar schatting 70% is Tripoli namelijk het armste stedelijke gebied van Libanon. De afhankelijkheid van de informele economie is hier groter, waardoor de nieuwe lockdown nog moeilijker te verdragen is. Maar naast ellende en wanhoop is er ook een grote vervreemding van het sektarische politieke systeem. In deze stad met een Soennitische meerderheid voelen de mensen zich in de steek gelaten door de Soennitische politieke leiders. Zoals Ghada Saraf, een 39-jarige vrouwelijke betoger, het verwoordde: “Onze parlementsleden behoren tot Libanon’s rijkste mannen, God vervloekt hen, ze hebben ons nooit ook maar een beetje geholpen.” [iii] De harde repressie van het leger en de aanval van de betogers op het eigendom van een lokale oligarch wijzen beide op een ineenstorting van de anders heersende cliëntelistische orde. [iv]
Het gebrek aan beweging in de rest van het land kan te wijten zijn aan een verdovend effect van de crisis. Maar gezien de steeds verslechterende situatie voor het grootste deel van de Libanese bevolking, lijken meer explosies van woede en wanhoop onder de bevolking onvermijdelijk. Intussen betekent de verergering van de crisis ook dat Libanon’s sektarische partijen te maken krijgen met slinkende middelen om hun politieke basis in stand te houden. Tripoli zou dus wel eens Libanon’s kanarie in de kolenmijn kunnen blijken te zijn.
Een crisis door eigen toedoen?
In tegenstelling tot wat de gevestigde media suggereren, is de steeds dieper wordende crisis die zich in Libanon ontvouwt geen “zelf veroorzaakte crisis”. Dergelijke retoriek wordt altijd gebruikt om de gewone bevolking te laten opdraaien voor de crisis van het kapitalisme. In plaats daarvan is dit een crisis die het Libanese volk is aangedaan door de Libanese burgerij en haar imperialistische geldschieters.
Profiterend van een sektarisch politiek systeem van verdeel-en-heers heeft een kleine elite zich enorm kunnen verrijken. Uit een studie op basis van gegevens over 2005-2014 bleek dat de top 10% van de bevolking 70% van de persoonlijke rijkdom van het land bezat. De top 1% bezat 45%. Een select groepje van de 0,1% rijksten verdiende evenveel als de onderste helft van de bevolking, waardoor de Libanese inkomensverdeling vergelijkbaar is met die in Brazilië en Zuid-Afrika, enkele van de meest ongelijke samenlevingen ter wereld. [v]
In de jaren voorafgaand aan de financiële crisis van 2019 vertaalde de uit de hand lopende overheidsschuld zich in torenhoge winsten van banken, waarvan de politieke elite van Libanon, die sterk bij de sector betrokken was, enorm profiteerde. Slechts acht families bezaten 29% van de totale activa van de sector.[vi] Toen het financiële systeem begon te ontrafelen, kregen gewone burgers te maken met limieten voor bankopnames en geen toegang tot buitenlandse valuta (dollars), terwijl een kleine laag profiteurs, grotendeels politici en hun families, een groot deel van hun rijkdom konden wegsluizen.
Zes Libanezen kwamen voor op de Forbes-lijst van rijkste personen in 2020. Onder hen drie broers en zussen van Saad Hariri (bouw, onroerend goed en investeringen – samen goed voor een vermogen van 4,4 miljard dollar), alsmede voormalig premier Najib Mikati en zijn broer (telecom – samen goed voor 4,3 miljard dollar). [vii]
Libanon’s elite heeft de staat verzwakt en het moeilijk gemaakt om basisdiensten te verlenen, laat staan een levensvatbaar sociaal vangnet. Sektarische leiders en hun politieke partijen gebruiken een deel van de geplunderde rijkdom om bijstandsnetwerken in stand te houden voor hun aanhangers. Deze kunnen bestaan uit aalmoezen, banen en NGO’s om te helpen met alles van reizen tot onderwijs en gezondheidszorg.[viii] Op deze manier blijven de mensen zowel afhankelijk van hun corrupte leiders als verdeeld langs sektarische lijnen.
Economische ineenstorting en sociale verwoesting
In Libanon heeft de Covid-19-pandemie de economische crisis die al bezig was nog erger gemaakt. Na een daling van het BBP met 1,9% in 2018 en 6,7% in 2019[ix] kromp de Libanese economie in 2020 met 19% à 25%.[x]
De crisis werd nog verergerd door de ontploffing in de haven van Beiroet op 4 augustus 2020, waarbij meer dan 200 mensen omkwamen, minsten 6500 gewond raakten en ongeveer 300.000 mensen het dak boven hun hoofd verloren. De daaruit voortvloeiende schade wordt op 15 miljard dollar geraamd.
