Hoe microben de klassentegenstellingen blootleggen

Afbeelding van Gerd Altmann via Pixabay

Corona-regering, coronakrach, recessie-corona, expansief monetair beleid als gevolg van het coronavirus, staking tegen ‘”corona’”, grenssluitingen, overbelasting in de gezondheidszorg, speculatie over hydro-alcoholische maskers en gels, problemen met kinderopvang, … Het nieuws staat vol met allerlei voorbeelden die de diepte van de crisis illustreren. Maar de traditionele media zullen niet vermelden dat de huidige Covid-19 pandemie alle tegenstrijdigheden van het kapitalistische systeem aan de oppervlakte doet bovendrijven. Het is niet de eerste keer dat microben de tegenstrijdigheden van een samenleving blootleggen.

Door Alain (Namen)

De gevolgen van de neolithische revolutie

De neolithische revolutie leidde tot de permanente vestiging van nomadische of semi-nomadische populaties in landbouwgebieden. De proto-landbouw en de proto-teelt maakten het mogelijk om, door middel van productie en opslag, de bevolking te laten groeien. Tegelijkertijd leidde dit tot de eerste epidemieën door de concentratie van een groter aantal mensen op dezelfde plaats, maar ook door langdurig contact met dieren (zoönosen).

De strijd van de mensheid tegen de grillen van de natuur veranderde met de sedentaire levensstijl. Met de ontwikkeling van technieken en cultuur hebben de eerste beschavingen hun controle over de natuur vergroot. Maar zoals Friedrich Engels zei: “We moeten echter niet overdrijven als we het hebben over de menselijke overwinningen op de natuur. Voor elke overwinning neemt de natuur wraak. Iedere overwinning, en dat klopt, leidt aanvankelijk tot de resultaten die we verwacht hadden, maar daarna heeft het soms erg verschillende onvoorziene gevolgen die maar al te vaak het eerste resultaat teniet doen. (…) Bij iedere stap worden we eraan herinnerd dat de natuur zich niet laat veroveren zoals een vreemd volk dat doet, maar dat wij, als vlees, bloed en hersenen, deel uitmaken van de natuur en midden in de natuur leven waarbij onze heerschappij enkel bestaat uit het feit dat we op andere wezens het voordeel hebben dat we de lessen van de natuur kunnen leren en correct kunnen toepassen.” (Friedrich Engels: ‘De rol van de arbeid in de overgang van aap naar mens’).

De opkomst van Covid-19 in een samenleving op weg naar recessie

De Covid-19 pandemie wekt ambivalente gevoelens op. Maar afgezien van deze gevoelens moeten we erkennen dat het ontstaan van deze gezondheidscrisis ons heeft verrast. Dit is niet alleen te wijten aan het feit dat het virus snel muteert door zijn aard: het is een virus dat bestaat uit een lange keten van RNA (Ribonucleïnezuur). Het is ook te wijten aan de manier waarop de kapitalistische klasse, die de samenleving bestuurt, zich niet bekommert om problemen die haar winsten niet direct bedreigen. Na de opkomst van SARS in het begin van de jaren 2000 had men maatregelen kunnen voorzien om de nodige producten in voorraad te nemen en te investeren in een eerstelijnsreactie.

Er had ook toekomstgericht moeten worden geïnvesteerd in fundamenteel en toegepast onderzoek om te begrijpen hoe deze virale familie zich ontwikkelt en functioneert. Temeer daar de mensheid veel tijd heeft verloren in het begrijpen van microben. We mogen niet vergeten dat de structuur van het DNA in het begin van de jaren vijftig van de vorige eeuw werd beschreven. Het eerste virologietijdschrift werd in 1955 gepubliceerd en het eerste wetenschappelijke congres over virologie werd in 1968 in Helsinki gehouden. Deze vertraging in ontdekkingen in de virologie is niet toevallig, maar is deels te wijten aan de tegenstrijdigheden van de klassenmaatschappij.

Van de miasmatheorie tot de microben

Microben (een algemene naam voor verschillende biologische vormen: bacteriën, virussen, prionen) bestaan al sinds het leven op aarde is ontstaan. Ze zijn aanwezig in alle omgevingen en zijn betrokken bij verschillende natuurlijke cycli (stikstofcyclus) en leven in verschillende relaties (van mutualisme tot parasitisme) met andere onderdelen van het leven. Het menselijk lichaam heeft bijvoorbeeld 10 keer meer bacteriële cellen van 300 tot 500 verschillende soorten dan menselijke cellen.

