Artikel door Alain uit het februarinummer van De Linkse Socialist
De Europese besparingsgolf versterkt de armoede en de miserie. Dit is een vruchtbare voedingsbodem voor diverse vormen van populisme doorheen Europa. De situatie wordt iedere dag erger waardoor er een “anti-systeem” en “anti-elite” gevoelen ontwikkelt. Bij afwezigheid van een geloofwaardig links alternatief dat de belangen van de arbeiders centraal stelt, kunnen rechtse populisten vooruitgang boeken bij verkiezingen.
De autoriteit van de traditionele partijen ondermijnd
Na 30 jaar van neoliberale aanvallen wordt steeds minder vertrouwen gesteld in zowat alle traditionele instellingen. Bij alle peilingen blijkt dat het vertrouwen in politici, journalisten, het gerecht of de pastoors steeds verder weg aan het zakken is. Op politiek vlak heeft de rechterzijde ons steeds voorgelogen dat de neoliberale groei welvaart voor iedereen zou opleveren. De officiële linkerzijde legde zich daarbij neer en bood geen enkel alternatief meer op de markt. Nu het falen van de markt helemaal duidelijk is, hebben de politici geen enkel antwoord meer.
Dit systeem leidt onvermijdelijk tot terugkerende crisissen. De huidige crisis maakt een einde aan de hoop van veel arbeiders op een beter leven. Het kapitalistisch productieproces leidt tot steeds meer tekorten: op het vlak van huisvesting, onderwijs, ziektezorg, kinderopvang, jongerenbegeleiding, openbare diensten,…
De traditionele politici hebben daar geen antwoord op en voeren geen debat over welke samenleving we willen. Ze brengen andere discussies naar voor, liefst over zaken die niet fundamenteel zijn. Dit opent ruimte voor allerhande rechtse populisten die gemakkelijk kunnen inspelen op thema’s als nationale en communautaire tegenstellingen, de kwestie van migratie,…
Populisme wint terrein…
De opmars van het populisme blijft niet beperkt tot Europa, met de Tea Party slaat het fenomeen ook in de VS toe. Na de enorme illusies in Obama en het diskrediet van de Republikeinen die voorheen zelf acht jaar aan de macht waren onder Bush, kon een rechtse populistische stroming terrein winnen.
In Europa zijn er verschillende populistische formaties en extreem-rechtse partijen die met een populistische methode doorbraken kunnen forceren. Er was de PVV van de islamofobe Geert Wilders die in Nederland 17% haalde, het UDC van Blocher dat in Zwitserland op 29% staat of het uitgesproken neo-fascistische Jobbik in Hongarije dat 17% haalt. In een aantal landen, zoals Italië, nemen rechtse populisten deel aan de regering.
Het discours van deze krachten is opvallend gelijklopend. Steeds opnieuw wordt een bepaalde gemeenschap aangeduid als de bron van alle problemen: de moslims, de werklozen, de Roma’s of bijvoorbeeld de Franstaligen in ons land. Deze retoriek werd in de jaren 1990 enkel zo expliciet naar voor gebracht door neofascistische partijen zoals het Vlaams Blok of het FN in Frankrijk. Er werd gebruik gemaakt van een populistische methode om stemmen te halen op basis van het diskrediet van de elite en de afwezigheid van een links alternatief.
Frankrijk, land van de verlichting en de nationale identiteit
In 2002 ging er een schok door Frankrijk. De neo-fascist Jean-Marie Le Pen slaagde er in om naar de tweede ronde van de presidentsverkiezingen door te stoten. Vijf jaar later haalde dezelfde Le Pen nog 10,4% bij de presidentsverkiezingen en slechts 4,29% bij de parlementsverkiezingen.
Deze ineenstorting kwam er omdat het FN niet langer het terrein voor zich alleen had. Nicolas Sarkozy begaf zich op paden die voorheen enkel door het FN waren betreden. Hij haalde uit naar het “schorremorrie” van de voorsteden, had het over de “moedigen” die “meer werkten om meer te verdienen” en zou de luiaards wel eens aan het werk zetten door de 35-urenweek af te schaffen. Sarkozy werd door zijn scherpe retoriek als ‘anders’ gezien. Hij was nochtans de kandidaat van de rechterzijde die al sinds 1995 aan de macht was.
Eens aan de macht voerde Sarkozy een klassiek neoliberaal beleid: aanvallen op de pensioenen, belastingsverlagingen voor de rijken met fiscale cadeaus, geen beperkingen voor zondagswerk,… Sarkozy was een president van de neoliberale continuïteit en niet van de verandering. Hij probeerde de aandacht meermaals af te leiden naar racistische thema’s: het uitwijzen van de Roma’s, verbod op de boerka, discussie over de nationale identiteit,… Maar Sarkozy wordt steeds minder als ‘anders’ gezien waarop een deel van de kiezers naar het FN terugkeert. Hierdoor is het niet uitgesloten dat deze partij een nieuwe opmars kent waarbij (Martine) Le Pen bij de volgende presidentsverkiezingen goed scoort.
Flinke linkerzijde nodig
Wij begrijpen de roep naar verandering onder een groeiende groep kiezers. Als die wil tot verandering niet wordt georganiseerd, kan wie het luidste roept stemmen halen. Dat is de basis voor de opmars van diverse rechtse populisten en extreem-rechtse formaties.
De wil tot verandering moet georganiseerd worden rond een programma in het belang van de meerderheid van de bevolking: een socialistisch programma dat ingaat tegen de crisis van het kapitalisme door de sleutelsectoren van de economie uit de handen van de kapitalisten te halen en onder de controle en het beheer van de arbeiders te plaatsen. Dat is een programma waarmee de arbeiders kunnen worden verenigd: zowel Belgen als migranten; Vlamingen, Walen, Brusselaars en Duitstaligen; groene en rode vakbondsleden;… De fundamentele tegenstellingen zijn niet deze onder arbeiders, maar is deze tussen arbeiders en kapitalisten.
Waar er grotere partijen zijn die het idee van gezamenlijke strijd en solidariteit naar voor schuiven, is de ruimte voor populisten beperkt. Dat wordt aangetoond door het Duitse Die Linke, ondanks alle beperkingen van deze partij. In ons land zou een nieuwe arbeiderspartij een krachtig wapen zijn in de strijd tegen de neofascisten van het Vlaams Belang, maar zou het eveneens de luchtkastelen van formaties als eerst LDD en nadien N-VA doorprikken.