Begin 2021 had de Libanese lira op de zwarte markt 80% van zijn waarde ten opzichte van de dollar verloren. In 2020 bereikte de totale inflatie 133%. Gezien Libanon’s afhankelijkheid van invoer, zijn de prijzen van sommige producten nog dramatischer gestegen. De voedselprijzen zijn bijvoorbeeld verviervoudigd.
Door besparingen op overheidssubsidies zijn de broodprijzen onlangs voor de vierde keer sinds juni verhoogd.[xi] Twee van deze verhogingen zijn pas sinds het begin van 2021 doorgevoerd. Een standaardverpakking brood (930 gram) per dag kost nu 11% van het minimumloon.[xii] Dat laatste komt neer op ongeveer 80 dollar per maand tegen de wisselkoers op de zwarte markt.
Nu de deviezenreserves snel slinken, is het mogelijk dat de overheidssubsidies op tarwe, brandstof en geneesmiddelen eind maart volledig zullen stoppen. [xiii] Dit zou leiden tot een verdere verdubbeling van de broodprijs. De verwachte afschaffing van de invoersubsidies op medische benodigdheden (85% van de geneesmiddelen wordt ingevoerd) heeft reeds geleid tot hamsteren en lege apothekersrekken.[xiv]
Als gevolg van de inflatie verdient 94% van de huishoudens nu minder dan het minimumloon, waarbij 29% het equivalent van 1,80 dollar per dag verdient.[xv] Honderdduizenden hebben hun baan verloren en de werkloosheid wordt momenteel geschat op 35%.
Als gevolg daarvan is het armoedecijfer bijna verdubbeld van 28% in 2019 tot 55,3% in 2021.[xvi] De extreme armoede is intussen bijna verdrievoudigd en treft nu 22% van de bevolking. Het armoedecijfer onder Syrische vluchtelingen wordt geschat op 91%. Veel huishoudens hebben schulden gemaakt om uitgaven als voedsel, huur of medische zorg te kunnen betalen. In deze sociale drukkookpan is het aantal meldingen van huiselijk geweld verdubbeld.
Geld dat wordt gestuurd door familieleden die in het buitenland werken, is voor velen een reddingslijn. Libanon staat op de derde plaats in de wereld wat betreft geldovermakingen per hoofd van de bevolking. Door de devaluatie van de munt maken de overmakingen een steeds groter deel van het BBP uit. Toch zijn de overmakingen in absolute cijfers in 2020 met 6% gedaald tijdens de recessie die versneld werd door Covid-19. [xvii]
Naast honger is er in Libanon ook een golf van huisuitzettingen, vooral onder vluchtelingen en migranten, die niet alleen armer maar ook kwetsbaarder zijn. In de gebieden van Beiroet die het zwaarst door de explosie zijn getroffen, worden de huren verhoogd nadat de renovaties zijn voltooid, waardoor armere bewoners effectief uit hun huis worden gezet. Ondertussen staat een groot deel van de appartementen in Beiroet leeg, meestal als investering van expats of rijke lokale bewoners.[xviii]
De financiële crisis, die in de herfst van 2019 begon, heeft grote delen van de middenklasse geruïneerd. Kleine en middelgrote spaarders moeten hun buitenlandse valuta noodgedwongen tegen de helft van de koers op de zwarte markt in lokale valuta omzetten, waardoor ze een “de facto haircut” ondergaan en een substantieel verlies lijden. De pandemie heeft veel bedrijven in moeilijkheden de nek omgedraaid. [xix]
Naar schatting 70% van de Libanezen zou nu hulp nodig hebben. Momenteel verstrekt de regering voedselhulp aan slechts 50.000 gezinnen. Een lening van de Wereldbank moet het dreigende einde van de subsidies compenseren, zodat 230.000 van de armste gezinnen (ongeveer 800.000 mensen) het equivalent van ongeveer 50 dollar per maand ontvangen. Deze hulp is niet alleen ontoereikend, maar zou ook slechts een fractie van de behoeftigen bereiken. [xx]
Van Covid-19 piek tot totale lockdown
