Het aantal politieke massabewegingen dat zich over de hele wereld ontwikkelt, is al lang niet meer op twee handen te tellen. Van Hongkong over Libanon en Catalonië tot Haïti, Ecuador en Chili, om er maar enkele te noemen: de wereld staat in brand, de massa’s komen op straat om verandering te eisen en tonen de weg vooruit.
door Fabian
De centrale oorzaak van het mondiale ongenoegen en verzet is te vinden in de globale crisis van het kapitalisme. Slechts met het wereldwijde opblazen van schulden en het opleggen van het neoliberalisme als economisch dogma – een frontale aanval op arbeidsvoorwaarden en levensstandaard van de werkende klasse – was men in staat om de winstvoeten van het grootkapitaal te herstellen.
Het onderliggende economische probleem van gebrek aan productiviteitsgroei bleek onmogelijk te overkomen op basis van productie voor winst. De koopkracht van de werkende klasse werd ondermijnd en zo werd de overproductiecrisis verder verdiept: werkenden verdienen simpelweg niet genoeg om alle producten die ze maken ook op te kopen. Elke economische herstelperiode sinds de jaren ‘70 bleek zwakker dan de vorige en intussen dreigt de schuldgraad de economie volledig te verstikken. Het gevecht tussen imperialistische machten om de stagnerende afzetmarkten wordt heftiger en leidt tot het omkeren van het proces van economische globalisering van de vorige periode.
Globalisering van het verzet
Terwijl de efficiëntie van neoliberaal beleid voor de elites achteruit gaat, wordt het ook steeds meer in vraag gesteld en bestreden door werkenden. De heersende klassen zitten wereldwijd met de handen in het haar: hun systeem is verregaand gediscrediteerd, maar alternatieven die de neoliberale status quo en het privébezit van productiemiddelen onaangeroerd laten, zijn niet voorhanden. Het overgrote deel van de kapitalistische instellingen wordt gewantrouwd of ronduit veracht en dit nog voor de nieuwe recessie, die zich aan de horizon begint af te tekenen, volledig toeslaat.
In Ecuador leidde het in oktober al tot massaal verzet, stakingen en verlamming van de oliesector tegen een besparingspakket dat door het IMF werd opgelegd, met onder andere het schrappen van brandstofsubsidies die de prijzen de hoogte injaagden. Het bleek een spectaculaire misrekening van president Lenin Moreno. Die bracht eerst het leger op straat te brengen en stelde een uitgaansverbod in, maar uiteindelijk moest hij met zijn regering de hoofdstad ontvluchten en de subsidiebesparing intrekken.
Dergelijke misrekeningen door machthebbers, in het inschatten van de gevoelens onder de bevolking, zijn een groeiend internationaal fenomeen en een gevolg van de brede onvrede. In Hongkong stak de Chief Executive, Carrie Lam, het vuur aan de lont met een controversiële uitleveringswet en ontketende zo een massabeweging voor democratische rechten, die ondertussen al zes maanden aanhoudt en het CCP-regime in Peking zwaar onder druk zet.
De ontvlambaarheid van de sfeer leidt in heel wat landen tot de snelle ontwikkeling van het eisenplatform. In Chili was een nieuwe verhoging van de metroprijzen de druppel die de emmer van de neoliberale maatregelen deed overlopen en een beweging ontketende tegen heel die politiek. “Het neoliberalisme is geboren en zal sterven in Chili,” was een opgemerkte slogan op pancartes en circuleerde breed op sociale media. De impact van een nieuwe wereldwijde recessie kan dit proces van in vraag stellen van het volledige systeem nog verder versnellen.
Heropleving van revolutionaire processen
2019 begon met de revolutionaire ontwikkelingen in Soedan en Algerije, die lang zittende dictators dwongen om af te treden. Het was een verderzetting van het revolutionaire proces dat in Noord-Afrika en het Midden-Oosten begon eind 2010, met de opstand tegen dictator Ben Ali in Tunesië. Toen sloeg de golf van massabewegingen over op een twintigtal landen in de regio. In de meeste van die landen was de impact van de financiële crisis, en de politieke vertaling ervan in keihard besparingsbeleid, toen de onmiddellijke aanleiding van het verzet op straat.
Hoewel de mainstream media na 2012 het einde van de zogenaamde ‘Arabische Lente’ proclameerden, bleven zowat alle tegenstellingen, die aanleiding hadden gegeven tot de protesten, aanwezig: immense ongelijkheid, corruptie, gebrek aan democratische rechten, hoge jeugdwerkloosheid en dalende koopkracht.
Verdeel-en-heers: dood en begraven?
