Recensie. “Kom vrouwen aangepakt!” Biografie van socialiste en feministe Trien de Haan

Dankzij Theo, een kameraad uit Nederland die begin vorig jaar jammer genoeg de strijd tegen kanker verloor, kreeg ik deze interessante biografie over Trien de Haan (1891-1986) in handen.

Door Liesbeth (Antwerpen)

Trien was een socialiste en feministe van het eerste uur. Ze werd geboren in het Nederlandse Hauwert in 1891, in een arm boerengezin. Hun levensomstandigheden waren niet min. Als gevolg van de Eerste Wereldoorlog heerste er schaarste en werkloosheid. De overheid creëerde een systeem waarbij ze een aantal weken konden werken en daarna moesten stempelen. Dit echter tegen zeer lage verloning, lange uren en uitbuiting. De invloed van de Russische Revolutie zorgde ervoor dat er in Nederland sporadisch arbeidersraden(of sovjets) werden opgezet en de socialistische beweging in Nederland groeide, onder meer op basis van het voorbereidend werk van de charismatische Domela Nieuwenhuis. Onder deze omstandigheden kwam Trien al snel tot het besef dat ze deel uitmaakte van een klassenmaatschappij en dat we deze alleen konden veranderen door arbeidersverzet en organisatie.

Al in 1920 kwam ze samen met haar man, Bart, in contact met Henk Sneevliet, die na zijn revolutionair werk in Indonesië terug was in Nederland. Sneevliet werkte op het begin van de eeuw aan de spoorweg en was actief binnen de vakbond van de SDAP, hij speelde een actieve rol in de grote spoorwegstaking van 1903. Het was die activiteit die hem dwong te emigreren. Zijn politieke activiteiten in de emigratie maakten echter dat hij noodgedwongen naar Nederland moest terugkeren. Samen met Henriette Roland Horst speelde hij een grote rol in de politieke vorming van Trien.

Trien was voorvechtster van gelijke rechten tussen mannen en vrouwen. Ze stelde dat de strijd van de vrouw zowel thuis als in de maatschappij gevoerd moest worden. Arbeidersmannen moesten begrijpen dat moeder de vrouw ook een stem had en samen naast hen op de barricade moest staan. Ze zag de moederrol van de vrouw als revolutionair in de opvoeding van zowel de eigen kinderen als die van de maatschappij.

Eind jaren 1920 en in de jaren 1930 veranderde er veel op het politieke veld. Groepen gingen samen, tegenstellingen werden duidelijk. Dit wordt allemaal gedetailleerd beschreven in het boek. Sneevliet werd door de communistische partij afgezet wegens zijn kritiek op het opkomende stalinisme. Hij richtte in 1927 de RSP (Revolutionaire Socialistische Partij) op, met de NAS als vakbond. Trien begon een steeds grotere rol te spelen in die partij en was een goede spreekster. Op duidelijke wijze kon ze de link leggen tussen het kapitalisme en de miserie van onze klasse. Er moest arbeiderscontrole komen, verkregen door strijd die mannen en vrouwen samen voeren.

Het was binnen de RSP dat Trien een voortrekker was van de Vrouwenbond. Deze was opgezet om vrouwen te politiseren en bij de vakbond actief te krijgen. Ze wilde vrouwen emanciperen tegen de ondergeschikte rol die het kapitalisme hen toebedeelt. Als het proletariaat vrij is, dan de vrouw ook, was voor haar een voorwaarde voor de klassenstrijd en geen gevolg! Een punt waarmee zij ook tegen Sneevliet durfde in te gaan. Al snel richtte de RSP in heel Nederland vrouwenbureaus op en kwam er ook een krant waarvan Trien hoofdredactrice was. Doel van de ”vrouwenkrant” was vrouwelijke arbeidsters te vormen en mobiliseren voor de arbeidersstrijd.

In 1933 werd Trien betrokken bij de Nieuw-Malthusiaanse Bond die voor de geboortebeperking was. Waar het malthusianisme gericht was op de strijd tegen overbevolking, ging het voor een aantal voortrekkers van de vrouwenbeweging vooral om voorlichting, vorming en hulpverlening in het kader van gezinsplanning. Er werden niet-medische bureaus opgezet, onder meer bij Trien thuis.

In 1936 was er een staking van de werklozen die verplicht werden om voor hun uitkering te werken. Het systeem van verloning werd beperkter en de arbeid zwaarder. Trien ontpopte zich tot stakingsleidster. Door gebrek aan steun van andere sectoren, noch in eigen partij, was het moeilijk de staking door te zetten. Het nieuwe systeem van verlonen werd niet doorgezet, maar het werklozenstatuut bleef bestaan.

Ondertussen werd de fascistische dreiging steeds groter werd en moesten linkse activisten ondergronds werken. Hiervoor werd het MLL-front (Marx-Lenin-Luxemburg-front) opgericht. Als moedige verzetsstrijdster organiseerden Trien en haar familie een koeriersdienst en bouwden ze een netwerk van onderduikadressen uit. In 1942 werd Sneevliet opgepakt en na proces, samen met 7 kameraden gefusilleerd terwijl ze hand in hand de geweren aankeken en de Internationale zongen. Trien werd enkele dagen na Sneevliet opgepakt en afgevoerd naar Ravensbrück, een kamp dat voornamelijk uit vrouwelijke gevangenen bestond. Daar kreeg ze een rode driehoek op haar uniform gespeld (teken van verzetsstrijdster). Binnen het kamp bleef ze vrouwen organiseren en kleine daden van verzet plegen om de levensomstandigheden in het kamp leefbaarder te maken. Ook in het kamp was moederschap belangrijk, bemoederen en bemoederd worden, vrouwensolidariteit.

Na de bevrijding nam Trien haar activiteiten weer op. Haar politieke werk in de partij verminderde, ze engageerde zich meer binnen het vrouwenwerk en richtte mee de NVSH op, Nederlandse vereniging voor seksuele hervorming. Na 30 actief te zijn, gaf ze de fakkel door aan de jongere generatie, maar bleef ondersteunen.

Wat mij aansprak in het boek, is het feit dat veel gebeurtenissen, discussies en conclusies nog steeds actueel zijn. Ik heb veel bewondering voor Trien die steeds bewuster werd van haar omgeving, en gaandeweg interessante politieke analyses maakt en mobiliseert. Deze analyses hebben veel betekend voor de Nederlandse linkerzijde. Uiteraard zijn er beperkingen, maar Trien kwam actief op voor een socialistische maatschappij met gelijke rechten voor mannen en vrouwen. Tegen kapitalisme en fascisme plaatste ze eenheid in strijd!

Delen:
Printen:

Steun ons: plaats uw boodschap in onze mei-editie!

Voorpagina van De Linkse Socialist

Uw boodschap in onze mei-editie