Het geregistreerde aantal COVID-19-gevallen bleef vrij laag in Libanon tot laat in de zomer van 2020. De verwoesting als gevolg van de havenexplosie van 4 augustus in Beiroet heeft de verspreiding van het virus versneld. Om commerciële redenen versoepelde de regering echter de beperkingen voor de kerstvakantie. Men hoopte dat duizenden bezoekende Libanese expats de noodlijdende toeristische industrie een impuls zouden geven.[xxi] Het gevolg was dat Libanon in januari een van ’s werelds sterkste stijgingen van het aantal besmettingen per hoofd van de bevolking registreerde. Op 21 februari waren in Libanon 4340 doden door COVID-19 bevestigd, waarvan meer dan 60 procent sinds het begin van het jaar.[xxii]
De autoriteiten kondigden uiteindelijk een totale lockdown af voor 14-25 januari. Deze werd vervolgens verlengd. Naar verluidt was dit een van de strengste ter wereld, met een uitgaansverbod van 24 uur en de sluiting van supermarkten en kruidenierswinkels. Dagelijkse levensbehoeften mochten alleen worden geleverd door koeriersdiensten tegen een extra kostprijs van 10 tot 15%. Voor velen, vooral degenen die in de informele economie werkzaam zijn, betekende de lockdown dat zij veroordeeld waren tot de hongerdood.[xxiii] In sommige van de meest achtergestelde gebieden van het land bleek het uitgaansverbod grotendeels onuitvoerbaar. Het was eenvoudigweg onmogelijk om de mensen boetes te laten betalen. [xxiv]
Gezondheidsstelsel aan flarden
De regering is de reeds gefragmenteerde en gecommercialiseerde gezondheidszorg van Libanon naar schatting 1,6 miljard dollar schuldig, waardoor het land slecht was voorbereid op de laatste golf van ziektegevallen.[xxv] Bovendien konden verscheidene ziekenhuizen in Beiroet, die bij de ontploffing beschadigd waren, geen patiënten opnemen of werkten zij met verminderde capaciteit. Naarmate het aantal gevallen toenam, bereikten de spoeddiensten van de ziekenhuizen al snel hun maximumcapaciteit. Veel Covid-19 patiënten werden uiteindelijk behandeld op parkeerplaatsen van ziekenhuizen, sommigen in containers, anderen kregen zuurstof in hun auto. [xxvi]
Voor de meeste vluchtelingen en voor de in armoede gedompelde Libanese burgers is de toegang tot medische zorg hoe dan ook zeer beperkt. Voor degenen die geen ziekenhuisbed konden vinden of zich dat niet konden veroorloven, bleef de enige optie de aanschaf van een zuurstoffles. Ondertussen kwamen ziekenhuizen in de armste gebieden helemaal zonder zuurstof te zitten.[xxvii] Door de erbarmelijke levensomstandigheden worden vluchtelingen zwaarder getroffen door de pandemie. Volgens de VN hebben Palestijnse vluchtelingen in Libanon driemaal meer kans om aan COVID-19 te sterven dan de bevolking in haar geheel. [xxviii]
Nog meer dan de ziekenhuiscapaciteit heeft de onderbezetting het systeem kritisch onvoorbereid gelaten. Sinds eind 2019 is 40% van de verpleegkundigen uit openbare en particuliere ziekenhuizen ontslagen, waardoor het overblijvende personeel, waarvan velen ziek zijn geworden door gebrek aan persoonlijk beschermingsmateriaal, nog meer overbelast is geraakt. De betaling van de lonen, die door de inflatie al sterk zijn gedaald, loopt vaak maanden vertraging op. Als gevolg daarvan hebben veel van de meest gekwalificeerde personeelsleden, waaronder bijna 700 artsen, ervoor gekozen om in 2020 te emigreren.[xxix] Onder de Syrische vluchtelingen zijn er heel wat artsen, verpleegkundigen en gezondheidswerkers. Zij mogen echter enkele werken in de landbouw, de bouw en de schoonmaakdiensten.[xxx]
Vaccinatie
Het ziet er niet naar uit dat vaccinatie een uitweg uit de noodsituatie zal bieden. De eerste doses COVID-19-vaccins zijn medio februari aan Libanon geleverd. Tot dusver heeft de regering zich kunnen verzekeren van voldoende vaccins om minder dan de helft van de bevolking te vaccineren. De autoriteiten lijken te hebben besloten om verdere invoer aan de particuliere sector over te laten.