Het zijn die elementen die vandaag tot nieuwe opstanden leiden zoals in Libanon. Het begon daar over een Whatsapp-taks maar inmiddels wordt het hele systeem van sectaire machtsdeling in vraag gesteld. ‘Allemaal weg betekent allemaal weg’, werd de centrale slogan van de beweging om na het ontslag van premier Hariri ook het afzetten van de rest van de regering te eisen.
Oude machtsevenwichten blijken op heel wat vlakken niet meer werkbaar. In eigen land zien we de onmogelijkheid om nog tot Belgische compromissen te komen. Het communautair verdelen van de werkende klasse om de besparingen en het verzet ertegen te decentraliseren heeft de impasse compleet gemaakt. In Catalonië is het compromis van een beperkte vorm van bestuurlijke autonomie ook onmogelijk geworden. De veroordeling van de organisatoren van het onafhankelijkheidsreferendum in 2017 met celstraffen werd er prompt beantwoord met de bezetting van de grootste luchthaven, een tactiek die rechtstreeks werd overgenomen van actievoerders in Hongkong en daaropvolgend ook in Santiago de Chile werd toegepast. Wereldwijde strijd tegen neoliberalisme leidt tot een intuïtief internationalisme waarbij protesten elkaar inspireren en versterken.
In Irak, waar een communautaire machtsdeling op poten werd gezet tussen soennitische en sjiitische elites, woeden er hevige protesten tegen het schrijnend gebrek aan jobs en basisvoorzieningen als water en elektriciteit, met bezettingen van het centrum van Bagdad. Deze zijn rechtstreeks geïnspireerd op de 18-daagse bezetting van het Tahrirplein in Caïro, in 2011, die leidde tot een beweging die dictator Moebarak deed vallen. Een poging van de sjiitische leider Al-Sadr om een alternatieve regering te vormen wordt op straat beantwoord met de slogan “noch Sadr, noch Hadid” (de recent afgetreden premier van Irak) om te verduidelijken dat de hele politieke elite weg moet. Verdeeldheid kan, zelfs in die landen waar sectaire conflicten tot het uiterste opgepookt zijn, overkomen worden door eenheid op basis van klasse.
Stakingswapen op de agenda
Op heel wat plekken zijn het jongeren die de beweging aanzwengelen. Zowel in Irak als in Iran, waar geprotesteerd wordt tegen stijgende brandstofprijzen. Zonder het collectieve verzet van de werkende klasse kunnen ze echter verslagen worden. In beide landen vielen al honderden doden door de repressie. In Hongkong dreigt het heroïsche verzet van de studenten in een nederlaag te eindigen als het niet wordt bijgestaan door arbeidersverzet in andere delen van continentaal China om de wurggreep van de CCP te ontwrichten.
Ook in de bewegingen rond klimaat en vrouwenrechten staan jongeren vooraan in de strijd en introduceren ze zelfs het stakingswapen in de beweging, op internationale schaal. In Chili waren het ook eerst de jongeren die betaalstakingen en protesten organiseerden tegen de verhoging van de metroprijzen, maar eenmaal het leger op straat gebracht werd en hen met brutale repressie van de straten veegde, bleek de algemene staking, afgekondigd door een platform van alle grote Chileense vakbonden, de meest efficiënte manier om het protest verder te zetten en tot overwinningen te komen. Het stakingswapen wordt wereldwijd en massaal herontdekt. In 2018 telde men in de VS het hoogste aantal stakingsdagen sinds de jaren ‘80 en in Nederland vond in november van dit jaar de grootste staking van verpleegkundigen ooit plaats – 3 op 4 staakten in een sector die moeilijk tot stakingsactie overgaat.
Uiteraard is staken alleen nog niet genoeg. In Chili wordt de eis voor een grondwetgevende vergadering in verwrongen vorm overgenomen door de regering en alle oppositiepartijen, met uitzondering van de Communistische Partij. Dat heeft de beweging en de algemene stakingen echter niet gestopt.
Als de massa’s in Chili of de klimaatstakers, maar ook de actievoerders in Irak, Iran, Libanon en Hongkong hun eisen willen bekomen, zullen ze zich moeten bewapenen met een programma dat de werkende klasse kan verenigen en met onafhankelijke democratische, politieke instrumenten die in staat zijn om dat programma uit te voeren.
Het neoliberale kapitalisme is een wereldsysteem en de strijd ertegen zal de opbouw van een internationale krachtsverhouding vergen. Daarom moeten socialisten zich internationaal organiseren, om overal aanwezig te zijn in die revolutionaire processen, ze mee op te bouwen en tot successen te leiden.