Ondanks deze alomtegenwoordigheid en het belang van microben, kostte het de mensheid tijd om zich te realiseren hoe belangrijk het is om deze organismen te bestuderen. De filosoof Hesiod, geboren in een stad die in cultureel contact stond met het Ionische wonder, benadrukte al in de Griekse oudheid de besmettelijke aard van bepaalde ziekten, terwijl Hippocrates van Cos het feit verdedigde dat epidemieën alleen uit vervuilde lucht konden komen. In het kader van een ideeënstrijd die de klassenmaatschappij weerspiegelde, was het de hypothese van Hippocrates die zich opdrong. De feodale maatschappij en haar 3 ordes (zij die bidden, oratores; zij die vechten, bellatores; zij die werken, laboratores) namen de ideeën van de post-Socratische filosofen over om de handhaving ervan te rechtvaardigen. Zo werden de ideeën van Hippocrates in de middeleeuwse geneeskunde dominant. De theorieën van stemmingen, miasma’s (slechte lucht) en spontane opwekking waren de hoekstenen van de medische benadering van microben. Het in twijfel trekken van deze theorieën kwam neer op het in twijfel trekken van de macht in de samenleving. Zo werden alle theorieën die met de officiële theorieën wedijverden door de kerk en de machthebbers bestreden.

Pas met de opkomst van de vrije zones van de steden en de commerciële ontwikkeling werd deze orde van zaken in de geneeskunde geleidelijk aan bestreden. De Nederlander Antoni Van Leeuwenhoek, afkomstig uit een manufactuurfamilie, maakte lenzen om de kwaliteit van stoffen te onderzoeken. Door het perfectioneren van de assemblage- en polijsttechniek kon hij veel betere optiek krijgen en een blik werpen op de micro-organismen die hij animalculen noemde. Hij stuurde de beschrijving van deze ontdekkingen naar de Royal Society in Londen, maar vanwege het geheim van zijn lensproductie kon geen enkele wetenschapper zijn waarnemingen repliceren en bleef de theorie van de spontane generatie de wetenschappelijke gemeenschap domineren. Pas in de 19e eeuw maakte de technische vooruitgang vanuit de industrie dat deze theorie onderuit werd gehaald. Dat gebeurde door figuren als Pasteur in Frankrijk en Koch in Duitsland. Er moet overigens worden opgemerkt dat de Frans-Pruisische oorlog van 1870 een patriottische golf heeft veroorzaakt die een obstakel was voor de vooruitgang van de wetenschappelijke kennis op dit gebied.

Kapitalisme in de problemen

Ondanks interne tegenstrijdigheden heeft het kapitalisme gedurende een hele periode de productiekrachten kunnen ontwikkelen. Deze productieve krachten hebben ons in staat gesteld de wetenschappelijke kennis te vergroten en ons te wapenen tegen schadelijke gevolgen van natuurrampen. Deze periode is nu voorbij.

Dit betekent niet dat er geen grote wetenschappelijke doorbraken of technologische ontdekkingen meer zullen plaatsvinden. Het betekent alleen dat deze vooruitgang niet meer in staat zal zijn om de productieve krachten van de mensheid vooruit te helpen. De tegenstrijdigheden zijn zodanig dat we, ondanks het feit dat we een niveau van wetenschappelijke kennis hebben dat nooit eerder is bereikt in de geschiedenis van de mensheid, niet in staat zijn om de gevolgen van de klimaatverandering het hoofd te bieden of om op mondiaal niveau collectief te reageren op de covid-19 pandemie.

Wanneer kapitalisten een wetenschappelijk doel willen bereiken, plannen ze hun inspanningen rationeel en geven ze zichzelf de middelen om dat doel op lange termijn te bereiken. Zo konden ze naar de maan gaan of de LHC (deeltjesversneller) in Zwitserland opzetten en de kwantumeigenschappen van de materie bevestigen. In het kapitalisme wordt dit evenwel beperkt tot domeinen waar winstmogelijkheden worden gezien of hangt vooruitgang af van toevallige ontdekkingen. Waar er mogelijkheden voor extra winsten worden gezien, is een rationele planning onder het kapitalisme mogelijk. Waarom dit tot die gevallen beperken en de rationele planning niet veralgemenen tot wat sociaal nuttig is?

In de volksgezondheid is het niet anders. Als we willen slagen in de strijd tegen deze pandemie en haar gevolgen of enige andere doelstelling op het gebied van de wetenschap, is het absoluut noodzakelijk om de neoliberale logica te verwerpen. Dit betekent dat onderzoek en ontwikkeling worden bevorderd door samenwerking op basis van openbaar, open en goed gefinancierd onderzoek, met onderzoekers die een stabiele status hebben en niet door het systeem worden verplicht om te publiceren ten nadele van hun collega’s en van de kwaliteit.

Delen:
Printen:

Steun ons: plaats uw boodschap in onze mei-editie!

Voorpagina van De Linkse Socialist

Uw boodschap in onze mei-editie