In het spel van verdeel-en-heers hebben verschillende prominente politici opgeroepen om vluchtelingen (een vijfde van de bevolking) uit te sluiten van de vaccinatie. Inmiddels is echter bevestigd dat zowel burgers als vluchtelingen in aanmerking zouden komen. Niettemin hebben zeer weinig vluchtelingen, hetzij door een gebrek aan bewustzijn, hetzij door een gebrek aan vertrouwen in het proces, zich voor het vaccin laten registreren. Volgens een recente verklaring van het Ministerie van Arbeid, die in tegenspraak is met de uitspraken van de interim-minister van Volksgezondheid, worden migrantenarbeiders (400.000 personen) volledig uitgesloten van de vaccinatie. [xxxi]
Atomisering, overleven, vluchten
De hoop die aanvankelijk door de 17 oktober-beweging werd gewekt, slaagde erin de langdurige migratiestroom uit het land kortstondig om te keren. Sommige expats zijn zelfs teruggekeerd om getuige te zijn van en deel te nemen aan een beweging die het lot van het land had moeten veranderen.
De diepte van een crisis kan de massa’s de straat op drijven, maar kan ook een afstompend effect hebben. Vooral zonder de organisatie en het programma om een beweging een gevoel van richting te geven, kunnen individuen terugvallen op het zoeken naar hun eigen overleving. In de woorden van Omar Shaar, een 28-jarige programmeur en actieve participant in de beweging: “Eerlijk gezegd, ben ik er kapot van. Toen we naar de protesten gingen, had je het gevoel dat iedereen in hetzelfde schuitje zat. Nu is het alsof het elk voor zich is.” Zoals velen die aanvankelijk in de beweging actief waren, probeert hij nu te emigreren. [xxxii]
Voor velen lijkt de ontploffing in de haven van Beiroet de laatste druppel te zijn geweest. Het verergerde niet alleen de economische crisis, maar diende ook als een dramatische herinnering aan alle kwalen die de Libanese samenleving ondermijnen.[xxxiii] Eind augustus meldde een voormalig parlementslid dat 380.000 personen een emigratieverzoek hadden ingediend bij Europese, Amerikaanse en Canadese ambassades.[xxxiv] Uit een recente opiniepeiling bleek dat vier van de vijf Libanezen tussen 18 en 24 jaar overwegen het land te verlaten.[xxxv] Velen met een dubbele nationaliteit zijn reeds vertrokken, en nog veel meer, meestal jonge en goed opgeleide, Libanezen willen hetzelfde doen.[xxxvi]
Op dit ogenblik lijkt emigratie op een schaal zoals tijdens de Libanese burgeroorlog (1975-1990) onwaarschijnlijk. Het verkrijgen van een visum en het vinden van een job in het buitenland te midden van een wereldwijde economische recessie vormen een voor de hand liggende hindernis. Bovendien maken de limieten voor geldopnames bij de banken en de devaluatie van de munt dat zelfs het kopen van vliegtickets niet evident is. Voor de armen zijn de mogelijkheden in ieder geval zeer beperkt. Een nieuwe trend is dat Libanese onderdanen zich bij Syrische en Palestijnse vluchtelingen voegen op de gevaarlijke bootreis naar Cyprus. Dit wijst op de groeiende wanhoop. [xxxvii]
Ruimte voor reactionair rechts
Intussen kunnen groeiende frustraties en armoede leiden tot spanningen tussen de plaatselijke bevolking en vluchtelingen, die al te maken hebben met racisme en discriminatie. Zonder legale verblijfs- en werkvergunning worden zij uitgebuit als goedkope arbeidskrachten en concurreren ze met de verarmde plaatselijke bevolking. Kleine geschillen kunnen snel uitmonden in aanvallen. Eind december werd een Syrisch vluchtelingenkamp in de regio Miniyeh in Noord-Libanon in brand gestoken, waarbij gewonden vielen en de 370 bewoners moesten vluchten. Sommigen werden vervolgens opgevangen door lokale bewoners die wel sympathiek stonden tegen de vluchtelingen.[xxxviii] Dergelijke aanvallen worden door heel wat lokale autoriteiten actief aangemoedigd. Zo werden strengere beperkingen opgelegd aan Syrische vluchtelingen dan aan Libanese burgers, waardoor de valse indruk werd gewekt dat vluchtelingen het virus eerder zouden verspreiden. [xxxix]
Hoewel de mate waarin Tripoli een broeinest van soennitisch jihadisme is, vaak wordt overdreven door diverse sektarische partijen, met name Hezbollah, die een gemakkelijke zondebok nodig hebben om hun eigen steunbasis te versterken, is dit niet iets wat volledig kan worden genegeerd. Indien de beweging in een impasse geraakt en de zwaarst getroffen gemeenschappen aan hun lot worden overgelaten, kunnen reactionaire rechtse stromingen meer gehoor vinden.
Politieke impasse
Sinds het begin van de financiële crisis zijn de straatprotesten erin geslaagd twee regeringen ten val te brengen: de regering van premier Saad Hariri in oktober 2019 en de technocratische regering van premier Hassan Diab na de ontploffing in Beiroet.
Toch zijn alle oude gezichten vandaag nog aan zet en zal geen enkele hoge regeringsfunctionaris waarschijnlijk enige consequentie moeten verbinden aan de ontploffing in Beiroet. Diab blijft interim-premier, terwijl Saad Hariri, als aangewezen premier, probeert een nieuwe regering samen te stellen. De onderhandelingen zijn vastgelopen door de onenigheid tussen de sektarische partijen over de posten in het kabinet. Hariri en zijn door de soennieten gedomineerde Toekomstbeweging willen een nieuwe technocratische regering samenstellen die aan henzelf is gebonden. Ondertussen probeert president Aoun van de christelijke Vrije Patriottische Beweging, een bondgenoot van de sjiitische Hezbollah, vetorecht te krijgen door twee extra ministeries te creëren die door zijn medestanders zouden worden ingevuld.
Hulp uit het buitenland?
Alle niet-humanitaire hulp van het IMF, de VS, Europese staten en Arabische landen wordt ingehouden totdat er een nieuwe regering is gevormd. Deze “externe partners”, in de eerste plaats de Franse president Macron, de belangrijkste buitenlandse macht in de onderhandelingen, doen zich hypocriet voor als de redders van Libanon.
Natuurlijk zijn zij geenszins de belangeloze vrienden van Libanon die zij beweren te zijn. Libanon’s sektarisch gebaseerde politieke systeem is het product van imperialistische verdeel-en-heers. Het werd een eeuw geleden ontworpen door het Franse kolonialisme, toen Frankrijk en Groot-Brittannië het Midden-Oosten onder elkaar verdeelden, en Libanon werd afgesneden uit Groot-Syrië. Vandaag speelt de geopolitieke rivaliteit tussen westerse en regionale machten nog steeds door in de politieke arena van Libanon. De westerse mogendheden en de monarchieën van de Golfstaten geven de voorkeur aan de “14e maart”-alliantie rond Hariri als tegenwicht tegen de invloed van de sjiitische Hezbollah en Amal, die beide bondgenoten zijn van het Iraanse en het Syrische bewind. De VS hebben sancties opgelegd aan Hezbollah en hebben deze onlangs uitgebreid tot figuren rond president Aoun. Geen enkele krokodillentraan over “corruptie” zal ooit kunnen verhinderen dat zij hun oneerlijke handlangers ter plaatse steunen. Uiteindelijk zullen de “structurele hervormingen” weinig tot niets afdoen aan de sektarische status quo of de corruptie, terwijl de gewone man meer besparingen en privatiseringen (bijvoorbeeld in de elektriciteitssector) te wachten staan.[xl] De Westerse mogendheden hopen te voorkomen dat Libanon een “mislukte staat” wordt, omdat zij vrezen dat Hezbollah, en bij uitbreiding Iran, daarvan zou kunnen profiteren.[xli] De Europese mogendheden zien evenmin graag meer vluchtelingen de Middellandse Zee oversteken.
Terwijl Frankrijk zich voordoet als Libanon’s redder, heeft het de uitrusting geleverd, variërend van traangasbussen en pepperspray tot granaatwerpers, rubberen kogels en gepantserde voertuigen die worden gebruikt om de protesten de kop in te drukken.[xlii] Zowel het VK als de VS zijn van plan het Libanese leger nog eens honderden voertuigen te leveren. Naar verluidt zijn deze bedoeld om de grens tegen ISIS te verdedigen en voor gebruik in ‘anti-extremisme operaties’.[xliii] Gezien de huidige ontwikkelingen is het waarschijnlijker dat dit materieel zal worden gebruikt om straatprotesten de kop in te drukken.
Zullen de krijgsheren hun oude streken terug bovenhalen?
In de nacht van 3 februari werd in Zuid-Libanon Lokman Slim, een prominente sjiitische criticus van Hezbollah, vermoord. De moord heeft de vrees aangewakkerd voor een terugkeer van politieke moorden, een praktijk die voor het laatst bijzonder prominent was in de periode tussen 2005 en 2013. Veel van die moorden werden destijds in verband gebracht met het Syrische regime en Hezbollah. Los van de vraag wat er klopt van de beschuldigingen dat Slim te dicht bij Westerse regeringen stond, vulde hij een leegte in die er was in de anti-sektarische oppositie. Als zodanig weerspiegelt deze weerzinwekkende daad ongetwijfeld de vrees van Hezbollah om steun te verliezen onder de sjiitische gemeenschap.[xliv] De Amerikaanse sancties en de huidige crisis hebben naar verluidt het vermogen van Hezbollah ondermijnd om een sociaal vangnet te bieden voor haar aanhangers, laat staan voor de Libanese sjiieten in het algemeen. Bovendien voelde Hezbollah zich voldoende bedreigd door de 17 oktoberbeweging om haar aanhangers krachtig tegen de protesten te organiseren en de deelnemers te intimideren. [xlv]
Er heerst bezorgdheid dat als de economische terugval aanhoudt, de staatsinstellingen uiteen kunnen vallen en dat vele perifere diensten nagenoeg verdwijnen. In een dergelijk scenario zouden de veiligheidsdiensten steeds meer “wanordelijkheden” moeten onderdrukken en steeds meer onder druk komen te staan. Nu veel soldaten hun loon door de inflatie al zien dalen tot slechts 150 dollar per maand, zou de sympathie kunnen groeien voor degenen die zij moeten controleren. Dit kan een kans zijn als de massa’s zich organiseren en over een revolutionair programma beschikken. In een scenario waarin de massa’s zich op een meer toevallige manier blijven verzetten, zouden sektarische politieke partijen, plaatselijke machthebbers en zakenmagnaten echter in het vacuüm kunnen stappen dat door de staatsveiligheidsdiensten wordt achtergelaten.[xlvi] Een vroeg teken hiervan zou Najib Mikati kunnen zijn, die dreigt “wapens te dragen” ter verdediging van zijn eigendommen als de veiligheidstroepen hun werk niet doen.[xlvii]
Een dergelijk scenario zou echter geen terugkeer naar de dagen van de burgeroorlog betekenen. De hoop die door de beweging van 17 oktober werd gewekt, is weliswaar afgenomen, maar de sektarische banden tussen de religieuze gemeenschappen en hun respectieve sektarische partijen zijn er waarschijnlijk blijvend door ondermijnd. De geloofwaardigheid van het politieke establishment is als nooit tevoren ondergraven. Ondanks hun conflicten zullen de sektarische politieke partijen bij elkaar blijven als hun systeem door een gemeenschappelijke vijand wordt bedreigd. Hoewel het waarschijnlijk is dat er meer spanningen zullen ontstaan tussen de sektarische partijen naarmate er minder economische middelen overblijven om te plunderen, is de kans groot dat het geweld zich zal concentreren op degenen die in opstand komen tegen de status quo.
Beweging van 17 Oktober
Voor zover de Beweging van 17 Oktober georganiseerd is, is zij een overkoepeling van tientallen zeer uiteenlopende groepen die het over vele fundamentele vraagstukken oneens zijn. Bijvoorbeeld over hoe de economische crisis moet worden aangepakt of over de kwestie van de wapens van Hezbollah. Links is gefragmenteerd en is er niet in geslaagd een pool binnen de beweging te ontwikkelen. Dit is ten dele te wijten aan de zwakke organisatie van de arbeidersklasse in Libanon, zoals blijkt uit de totale afwezigheid van de vakbonden bij de protesten.
In de studentenverkiezingen waren er hoopvolle tekenen voor een anti-sektarische politiek. In het najaar van 2020 boekten onafhankelijke niet-sektarische lijsten een ongekende winst bij de verkiezingen voor de studentenraden, waarbij ze op sommige universiteiten zelfs een meerderheid behaalden. Het is onduidelijk of dit kan worden herhaald bij parlementsverkiezingen, waarvoor veel kiezers naar hun geboortedistricten moeten reizen. Hier kunnen sektarische krachten al hun vuile trucs gebruiken en zijn ze wellicht veel moeilijker te verjagen. Het oude sektarische establishment voelt echter de druk en probeert zich in sommige gevallen als “onafhankelijk” te profileren, zoals bijvoorbeeld Hariri’s Toekomstbeweging. In dit verband is het van cruciaal belang dat de krachten die uit de beweging van 17 oktober voortkomen, verduidelijken waar zij werkelijk voor staan.
De meer liberaal-democratische krachten binnen de beweging streven slechts naar “een staat waar rechtvaardigheid en de rechtsstaat heersen” en waar de staat het monopolie heeft op “wapenbezit en garanties voor de rechten van zijn burgers.” Corruptie is inherent aan het kapitalisme en geen enkele hervorming zal daar verandering in brengen. Evenmin zal de rechtsstaat de economische crisis oplossen of verlichting brengen voor de hongerende massa’s. Het staatsmonopolie op geweld is zeker geen zegen voor de betogers in Tripoli. Het ontwapenen van rechtse sektarische milities is goed en wel, maar wat als deze hulpkrachten zijn voor de burgerij die de staat controleert? Wie moet hen ontwapenen?
Tot nu toe heeft de beweging van 17 oktober het politieke bewustzijn verhoogd, een aantal antisociale maatregelen tegengehouden en twee regeringen ten val gebracht. Als zij het eens kunnen worden over een platform, zouden sommige leidende elementen kunnen meedoen aan de parlementsverkiezingen in 2022. Kan het ook helpen om hulp voor de massa’s te organiseren?
De uitweg
De situatie in Libanon is zeer nijpend en de rotte kliek aan de macht is onveranderd gebleven. Zij kunnen het zich veroorloven om af te wachten, de meeste mensen niet. Zij kunnen wachten tot de ontgoocheling verder toeslaat, uiteindelijk zal het oude spel van verdeel-en-heers weer de gewenste resultaten opleveren. Zij kunnen niet worden hervormd of onder druk worden gezet, zij moeten weg en worden vervangen.
Alleen de arbeidersklasse kan de maatschappij omvormen, zodat het systeem werkt voor allen en niet alleen voor een kleine elite. Daartoe moeten de werkende mensen zich organiseren en moet een revolutionaire leiding worden gesmeed.
Temidden van de ontberingen van de crisis moeten democratisch gekozen comités in werkplaatsen en buurten worden georganiseerd in de strijd voor toegang tot basisbehoeften van de mensen, zoals voedsel en gezondheidszorg. Deze organen zouden ook de verdediging tegen geweld door de staatstroepen en sektarische milities kunnen organiseren. Eenheid in de strijd zou helpen de bijzondere onderdrukking van vrouwen, vluchtelingen, migrantenarbeiders en vele anderen te overwinnen. Als deze comités op nationaal niveau met elkaar worden verbonden, kunnen ze een revolutionaire grondwetgevende vergadering vormen. Dit zou een essentieel onderdeel zijn in het programma en de interventie van een revolutionaire socialistische organisatie in Libanon.
Een revolutionaire grondwetgevende vergadering zou de basis leggen om het op sektarische leest geschoeide politieke systeem te vervangen, de plunderaars te onteigenen en de weg vrij te maken voor een democratisch geplande socialistische economie. Dit zou de deur openen naar een nieuw soort samenleving in Libanon, de regio en daarbuiten.
[i] https://reliefweb.int/report/lebanon/riots-lebanon-s-tripoli-are-harbingers-collapse
[ii] https://www.newdelhitimes.com/protest-in-tripoli-lebanon-turns-violent/
[iii] https://www.thenationalnews.com/mena/lebanon/lebanon-why-are-people-in-tripoli-protesting-1.1156353
[iv] https://english.alaraby.co.uk/english/comment/2021/1/29/tripolis-working-class-lives-matter
[v] https://wid.world/document/rethinking-lebanese-economic-miracle-extreme-concentration-income-wealth-lebanon-2005-2014-wid-world-working-paper-201713/
[vi] https://dayan.org/content/politics-lebanons-economic-collapse
[vii] https://thearabweekly.com/lebanese-lose-hope-their-country-can-rise https://www.forbes.com/billionaires/
[viii] https://www.thenationalnews.com/mena/lebanon/lebanon-why-are-people-in-tripoli-protesting-1.1156353
[ix] https://blog.blominvestbank.com/38116/cas-lebanons-real-gdp-fell-by-6-7-in-2019-and-by-15-in-q4-2019/
[x] https://www.gulftoday.ae/opinion/2021/02/04/protesting-for-revolution https://english.alaraby.co.uk/english/news/2021/1/29/whats-fuelling-lebanons-lockdown-protests-
[xi] https://www.thestar.com/news/world/middleeast/2021/02/01/lebanon-raises-price-of-bread-amid-worsening-economic-crisis.html
[xii] https://www.arabnews.com/node/1802666/business-economy
[xiii] https://www.lesechos.fr/monde/afrique-moyen-orient/au-liban-la-precarite-alimentaire-fait-craindre-une-implosion-sociale-1287021
[xiv] https://apnews.com/article/lebanon-medicines-vanish-from-shelves-dbf0319ed8a4f248fb0fb3040c371fdb
[xv] https://www.care-international.org/files/files/Rapid_Multi-Sectoral_Needs_Assessment_Lebanon2021.pdf
[xvi] https://dayan.org/content/impact-covid-19-and-conflict-middle-eastern-economies
[xvii] https://www.haaretz.com/middle-east-news/.premium-lebanon-is-collapsing-along-with-its-banks-and-hospitals-1.9454644
[xviii] https://today.lorientlejour.com/article/1251225/eviction-has-become-an-all-too-familiar-scenario-in-refugee-and-migrant-worker-communities.html
https://www.beiruturbanlab.com/en/Details/612
[xix] https://english.alaraby.co.uk/english/news/2021/1/29/whats-fuelling-lebanons-lockdown-protests-
[xx] https://www.lesechos.fr/monde/afrique-moyen-orient/au-liban-la-precarite-alimentaire-fait-craindre-une-implosion-sociale-1287021
https://www.swissinfo.ch/eng/tripoli–lebanon-s-poorest-city–on-edge-after-curfew–protests/46341522
[xxi] https://english.alarabiya.net/coronavirus/2020/12/20/Coronavirus-Lebanon-eases-COVID-19-restrictions-during-holidays-despite-rise-in-critical-cases
[xxii] https://www.worldometers.info/coronavirus/country/lebanon/
[xxiii] https://www.swissinfo.ch/eng/tripoli–lebanon-s-poorest-city–on-edge-after-curfew–protests/46341522
[xxiv] https://www.lorientlejour.com/article/1247831/a-tripoli-les-pauvres-ne-peuvent-plus-se-confiner-cest-fini-.html
[xxv] https://www.middleeasteye.net/opinion/covid-19-lebanon-syrian-refugee-medics-save-healthcare-system
[xxvi] https://www.france24.com/fr/moyen-orient/20210205-six-mois-apr%C3%A8s-l-explosion-de-beyrouth-le-liban-a-sombr%C3%A9-dans-une-grande-pauvret%C3%A9
https://www.dw.com/en/lebanon-coronavirus-lockdown-weighs-heavy-on-a-country-in-crisis/a- 56477049
[xxvii] https://www.hrw.org/news/2020/12/10/lebanon-health-workers-safety-neglected-during-covid-19
https://toronto.citynews.ca/2020/11/11/frantic-search-after-medicines-vanish-from-lebanon-shelves/
[xxviii] https://news.trust.org/item/20210216153654-lwurk/
[xxix] https://www.hrw.org/news/2020/12/10/lebanon-health-workers-safety-neglected-during-covid-19
https://english.aawsat.com/home/article/2701231/blast-blew-away-lebanons-faith-itself
[xxx] https://www.middleeasteye.net/opinion/covid-19-lebanon-syrian-refugee-medics-save-healthcare-system
[xxxi] https://www.aljazeera.com/news/2021/2/16/lebanon-begins-vaccinations-with-sceptics-a-major-hurdle en https://www.middleeasteye.net/opinion/covid-19-lebanon-syrian-refugee-medics-save-healthcare-system
https://www.hrw.org/node/377696/printable/print
[xxxii] https://www.aljazeera.com/economy/2020/7/1/plotting-our-escape-lebanon-braces-for-new-emigration-wave
[xxxiii] https://www.care-international.org/files/files/Rapid_Multi-Sectoral_Needs_Assessment_Lebanon2021.pdf
[xxxiv] https://www.the961.com/increased-emigration-beirut-blast/
[xxxv] https://thearabweekly.com/lebanese-lose-hope-their-country-can-rise
[xxxvi] https://thearabweekly.com/poverty-surges-amid-lebanons-self-inflicted-crisis
[xxxvii] https://english.alarabiya.net/features/2020/09/24/Lebanon-migrants-flee-one-horror-to-find-another-in-death-boats-on-Mediterranean
[xxxviii] https://www.middleeasteye.net/news/lebanon-syria-refugees-camp-attack-shelter
[xxxix] https://www.aljazeera.com/opinions/2021/1/26/plight-of-syrian-refugees-in-lebanon-must-not-be-ignored
[xl] http://upc.ouvaton.org/upc/blog/2020/08/23/retour-sur-la-situation-au-liban-avec-joseph-daher/
[xli] https://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/tripoli-protests-are-lebanons-canary-coal-mine
[xlii] https://www.middleeastmonitor.com/20210128-amnesty-demands-france-to-halt-weapons-sale-to-lebanon/
[xliii] https://www.middleeastmonitor.com/20210212-lebanon-to-get-military-vehicles-from-uk-to-counter-daesh-threat/
[xliv] https://imhojournal.org/articles/behind-the-assassination-of-lokman-slim/
[xlv] http://upc.ouvaton.org/upc/blog/2020/08/23/retour-sur-la-situation-au-liban-avec-joseph-daher/
[xlvi] https://reliefweb.int/report/lebanon/riots-lebanon-s-tripoli-are-harbingers-collapse
[xlvii] https://english.alaraby.co.uk/english/comment/2021/1/29/tripolis-working-class-lives-matter
